Dita e Shën Gjergjit

Dita e Shën Gjergjit festohet për t'a përjetuar ndaljen e dimrit dhe ardhjen e stinës së verës. Gjurmët shkojnë larg në lashtësinë ilire atëherë kur ata besonin në shumë perëndi. Megjithatë, qe disa qarqe mundohen ta mitizojnë këtë dite, kjo është shfaqur diku pas ardhjes se krishterimit ne trevat e Ballkanit dhe Azisë se Vogël. Te gjithë popujt e Ballkanit (sidomos ato te përkatësisë fetare ortodokse) e festojnë këtë dhe e emërojnë këtë feste si Djurdjevden ne Serbi, Hidireles ne Turqi etj. Pra, kjo nuk ka te beje ekskluzivisht me popullin shqiptare. Fillon me 5 maj mvarësisht prej krahinës shqiptare vazhdon deri me 15 maj. Karakterizohet me lojëra të shumta, me fluks të madh të shqiptarëve në fusha të gjëra, pranë tyrbeve, apo ndonjë vendbanimi të lashtë.

Bazuar ne kalendarët kanonike ortodokse, dita e Shën Gjergjit është 23 prilli. Meqë ka lindur brenda kësaj periudhe emri Gjergj ju vendos heroit tone kombëtar. Gjergj Kastrioti Skënderbeu lindi me 6 maj 1405, për këtë arsye dita e Shën Gjergjit nga popullata myslimane madje edhe ajo e krishtere, kremtohet me 6 maj ndryshe nga kalendari zyrtar ortodoks. Kjo feste duket se ka me shume karakter kombëtar dhe kulturor, me shume sesa fetar, pasi populli shqiptar e lidh këtë dite me Gjergjin e Madh te Kastrioteve, "mbretin e madh" sipas gojëdhënave.

Ardhja e krishterimit si duket nuk e shkuli nga rrënja këtë traditë të tyre dhe për t'i duruar (ndoshta edhe nga transmutacioni i feve, adoptimi i zakoneve të vjetra nën petkun e fesë së re) ia vunë emrin Shën Gjergj. Me ardhjen e Perandorisë Osmane në trevat shqiptare filluan të ndërtohen tyrbe apo mauzole të ndryshme të cilat ndërtoheshin për evliatë, hoxhallarët, shehlerët apo dervishët e devotshëm. Shqiptarët për t'i qëndruar besnik traditës ìa përshtatën tani, edhe fesë islame këtë festë tradicionale. Festa në Kosovë p.sh. në Rrafsh të Dukagjinit organizohet pranë tyrbeve të shenjta, në prani të të cilave prehet apo theret qengji, duke kërkuar nga Zoti mirësi në këmbim të flijimit.

Mirëpo fakti se "ajo është festë e romëve dhe ashkalinjëve" nuk qëndron sepse ata janë pakicë në këtë vend dhe kanë ardhur gjatë mesjetës së zhvilluar përkatësisht gjatë shek. XIII-XV me çrast i përshtaten vendit dhe vendasve. Në qytetin e Prizrenit p.sh. festohet me 5 maj që ndryshe qytetarët e Prizrenit i thonë "Karabash" (Kryezi) pranë tyrbes së Karabashit sepse aty në atë fushë gjenden varrezat e vjetra të qytetit, por njerëzit ulen aty dhe s'e kanë pasur kurrë bezdi, sepse ka vetëm rrasa të vjetra. Aty hynin banorët e qytetit dhe të rrethit dhe kërkonin shpëtim duke lënë ndonjë lek apo duke pirë ujin e tyrbes. Dihet që kjo festë deri në vitet e vona (1980-1985 në Gjakovë) është mbajtur. Në anën tjetër në Prishtinë po në ato vite shumë fëmijë nga ana e Kosovës e kanë parë këtë si ditë festive të romëve dhe serbëve.

Ja si përshkruhet një ditë e Shën Gjergjit

Ditën e Shën Gjergjit duhet zgjuar herët në mëngjes, të laheshe pastaj varej kungulli i egër në qafe që e përgatisin nënat zakonisht (bëhet nga një lloj bime që është si patate, grihet në copa të vogla dhe bëhet qafore me pe të kuq dhe të bardhë) ; pastaj shkohej rreth lumit për të marrë degë të gjelbëruara shelgu, pastaj shkohet tek mulliri dhe tek lugu i mullirit i lanim degët e shelgut, lanim fytyrën, dhe sillnim degët në shtëpi por duhej pasur kujdes se mos të prekej toka, pastaj këto degë vareshin në portë të shtëpisë (më kujtohet çdo portë ishte e stolisur me degë shelgu).

Pastaj bëhej edhe një ritual tjetër ku dilnin fëmijët në kodrën e afërt groponin rreth ndonjë druri deri sa zbulonin ndonjë rrënje, hiqnin dheun dhe bënin një si kanal që të përbihen nën rrënjë të drurit.

Shën Gjergji është festë me shume rite : gjelbërim, ndezje e zjarreve rituale në vende publike, mbledhje lulesh e thurrje kurorash nga fëmijët, lagia e njerëzve të shtëpisë me "ujë pa fol", shilarthi (salanxhaku) i fëmijëve në pemë (apo dyer të oborrit), rite në ara e ndër bagëti për mbarësi.