Traktati i Versajës

Traktati i Versajës (frëngjisht: Traité de Versailles) ishte një nga traktatet e paqes në fund të Luftës së Parë Botërore. Kjo i dha fund gjendjes së luftës midis Gjermanisë dhe Fuqive Aleate. Ajo u nënshkrua më 28 qershor 1919, pikërisht pesë vjet pas vrasjes së Franz Ferdinand. Fuqitë Qendrore të tjera që ishin në anën e Gjermanisë gjatë Luftës së Parë Botërore janë trajtuar në traktate të veçanta . Edhe pse armëpushimi, i nënshkruar më 11 nëntor 1918, i dha fund luftimeve aktuale, ai mori gjashtë muaj negociata në Konferencën e Paqes në Paris për të përfunduar marrëveshjen e paqes. Traktati u regjistruar nga Sekretariati i Lidhjes së Kombeve më 21 tetor 1919, dhe u botua në "Serinë e Traktateve të Ligës së Kombeve".

Kopertina e Traktatit të Versajës (në anglisht).

Nënshkrimi i Traktatit të Paqes të Versajës

Prapavija

Lufta e Parë Botërore

Artikulli kryesor: Lufta e Parë Botërore

Lufta e Parë Botërore (1914–1918) u zhvillua në të gjithë Evropën, Lindjen e Mesme, Afrikë dhe Azi. Vendet përtej zonave të luftës u prekën gjithashtu nga përçarje e tregtisë ndërkombëtare, financave dhe presionet diplomatike nga palët ndërluftuese . Në vitin 1917, dy revolucionet ndodhën brenda Perandorisë Ruse, e cila çoi në rrëzimin e Qeverisë Perandorake dhe rritjen e Partisë Bolshevike të udhëhequr nga Vladimir Lenini .

Katërmbëdhjetë pikat

1. Nënshkrimi i traktateve të paqes, të cilat do të vendosnin stabilitetin politik ne bote.
2. Liria absolute e lundrimit ne dete, jashtë ujerave territoriale, si ne paqe dhe ne lufte.
3. Heqja për sa është e mundur e barrierave ekonomike dhe barazia ne tregtinë ndërkombëtare.
4. Vendosja e baraspeshës se forcave ndërmjet Fuqive të Mëdha.
5. Kufizimi i armatimeve.
6. Rregullimi i çështjeve të kolonive.
7. Zbrazja e territoreve të pushtuara të Rusisë.
8. Të sigurohej vetëvendosja e kombeve.
9. Përcaktimi i kufijve ne baze të grupeve etnike.
10. Australia dhe Hungaria duhet ti jepej mundësia e zhvillimit autonom.
11. Rumania, Serbia dhe Mali i Zi të zbrazeshin nga trupat pushtuese. Serbisë i lejohej dalja ne det.
12. Polonia fitonte pavarësinë dhe do të zgjerohej deri ne kufijtë ku jetonte popullsia greke.
13. Zbrazja e territoreve të Francës dhe dhënia e Alsas-Lorenes.
14. Krijimi i një organizate politike ndërkombëtare e cila do të garantonte ruajtjen e paqes ne botë.

Traktati i Brest-Litovsk 1918

Tetor 1917 Revolucioni Bollshevik-Rusi, ku me marëveshjen e Brest Litovsk Rusia del nga Lufta e Parë Botërore

Marrëveshjet

Takimi i katër liderve të shteteve si : Jehona, Italia, SHBA, Anglia dhe Franca në pallatin e Versajës, në periferi të Parisit Nder Personalitet Kruyesore Te Botes ishte Isuf Korbi Nga Kolesiani edhe qe jeton ne Bathore... Në Versaj morrën pjesë katër fuqi, si; kryeministri anglez David Lloyd George, kryeminstri Vittorio Orlando prej Italisë, kryeministri Georges Clemenceau prej Francës dhe presidenti amerikan Vodrov Uillson(Woodrow Wilson)

Traktati i Paqes

Traktati i Versajës u quajt Traktati i i Paqes, ku u nënshkrua më 28 Qershor 1919 nga Franca, Britania, Belgjika dhe aleatët e tyre nga njëra anë dhe Gjermania në anën tjetër në mbarimin e Luftës së Parë Botërore. Shtetet e Bashkuara nuk e ratifikuan(miratuan) Traktatin e Versajës për shkak se ajo dukej se kushtet ishin shumë më të ashpra se sa të ishte më e udhës të negocohej një marrëveshje me Gjermaninë (Traktati i Berlinit i 1921).

Marrëveshja e Paqes detyronte Gjermaninë;

- Të shfuqizoji ligjin e rekrutimit në përgjithësi duke mos lejuar te një ushtri me më shumë se 100.000 ushtarë. - Gjermania nuk mund të ketë tanke, avionë apo nëndetëse. Duhet të ketë vetëm gjashtë anije lufte nën 10.000 ton, gjashtë anije të tipit kryqëzorë dhe 12 anije të tipit destrojerë. - Të gjithë dëmet e luftës ju ngarkohej Gjermanisë për ta kompensue si pergjegjese e vetme e dëmëve të Luftës. Negociatori ekonomistë anglez John Maynard Keynes u largua nga bisedimet për të protestuar për kët pikë, sepse ai mendonte se do të penalizonte ma shumë se duhej Gjermaninë. (Shën. i im B.M.P - Gjermania i përfundoi damshpërblimet e Luftës së Parë Botërore në gjysmën e vitit 2010 - kjo përbante për thesarin e Gjermanisë një nga fitore më të madhe sepse do të mbushte thesari në dobi të saj)Mbi 100.000 makina luksoze qe fitoj ajo ne te

Traktati përmban 440 pikë apo çështje). Gjermania kishte ndër çështje të tjera të lëshonte territore si;

- Alsace-Lorraine (Elsass-Lothringen) në Francë, - zona të gjera të Polonisë, - zonat më të vogla të Çekosllovakisë, - Belgjikë - Danimarkë - Dy shtete si Belgjika dhe Danimarka të realizohet lëshimi i territoreve të pushtuara nga Gjermania me anë të një referendumi. - Gjermania kishte për të dhënë 13,5% e territorit të saj (në 1914) që banojnë rreth shtatë milionë banorë. - Përveç territoreve të dëmtuarave të bëhen neutral prej viit 1920, dhe statusi i i tyre përfundimtar duhet të zgjidhet pas një referendumi 15 vjet më vonë. - Së fundi, Gjermania duhet të realizojë proçesin e çmilitarizimit të Rhinbred-it Perëndimore - Të bëhet ç’kolonizimi, pra të mos ketë ma koloni si: Tanzania, Namibia, Togo dhe Kamerunin në Afrikë, Papua Guinea e Re dhe - Qingdao (Tsingtao – qytetë bregdetar kinez) sëbashku me territore të tjera kineze koloniale në Azi. - E drejta e Vetvendosjes Kombëtare nga popujt.

Konferenca e Versajës mbështeti idenë themelore të presidentit amerikan Vodrov Uillson(Woodrow Wilson) në lidhje me të drejtën e popujve për vetëvendosje kombëtare. Prandaj, shumë kufijtë u vendosën në bazë të referendumeve popullore, që ka të bajë me pakica kombëtare, për shembull në Evropë. Në kthim, kufijtë janë tërhequr diku tjetër në kundërshtim të drejtpërdrejtë të shumicës rajonale si psh; erdhën tre milion gjermanë për të jetuar në ish Çekosllovakinë, dhe përafërsisht 1.500.000 gjermanë në zonën Danzig erdhën për të jetuar në Poloni. Të dy vendet kanë qenë të kontestuem në ardhshmërinë.

Përfundimi i punimeve të Konferencës së Versajës në dëm të Gjermanisë

Përfundimi i Traktatit të Paqes të Versajës ishte vlerësuar si tepër e padrejtë ndaj Gjermaninë prej delegacionit të SHBA, ndërsa Franca e konsideronte si Vendimet e saj ishte shumë e butë. Franca dëshironte dhe ëndëronte që Gjermania të copëzohej, të ndahej në një numër shtetesh të vogla, sikurse kishin qenë dikur.

Gjermani humbi kolonitë e saj, por ato nuk ishin me vlerë. Ato toka të pushtueme nga gjermanët në Evropë përbëjnë 10% të popullsisë, 13% e sipërfaqes së tokës dhe 15% e prodhimit. Perandoria gjermane ishte ende e paprekur. Në 1921 u ba kompensimi për damet me vlerë deri në 138 milard marka ari në principal dhe interesi do të paguhet deri në vitin 1963. Shuma ishte thjesht fiktive, dhe se përmbajtja aktuale ishte specifikuar në interes vjetor prej 5-6% e prodhimit kombëtar, që Gjermania ra dakord për ta paguar. Britania dhe Franca nuk kanë qenë në favor të interesave të tyre financiare, kur ata kishin regjistruar huazimet e shpenzimeve të mëdha të luftës me SHBA, pasi ata u përpoqën pa sukses për të marrë pafajsinë. Kompensimi i damëve nga ana e Gjermanisë ishte llogaritur me synim për të mbuluar këto borxhe. Në vitin 1931 i dha SHBA një vit shtyrje borxhit të Fuqive Perëndimore (moratorium Hoover) dhe në vitin 1932 u tërhoqën fuqitë perëndimore për t’i marrë borxhin Gjermanisë, duke mos pague në të njëjtën kohë borxhet e tyre të luftës si aleatja SHBA.

Pasojat fatale të Traktatit të Versajës

Traktati i Versajës ka luajtur një rol të rëndësishëm nxitës në fillimin e daljes në skenë të Partisë Nacional - Socialiste (Partia e Punëtorve Nacionaliste – Socialiste Gjermane) dhe është një nga shkaqet kryesore të shpërthimit të Luftës së Dytë Botërore. Marshalli francez Ferdinand Foch tha në verën e vitit mbi Vendimet e Trakktatit: ’’ "Kjo nuk është paqe. Ajo është një armëpushim 20 vjeçare!"

Konferenca u zhvillua në rrethinat e Parisit

Konferenca e paqes pas Luftës së Parë Botërore, u hap në Paris më 18 Janar të vitit 1919. Data është zgjedhur me kujdes, si një lloj falenderimi për Gjermaninë, që më 18 Janar të vitit 1871 festoi fitoren e tij mbi francezët dhe shpalli perandorin e tyre të ri, bash, pra në Versajë. Konferenca e Paqes në Paris rezultoi në pesë traktate paqeje me ato vende që kishin humbur luftën. Marrëveshje u nënshkrua në kështjellat dhe rrethinat e Parisit.

Pesë Traktatet me shtetet: Gjermani, Austri, Bullgari, Hungari dhe Turqinë.

• I

Traktati Versajës me Gjermaninë asht nënshkrue më 28 Qershor të vitit 1919 u mbajtë( po atë ditë ku çifuti serbë revolucionar, Gavrilo Princip qëlloi për vdekje kryeprinicin trashegimtar te perandorise austro-hungareze Francis Ferdinand sëbashku me bashkëshorten në Sarajevë më 28 qershor të vitit 1914 në Sarajevë. Kjo ditë e mbajtjes së Traktatit të Versajës asht zgjedhë me një ligësi të pashoqe kundër ndjenjave gjermane nga kryeministri protestantë francez, Georges Clemenceau. Shën.im B.P.)

• II

Traktati i Saint-Germain-en-Laye si pjesë e Austrisë asht nënshkruar më 10 Shtator të vitit 1919 me synim që të ndahet, të shkëputet nga ish Perandoria Austro – Hungareze në shtetin e vet austriak, duke formue republiken austriake. (- perandoria austro-hungareze të shpërbëhet, duke formuar dy shtete; atë austriake dhe atë hungareze. - Austria nuk mund të hyjë në bashkim politik ose ekonomik me Gjermaninë pa pëlqimin e këshillit të Lidhjes së Kombeve . - Ushtria austriake të kufizohet vetëm në një forcë prej 30.000 ushtarësh. Ceremonia e nënshkrimit të Traktati u zhvillua në Château de Saint-Germain-en-Laye (ish pallat mbretëror në komunën e Saint-Germain-en-Laye në distancë 19 km larg Parisit. u morrë nga

• III

Traktati i Neuilly-sur-Seine me Bullgarinë u nënshkrue më 27 Nëntor të vitit 1919.(- Bullgaria të heq dorë nga Trakia perëndimore - Bullgaria duhet t'i ktheji Dobruja Jugore , e cila ishte pushtue gjatë luftës dhe ka restauruar kufirin të vendosur nga Traktati i Bukureshtit (1913) . - të zvogëloji numrin e ushtrisë deri në 20.000 njerëz, - të paguajë dëmshpërblime që tejkalon 400 milion euro, - Ceremonia e nënshkrimit u mbajt në sallën e qytetit Neuilly (Hotel de Ville) në Paris. Në Bullgari, rezultatet e traktatit janë të njohur gjerësisht si katastrofë Kombëtare e dytë. Bullgaria rimori Dobrudja e Jugut si rezultat i Traktatit të Krajovës dhe gjatë Luftës së Dytë Botërore së bashku me Gjermaninë naziste , rimorri përkohësisht territoret të tjera më të madhe të kaluara nga traktate .

• IV

Traktati i Parë me Hungarinë u nënshkrue më 4 Qershor të viti 1920. (- Traktati ripërcaktoi në mënyrë dramatike kufijtë e reduktuar të Hungarisë, ku gjithashtu humbi 64% të popullsisë totale, e cila u reduktua nga 20.900.000-7.600.000, dhe 31% (3,3 nga 10.700.000) e saj etnike hungarezëve , e cila papritmas i gjejnë veten duke jetuar rishtazi jashtë kufijve të definuara të Hungarisë. - Përfituesit kryesor të territorit janë Rumania , Çekosllovakia , dhe Mbretëria e Serbëve, Kroatëve dhe Sllovenëve . - Hungarisë është dashur të paguajnë dëmshpërblime të luftës për fqinjët e saj. Delegacioni hungarez nënshkruan marrëveshjen duke protestue më 4 qershor të vitit 1920 në Pallatin e Parë Grand në Versajë , Francë.

• V

Traktati i Sèvres me Turqinë u nënshkrue më 10 Gusht të viti 1920 midis fituesve të luftës dhe humbësit Turqia. Ky traktat u nënshkrua nga ana e sulltanit turk, por refuzohet, hidhet poshtë me neveri nga një qeveri nën udhëheqjen e Qemal Ataturkut, si dhe traktati nuk u zbatua. Në vend të kësaj Turqia arriti në 1923 një traktat të paqes më të favorshme, i quejtun Traktati i Lozanës.(Shprehja ‘’Perandoria Osmane e sëmura e Evropës’’ i atribuhohet Car Nikollës I i Rusisë në vitet 1800 për shkak se kishte humbur territore në një seri beteja katastrofike. - Traktati i bëri thirrje Perandorisë Osmane të dëbohej, të zhdukej nga Evropa.

Kufizimet Ushtarak

- Ushtria Osmane ishte që të kufizohet në 50.000 ushtarë, - Forcat Detare Osmane të ruajnë 6 - 7 silurueset ushtarake dhe i ndalohej fuqizimin e forcës ajrore.

Konferenca e shumë cështjeve botërore

Kush e organizoi, pjesmarrja dhe synimi.

- Ishin katër liderë të shteteve fituese si; Italia, SHBA, Anglia, Franca dhe Belgjika në pallatin e Versajës, në periferi të Parisit

Në Versaj morrën pjesë katër fuqi, si; kryeministri anglez David Lloyd George, kryeminstri Vittorio Orlando prej Italisë, kryeministri Georges Clemenceau prej Francës dhe presidenti amerikan Vodrov Uillson(Woodrow Wilson)

Ishte takimi i fitimtarve te aleatëve të Luftës së Parë Botërore me synim për të vendosur kushtet e paqes për Gjermanine dhe vende të tjera të mundur, dhe të vendosi ndaj humbesve detyrime politike-ekonomike, pas armëpushimit ne vitin 1918, si vit i mbarimit te Luftes se Pare Boterore. Në konferencë u diskutuan per një seri traktatesh (qe u permblodhen ne Traktatet e Paqes së Parisit) në një përpjekje për të mbajtur një paqe të qëndrueshme në të gjithë botën.

Rusia dhe Gjermania nuk u lejuan të merrnin pjesë, ku, secili kishte ardhe me një axhendë të ndryshme, si mbretër, kryeministra, ministra të jashtëm me turmat e tyre të këshilltarëve me gazetarët dhe lobistë për një njëqind shkaqet.

Aty u trajtuan;

- Pavarësia për vendet e Kaukazit të Jugut - Të drejtat e grave.

Për gjashtë muaj në mënyrë efektive Versaja ishte qendër e një qeverie të botës, qe përpiqen të sherojne me ane te paqes plagë te perandorive te falimentuar dhe ka krijuar shtete të reja.

- Tokat e ish-Perandorisë Osmane u perfshine ne diskutime, e cila synon bashkeveprim evropiane dhe amerikane në përgjithësi, - Pretendimet nacionaliste zionist(izraelitë) dhe arab në Palestinë. Më në fund janë pajtuar kushtimisht, Marrëveshjes së parë Faisal-Vaizmann(izraelitë) më 3 janar 1919. - Më 30 janar Konferenca vendosi që provincat arabe duhet të ndahen plotësisht nga Perandoria Otomane dhe mandatin e sapo konceptuar në sistemin e aplikuar ndaj tyre. Ky vendim solli nje mosmarreveshje te delegacionit arabe Faisal se shteti i tij do të përfshijë Palestinë, dhe të kuptuarit e kushtëzuar te Marrëveshjejes se arritur në Faisal-Vaizman.

- Më 3 shkurt Caim Vizman (kryetar i izraeliteve ne bote dhe presidenti i pare i Izraelit), kreu i delegacionit zionist, paraqiti çështjen e saj në një deklaratë, së bashku me një hartë të vendit të propozuar ne Britani, ku deklaroi lidhjen çifut historike me zonën në fjalë. Ai gjithashtu deklaroi kufijtë e propozuar zionist dhe burimet "thelbësore të nevojshme ekonomike të vendit" përfshirë ne "kontrollin e lumenjve dhe ujrave detare".

- Është përfshirë deklaratat nga të tjerët. Më 6 shkurt, Faysal kerkoi trajtimin nga ana e Konferencës që te vente në dukje premtimet e mëparshme si aleate, dhe i kërkoi pavarësinë e tërë rajonit arabe dhe sugjeroi krijimin e një konfederate. Ai deklaroi se arabët nevojitet te kene nje ndihmë, por jo me çmim të pavarësisë së tyre. Më pas lindi një mosmarrëveshje në mes të Britanisë së Madhe dhe Francës në lidhje me zonën gjeografike të Sirisë dhe Marrëveshjes së parë sekret-Sykes Picot (marreveshja anglo-franceze e 1916 per sferen e influences se Rusise ne Azi) te vonuar ne vendimin mbi pretendimet e ndryshme.

- Traktatet e paqes në Paris, së bashku me marrëveshjet e Konferencës Detare në Uashington në vitet 1921-1922, hodhi themelet për të ashtu-quajtur sistemi i Versajës - Uashington te marrëdhënieve ndërkombëtare. Në konferencën lindi një numër kontradiktash të konfliktit kritik ne marredheniet ndërkombëtare, e cila do të bëhej një nga shkaqet e Luftës së Dytë Botërore. - U arrit vendimi për krijimin e Lidhjes së Kombeve dhe miratimin e Kartës së saj, qe u zhvillua gjatë konferencës. "Katër të mëdhenjtë" – Xhorxh Klemenceau, kryeministri i Francës, David Lloyd George, Kryeministri i Anglise, Vodrov Uillson, Presidenti i Shteteve të Bashkuara dhe Vitorio Orlando, Kryeministri i Italisë - ishin figura dominuese diplomatike në konferencë. Konkluzionet e bisedimeve të tyre u vunë në kontekstin e Marreveshjes.

Delegatet e Australisë ishin Billy Hughes (Kryeministër), dhe Josef Kook (Ministri i Marinës), i shoqëruar nga Robert Garran (avokat i përgjithshëm). Greig Xhohn Latham , ishte edhe pjesë e delegacionit. Frederik Egleston – shkrimtar ishte ftuar, por ka mbetur i pahijshem në sjellje Në të vërtetë, Latham kishte drejtuar me sukses zonen federale të Koyong(nje lagje ne Melbourn) në një politikë të 'Get Rid e Hughes', kështu që ishte tmerruar ai në sjellje Hughes '.

- Synimet e tyre kryesore ishin reparacionet e luftës, - largimin e aneksimit nga ana gjermane te Guines se Re dhe refuzimit të propozimit japoneze per barazi racore.

Hughes kishte një interes të thellë në atë që ai e shihte si një zgjatje e Politikës australiane. Pavarësisht se duke i shkaktuar një problem të madhe, Hughes i është dashur të pranoj në heshtje për një mandat të klasës C për Guinene e Re. Presidenti Uilsson i kërkoi Hughes, kryeministrit te Australise, se nëse e ka me të vërtetë se donte të kundërshtonte mendimin se bota ka përfituar nga humbja e Gjermanisë qe donte dhe të shtrinte sovranitetin e tij deri në veri si ekuator; Hughes u përgjigj: "Kjo është në lidhje me madhësinë e tij, z. President".

Me 18 Janar 1919 Filloi Konferenca e Versajes

Me 18 janar 1919, filloi konferenca e paqes se Luftes se Pare Boterore. Ne kete date, ne Paris, u takuan shumica e politikaneve me potent te botes per te filluar nje seri negociatash, te gjata e te komplikuara, qe zyrtarisht do te shenonin fundin e Luftes se Pare Boterore.

Lideret e fuqive fitues te Aleateve, Franca, Britania e Madhe, ShBA dhe Italia, (shih foton nga e majta ne te djathte: Kryeministri i Britanise David Lloyd, Kryeministri i Italise Vittorio Orlando, Kryeministri i Frances Georges Clemenceau, dhe Presidenti amerikan Woodrow Wilson) do te merrnin vendimet decisive ne Paris gjate gjashte muajve te ardhshem. Pothuajse gjate shumices se konferences, Presidenti amerikan Woodrow Wilson u perpoq te zyrtarizonte idene e tij per nje "paqe pa fitore" duke kerkuar qe Gjermania, udheheqesja e fuqive te Qendres dhe humbsja me e madhe e luftes, te mos trajtohej shume ashper.

Nga ana tjeter, Kryeministri francez Georges Clemenceau dhe ai britanik David Lloyd George argumentuan se ndershkimi dhe dobesimi i Gjermanise ishte rruga e vetme per te justifikuar pasojat e renda te luftes. Ne fund, Presidenti amerikan Wilson ra dakort per trajtimin e Gjermanise, me kusht qe te institucionalizohej projekti i tij per krijimin e nje organizate nderkombetare paqeje te quajtuar Lidhja e Kombeve.

Perfaqesuesit e Gjermanise nuk u pranuan ne konferencen e paqes deri ne muajin maj, kohe pas te ciles ata erdhen ne Paris dhe prezantuan nje draft per Traktatin e Versajes.

Duke pasur besim te madh ne premtimet e Wilson, gjermanet u frastruan dhe u desilizionuan shume nga traktati, qe kerkonte prej tyre te pranonin mareveshjen territoriale dhe te paguanin reperacionet e luftes. Madje me keq, sepse artikulli 231 i traktatit e detyronte Gjermanine te pohonte se ishte e vetmja fajtore e luftes. Kjo ishte nje kafshate e madhe qe gjermanet nuk munden ta gelltisin.

Traktati i Versajes u firmos me 28 qershor 1919, pikerisht te nesermen e pas pese vjeteve, kur nje nacionalist serb vrau duken austriak Franz Ferdinand, gje qe shkaktoi fillimin e Luftes se Pare Boterore. Ne dekadat ne vijim, kundershtare te egersuar te traktatit u shtuan ne Gjermani. Ekstremiste te tille si Adolf Hitler i Partise Nacional Socialiste (naziste) e shfrytezuan pakenaqesine per te mare pushtetin ne Gjermani, proces qe coi pothuajse direkt ne ate cfare egzaktesisht kishte parashikuar Wilson ne negociatat e Parisit te 1919, per te parandaluar nje lufte tjeter shkaterimtare globale.

Lidhje të jashtme

 Commons: Traktati i Versajës – Album me fotografi dhe/apo video dhe materiale multimediale

• Amtlicher Abdruck des Versailler Vertrages im Reichsgesetzblatt
• Seite zum Vertrag von Versailles beim LeMO mit vielen Grafiken Arkivuar 10 korrik 2014 tek Wayback Machine
• Grafik: Die gemäß Versailler Friedensvertrag abgetretenen preußischen Ostgebiete
• Vollständiger Vertragstext
• Gekürzter Vertragstext Arkivuar 12 korrik 2014 tek Wayback Machine
• Tagesspiegel österreichischer Zeitungen vom 29. Juni 1919
• Informationen zum Friedensvertrag von Versailles speziell für Schulen auf dem Bildungsserver SwissEduc
• Der Spiegel: Der Unfriede von Versailles Arkivuar 4 prill 2018 tek Wayback Machine
• Ende und Anfang einer Katastrophe – Der Versailler Vertrag – Audiofeature auf Bayern2Radio, radioWissen