Emiliano Zapata
Emiliano Zapata Salazar (Shqiptimi spanjisht: [emiˈljano saˈpata]; 8 gusht 1879 – 10 prill 1919) ishte një figurë rëndësishëm në Revolucionin Meksikan, udhëheqësi kryesor i revolucionit fshatar në shtetin e Morelos, dhe frymëzim i lëvizjes agrare të quajtur Zapatismo.
Emiliano Zapata Salazar | |
|---|---|
 Zapata më 1914 | |
| Pseudonimi/et | El Caudillo del Sur and Attila of the South |
| Lindur më | 8 gusht 1879 Anenecuilco, Morelos, Meksikë |
| Vdekur më | 10 prill 1914 Chinameca, Morelos, Mexico |
| Në aleancë me | Meksikë (forcat revolucionare Zapatismo) |
| Vite shërbimi | 1910 — 1919 |
| Grada | Gjenerali |
| Në komandë | Ushtria Çlirimtare e Jugut |
| Betejat/luftrat | Revolucioni meksikan |
| Firma | .png) |
Zapata lindi në fshatin rurale të Anenecuilco në shtetin Morelos, ku komunitetet fshatare ishin nën presion në rritje nga klasa e vogël e tokës që e monopolizoi tokën dhe burimet ujore për prodhimin e kallam sheqerit me mbështetjen e diktatorit Porfirio Díaz. Zapata herët mori pjesë në lëvizjet politike kundër Diaz dhe hacendados së tokës, dhe kur shpërtheu Revolucioni më 1910 ai u pozicionua si një udhëheqës qendror i revoltës fshatare në Morelos. Duke bashkëpunuar me një numër udhëheqësish të tjerë fshatarë, ai formoi Ushtrinë Çlirimtare të Jugut, nga e cila ai shpejt u bë udhëheqësi i padiskutueshëm. Forcat e Zapata kontribuan në rënien e Díaz, duke mundur Ushtrinë Federale në Betejën e Kuautlës, por kur udhëheqësi revolucionar Francisco I. Madero u bë president ai nuk e pranoi rolin e Zapatistas, duke i denoncuar ata si banditë të thjeshtë. Në nëntor 1911, Zapata shpalli Planin e Ajalës i cili bëri thirrje për reforma thelbësore të tokës, duke rishpërndarë tokat te fshatarët. Madero dërgoi Ushtrinë Federale për të zhdukur Zapatistas në Morelos. Gjeneralët e Maderos përdorën një politikë të djegur në tokë, duke djegur fshatra dhe duke larguar me forcë banorët e tyre, dhe duke përgatitur shumë burra në Ushtri ose duke i dërguar ata në kampe pune të detyruara në jug të Meksikës. Kjo forcoi qëndrimin e Zapatës midis fshatarëve dhe Zapata ishte në gjendje të dëbonte forcat e Maderos të udhëhequr nga Victoriano Huerta nga Morelos. Në një grusht shteti kundër Madero në shkurt 1913, Huerta mori pushtetin në Meksikë, por një koalicion i forcave kushtetuese në veri të Meksikës të udhëhequr nga Venustiano Carranza, Álvaro Obregón dhe Francisco "Pancho" Villa e rrëzoi atë në korrik 1914 me mbështetjen e trupave të Zapata. Zapata nuk e njohu autoritetin që Carranza pohoi si drejtues të lëvizjes revolucionare, duke vazhduar aderimin e tij në Planin e Ajalës.
Pas fitores së revolucionarëve mbi Huerta, ata u përpoqën të zgjidhnin marrëdhëniet e pushtetit në Konventën e Aguascalientes. Zapata dhe Villa u prishën me Carranza, dhe Meksika u katandis në luftë civile midis fituesve. I pakënaqur me aleancën me Villa, Zapata përqendroi energjitë e tij në rindërtimin e shoqërisë në Morelos të cilën ai tani kontrollonte, duke krijuar reformat tokësore të Planit të Ajalës. Ndërsa Carranza konsolidoi fuqinë e tij dhe e mposhti Villa më 1915, Zapata filloi luftë guerile kundër Carrancistas, i cili nga ana e tij pushtoi Morelos, duke përdorur edhe një herë taktikat e tokës së djegur për të larguar rebelët Zapatista. Zapata rimori përsëri Morelos në vitin 1917 dhe mbajti pjesën më të madhe të shtetit kundër trupave të Carranza derisa u vra në një pritë në prill 1919. Neni 27 i Kushtetutës së Meksikës u hartua në përgjigje të kërkesave të tij agrare.[1]
Pas vdekjes së tij, gjeneralët Zapatista u rreshtuan me Obregón kundër Carranza dhe ndihmuan për të përzënë Carranza nga pushteti. Në vitin 1920, Zapatistas arritën të marrin poste të fuqishme në qeverisjen e Morelos pas rënies së Carranza. Ata krijuan shumë nga reformat e tokës të parashikuara nga Zapata në Morelos.
Zapata mbetet një figurë ikonike në Meksikë, e përdorur si simbol nacionalist, ashtu edhe simbol i lëvizjes neo-Zapatista.
Në kulturën popullore
RedaktoZapata është përshkruar në filma, komikë, libra etj. Vendet dhe gjërat u emëruan pas tij.
Vendet
Redakto- Parku Zapata është emëruar pas Emiliano Zapata.
- Restoranti i famshëm "Mi Tierra" në San Antonio mori emrin e tij nga slogani i Zapatës "Tierra y Libertad". Themeluesi i restorantit ishte një admirues dhe me siguri një ish përkrahës i Zapatës dhe restoranti ende shet suvenire të Zapatës.
- Restoranti Zapatas Cantina Mexicoana - i quajtur në kujtim të liderit revolucionar meksikan Emiliano Zapata tani një bar dhe restorant në Qyteti i Angeles, Pampanga, Filipinet.
Libra
Redakto- Në romanin i trillimit historik të E. L. Doctorow Ragtime (1975), personazhi i Vëllait të Vogël të Nënës, shkon të bashkohet me Zapata në Revolucionin Meksikan, pas ngjarjeve kryesore në roman.
- El compadre Mendoza nga Fernando de Fuentes përfshin personazhin e gjeneralit Felipe Nieto, një kushëri i sajuar fiktiv Zapata i ngjan jetës së Zapatës dhe vetë zapatizmit.
- Zapata është personazh kryesor në romanin Shokët e Pancho Villa (1996) nga James Blake.
Filma dhe seriale
Redakto- Marlon Brando luan rolin e Zapatës në filmin Viva Zapata! (1952).
- Jaime Fernández luan rolin e Zapatës në filmin Lauro Puñales (1969).
- Antonio Aguilar luan rolin e Zapatës në filmin me Emiliano Zapata (1970).
- Në filmin Y tu mamá también (2001), një nga personazhet kryesorë, të portretizuar nga Gael García Bernal, quhet Julio Zapata (të gjithë personazhet kryesorë kanë mbiemra historikisht të rëndësishëm).
- Loja e Nickelodeon Legends of the Temple Hidden - në një episod, artifakti që ekipet garuan për të marrë nga tempulli ishte Amulet Applewood i Emiliano Zapata.
- Në filmin e Ocean's Thirteen të vitit 2007, personazhi Virgil i referohet Emiliano Zapata për të frymëzuar shokët e tij të punës mequiladora.
Anime dhe manga
RedaktoReferime
Redakto- ^ Centeno, Ramón I. (2018). "Zapata reactivado: Una visión žižekiana del Centenario de la Constitución". Mexican Studies/Estudios Mexicanos (në anglisht). 34 (1): 36–62. doi:10.1525/msem.2018.34.1.36.
- ^ https://www.reddit.com/r/OnePiece/comments/bjn5u8/king_taco_and_national_hero_emiliano_zapata_and/