Telangana
Stampa:Infobox Indian state or territory
Telangana | |
|---|---|
 .jpg)     Sensi orar nga lart: Charminar; Fortesa Warangal; Diga Nagarjuna Sagar; Pallati Falaknuma;Kulla e Sahatit në Sekunderabad;
Statuja Ramanuxha; | |
| Parimet: Satyameva Jayate (Vetëm e vërteta triumfon) | |
 | |
| Koordinatat: 17°49′28″N 79°11′16″E / 17.824400°N 79.187900°E | |
| Sipërfaqja | |
| • Gjithsej | 112.077 km2 (43.273 sq mi) |
| Popullsia (Janar 2011) | |
| • Gjithsej | 35.003.674 |
Telangana është një shtet pa dalje në det në Indi, i vendosur në shtrirjen jug-qendrore të gadishullit Indian në rrafshnaltën e lartë Deccan . [1] Është shteti i njëmbëdhjetë më i madh dhe shteti i dymbëdhjetë më i populluar në Indi sipas regjistrimit të vitit 2011 . [2] Më 2 qershor 2014, zona u nda nga pjesa veriperëndimore e Andhra Pradeshit si shteti i sapoformuar i Telanganës, me Hajderabadin si kryeqytet.
Përgjatë antikitetit dhe mesjetës, rajoni i Telanganës ishte pjesë e perandorive të shumta indiane; si Maurjat, Satavahat, Vishnukundinat, Çalukjat, Çolat, Rashtrakutët, Kakatijat, Sulltanati i Delhit, Sulltanati i Bahmanit dhe Sulltanati i Golkondës . Gjatë shekujve XVII-XIX, rajoni sundohej nga Mogulët dhe Nizamët e Hajderabadit . [3] [4] Në 1823, Qarqet Veriore të Nizamit - ( Andra Bregdetare ) dhe Distriktet e Lëshuara - ( Rayalseema ) Indisë Britanike nën aleancën ndihmëse që e zvogëloi atë në një shtet princëror pa dalje në det, i kufizuar nga të gjitha anët nga India Britanike. Pas Pavarësisë së Indisë në 1947 - shteti i Hajderabadit u bashkua me Unionin e Indisë në 1948 pas një aksioni policor . Në vitin 1956, shteti i Hajderabadit u shpërbë — dhe rajoni i tij telugu, Telangana, u bashkua me shtetin Andhra për të formuar Andhra Pradeshin . Një lëvizje e drejtuar nga fshatarët filloi të përkrahte ndarjen nga Andhra Pradeshi duke filluar në fillim të viteve 1950 dhe vazhdoi derisa Telanganës iu dha shtetësia më 2 qershor 2014. [5]
Ekonomia e Telanganës është e shtata më e madhe në Indi, me një prodhim të brendshëm bruto të shtetit (GSDP) prej 13.25 trilionë ₹ dhe ka GSDP për frymë prej ₹320.000 . [6] [7] Telangana e ka indeksin e zhvillimit njerëzor 0,705. Shteti është shfaqur si një fokus kryesor për teknologjinë e informacionit, industrinë dhe sektorin e shërbimeve . Shteti është gjithashtu qendra kryesore administrative e shumë laboratorëve të hapësirës ajrore dhe kërkimore të mbrojtjes indiane si Bharat Dynamics Limited, Laboratori Kërkimor Metalurgjik i Mbrojtjes, Organizata e Kërkimit dhe Zhvillimit të Mbrojtjes dhe Laboratori i Kërkimit dhe Zhvillimit të Mbrojtjes . [8]
Kuzhina e Hajderabadit dhe arkitektura Kakatija të dyja nga Telangana, janë në listën e krijimtarisë së qyteteve krijues të UNESCO-s të gastronomisë dhe të Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s . Qendrat kulturore të Telanganës, Hajderabadi dhe Varangali, shquhen për pasurinë dhe strukturat e tyre të njohura historike - Tempulli Ramappa ( Sit i Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s ), Charminar, Varret Qutb Shahi, Pallati Falaknuma, Pallati Chowmahalla, Kalaja Varangal, Kakatiya Kalanda Thous. Tempulli dhe Kalaja Bhongir . Qyteti historik Golkonda në Hajderabad u krijua si një qendër tregtare diamantesh dhe, deri në fund të shekullit të 19-të, tregu Golkonda ishte burimi kryesor i diamanteve më të mirë dhe më të mëdhenj në botë. Kështu, emri legjendar Golconda Diamonds u bë sinonim i vetë Golkondës. Ndërtesa fetare si Tempulli Lakshmi Narasimha në distriktin Yadadri Bhuvanagiri, Masjid Makkah në Hajderabad, tempulli i lashtë Bhadrakali dhe Govinda Rajula Gutta në Varangal, Tempulli Alampur Jogulamba në distriktin Jogulamba Gadwal dhe Katedralja Medak Koganda Small, Tempulli i Shivës janë disa nga vendet e tij më të famshme të adhurimit. Budizmi gjithashtu lulëzoi në rajon dhe mund të gjenden shumë Aramamë.
- ^ "Telangana | History, Map, Population, Capital, & Government". Encyclopedia Britannica (në anglisht). Marrë më 11 prill 2021.
- ^ "Population". Government of Telangana. Arkivuar nga origjinali më 9 dhjetor 2015. Marrë më 12 dhjetor 2015.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Telangana State Portal Language & Culture". telangana.gov.in. Arkivuar nga origjinali më 14 shkurt 2015. Marrë më 23 shkurt 2018.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Liam D. Anderson (2013). Federal Solutions to Ethnic Problems: Accommodating Diversity. Routledge. fq. 173–. ISBN 978-0-415-78161-9. Arkivuar nga origjinali më 8 janar 2016. Marrë më 15 nëntor 2015.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Notification" (PDF). The Gazette of India. Government of India. 4 mars 2014. Arkivuar (PDF) nga origjinali më 27 mars 2014. Marrë më 4 mars 2014.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Telangana Socio Economic Outlook 2023" (PDF). Government of Telangana. fq. 10–25.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Per Capita Net State Domestic Product - State-wise (At Current Prices)". Reserve Bank of India. Marrë më 21 janar 2022.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Efforts on to transform Hyderabad into a hub for defence electronics". Business Line. The Hindu Group. 3 gusht 2017. Arkivuar nga origjinali më 30 nëntor 2020.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)