Beteja e Foinikës

Beteja e Foinikes ishte një betejë që u zhvillua në vitin 230 pes midis forcave të Lidhjes Epirote dhe Mbretërisë Ardiane të Ilirisë.

Hyrje

Trashëgimi në fron i takonte të birit, Pinit, që Agroni e kishte me gruan e dytë, Triteutën. Meqë ky ishte i mitur, sundimin e mori në dorë bashkëshortja e tij e parë, Teuta. A ishte ky një veprim i ligjshëm apo një uzurpim nuk dihet me saktësi, por ardhja e saj në fuqi paraqet një rast të veçantë në të drejtën e trashëgimisë. Mundet që paaftësia e së ëmës t’i ketë lënë vendin thjeshtrës; mundet gjithashtu që në vijën mashkullore të mos ketë pasur një tjetër më të afërt me trashëgimtarin e ligjshëm, por më shumë ka të ngjarë që thjeshtra energjike nuk donte t’ia kalonte këtë të drejtë një dege tjetër të familjes mbretërore, e cila mund të sillte më vonë ndërlikime në fatin e pinjollit të Agronit. Sidoqoftë ardhja e saj në fuqi nuk u bë në rrugë të zakonshme dhe vdekja e papritur e Agronit, ka të ngjarë të ketë krijuar në oborrin ilir një gjendje të nderë. Por çështja gjeti zgjidhjen e vet. E përkrahur nga përfaqësuesit më të fuqishëm të shtresës sunduese ilire, “miqtë” e mbretit, ajo u vu në krye të shtetit dhe me ta “ushtroi - siç thotë Polibi, - drejtimin e punëve”.

Teuta nuk e ndryshoi politikën e jashtme të shtetit ilir dhe veprimtaria e mëtejshme e tij u zhvillua në frymën e aleancës së farkëtuar nga Agroni me Maqedoninë. Në vitin 230, një vit pas fitores mbi Medionin, një forcë ushtarake dhe detare ilire, “jo më e vogël se ajo e Agronit”, u vu përsëri në lëvizje drejt jugut. Këtë radhë ajo kishte si objektiv kryesor aleatin verior të etolëve dhe aheasve, Epirin. Njëkohësisht flota ilire kishte marrë urdhër të konsideronte troje armike gjithë anëdetjen dhe t’i shtrinte veprimet deri thellë në Elidë dhe në Meseni, krahina që ishin nën ndikimin etol. Me këtë aksion flota do të mbante nën presion armikun deri në skajet më të largëta dhe do të përcaktonte qëndrimin e shtetit ilir ndaj aleatëve të etolëve e të aheasve, kurse forcat kryesore do të godisnin nga deti dhe nga toka objektivin kryesor, Epirin. Forcat detare ilire zbritën në afërsi të kryeqendrës së Lidhjes Epirote, Foinikes, dhe u drejtuan kundër saj. Pasi bindën mercenarët galë t’u dorëzonin qytetin, e zunë atë pa vështirësi. Epirotët të shqetësuar dërguan forcat e tyre në ndihmë të Foinikes. Por pa arritur mirë të vendosin lëmin e tyre buzë lumit, që rrjedh pranë qytetit (Bistrica e sotme), morën vesh se një ushtri tjetër ilire prej 5 000 vetash, nën komandën e Skerdilaidit, ishte drejtuar kundër tyre, duke kaluar nëpër ngushticën e Antigonesë (gryka e Tepelenës). Forcat epirote që u dërguan kundër tyre nuk e ndaluan dot marshimin ilir. Ndërkaq ilirët që kishin zënë Foiniken ndërmorën një sulm të fuqishëm kundër lëmit epirot që ndodhej në anën e përtejme të lumit (Bistricës). Epirotët u shpartalluan plotësisht, duke lënë në fushë të luftës shumë të vrarë e të plagosur; vetëm një pjesë mundën të shpëtojnë e të ikin tek atintanët. Por edhe këtë radhë dështimin e epirotëve Polibi e shpjegon me befasinë e goditjes ilire dhe shkujdesjen e armiqve të tyre.

Beteja

Foinika ishte marrë më parë nga ilirët që vepronin nën Mbretëreshën Teuta, në vitin 230 pes, pasi një garnizion gaulish prej 800 burrash u dorëzua te forca më të madhe ilire. Si reagim, Lidhja Epirote dërgoi në një ushtri të rimarrë Foiniken. Ata zunë pozicionet në një lumë jashtë Foinikës. Ndërkohë, 5,000 ilirë nën Skerdilaidin kishin përparuar në brendësi të Epirit nga Iliria Jugore dhe kishin arritur një kalim vetëm jashtë Antigonesë . Epirotët reaguan duke ndarë ushtrinë e tyre, duke dërguar një shkëputje të vogël për të mbrojtur Antigoneinë, ndërsa ruanin trupin e tyre kryesor jashtë Phoenice. Ilirët në Phoenice, duke parë që ushtria epirote ishte e ndarë, përparuan drejt kampit të tyre dhe kaluan lumin. Të nesërmen forcat u përfshinë në betejë. Forcat Greke u dëbuan dhe u mposhtën keq, me shumë u vranë ose u kapën, dhe mbetjet e ushtrisë u larguan për në Atinania.

Përgatitjet për një betejë të dytë

Pas betejës, Lidhja Epirote nuk kishte arritur të merrte nën kontroll Foniken, qytetin më të fuqishëm të Epirit. Forcat e Skerdilaidit kishin pushtuar gjithashtu zona tjera të Epirit verior deri në Antigone. Epirotët kërkuan ndihmë nga aetolianët dhe akeianët, me të parët që ishin mundur më parë nga Ilirët nën Agronin në Medion në vitin 232 pes. Që të dy grupet dërguan një ushtri të kombinuar lehtësuese te epirotët që mbërritën në Helikranum, afër Janinës moderne, në vitin 230 pes. Ilirët në Foenike dhe ata jashtë Antigonesë nën Skerdilaidin bashkuan forcat në Epir dhe përparuan drejt Helikranumit në zemër të Epirit, duke u përgatitur për të përfshirë edhe forcën e re greke në betejë. Sidoqoftë, ata u thirrën përsëri në Iliri nga Teuta para se të fillonte beteja, pas një revolte ilire në mbështetje të Dardanisë. Mbreti dardan, Longari, kishte pushtuar Ilirinë, duke shkaktuar një kryengritje. Kështu që, pasi ilirët bënë një armëpushim me Epirotët u tërhoqën. Ata gjithashtu hoqën dorë nga çlirimtarët që kishin kapur në betejë së bashku me qytetin e Foinikes për një shpërblim. Më pas, duke marrë skllevër dhe pre, ilirët u kthyen në Iliri nga deti, ndërsa 5,000 ushtarë nën komandën e Skerdilaidit u tërhoqën në veri drejt kalimit të Antigonesë.

Epilogu

Pas betejës dhe tërheqjes eventuale të forcave ilire, epirotët panë që ligat greke nuk mund t’i mbronin. Lidhja Epirote dhe Akarnania dërguan ambasadorë te Mbretëresha Teuta dhe hynë në një aleancë me Ilirinë kundër lidhjeve akeane dhe aetoliane.

Pas këtij dështimi epirotët e humbën çdo shpresë në fuqitë e veta dhe iu drejtuan për ndihmë aleatëve të tyre etolë e aheas. Ndihma nuk vonoi t’u jepej dhe forcat e të dy lidhjeve arritën në vendin e quajtur Helikanon (një vend i paidentifikuar) diku në pellgun e Vurgut. Këtu erdhën dhe pushtuesit e Foinikes bashkë me forcat e Skerdilaidit, që duhet të kenë ndjekur rrugën më të shkurtër nga qafa e Skarficës për të arritur në Foinike. Të dyja palët u radhitën përballë njëra-tjetrës, por nuk arritën të përleshen, sepse, siç thotë Polibi, ilirët morën urdhër nga Teuta të tërhiqeshin nga Epiri, për t’u dalë përpara dardanëve që po sulmonin nga lindja dhe për të qetësuar disa nga fiset që ishin bashkuar me ta.

Sa qe real dhe serioz ky rrezik dardan nuk mund të thuhet, por fakti është se ilirët nuk u shqetësuan shumë dhe nuk u shpejtuan të largohen nga Epiri pa i rregulluar mirë punët e tyre. Ata përfunduan më parë një armëpushim me epirotët, në bazë të të cilit u kthenin atyre qytetin dhe robërit që ishin qytetarë të lirë, kundrejt një shpërblimi, kurse skllevërit dhe plaçkën i mbajtën për vete. Ushtria dhe flota morën rrugën e kthimit duke marrë me vete, me sa duket, edhe premtimin për një aleancë të ardhme. Dhe me të vërtetë kjo nuk vonoi të përfundohet. Përfaqësuesit epirotë arritën me të shpejtë te mbretëresha ilire dhe përfunduan me të një aleancë, duke marrë përsipër të ndihmonin ilirët dhe të jenë armiq të etolëve dhe të ahejve. Po këtë gjë bënë edhe akarnanët, të cilët kishin ardhur së bashku me epirotët. Rezultati u arrit: Epiri u shkëput nga etolët dhe aleanca me akarnanët krijoi tani një kufi të largët, por të drejtpërdrejtë midis lidhjeve greke dhe shtetit ilir.

Shih edhe

• Ilirët
• Iliria
• Foenika
• Marrëveshja e Foenikës

Literatura

• Gruen, Erich S. (1986). The Hellenistic World and the Coming of Rome, Volume 1 (në anglisht). Berkeley and Los Angeles, California: University of California Press. ISBN 0-520-05737-6.
• Ormerod, Henry Arderne (1997). Piracy in the Ancient World: An Essay in Mediterranean History (në anglisht). Baltimore, Maryland: Johns Hopkins University Press. ISBN 0-8018-5505-5.
• Sakellariou, M. V. (1997). Epirus, 4000 Years of Greek History and Civilization (në anglisht). Athens, Greece: Ekdotikē Athēnōn. ISBN 960-213-371-6.
• Wilkes, John (1995). The Illyrians (në anglisht). Oxford, United Kingdom: Blackwell Publishers Limited. ISBN 0-631-19807-5.