Eneida, poemë ukrainase

Eneida ( ukrainisht: Енеїда, ukrainisht "Aeneid") është një poemë burleske ukrainase, e shkruar nga Ivan Kotliarevski në 1798-n. Kjo poemë parodizuese dhe heroike konsiderohet vepra e parë letrare e botuar në gjuhën moderne ukrainase. Megjithëse ukrainishtja ishte një gjuhë e përditshme për miliona njerëz në Ukrainë, ajo u dekurajua nga përdorimi letrar në zonën e kontrolluar nga Perandoria ruse.

Botimi i parë i Eneidës nga Kotliarevski, 1798.

Eneida parodizon Eneidën e Virgjilit, ku Kotliarevski i transformoi heronjtë trojanë në kozakë zaporozhianë. Kritikët besojnë se ajo u shkrua në dritën e shkatërrimit të Host Zaporozhian me urdhër të Katerinës së Madhe. Poema u shkrua gjatë formimit të romantizmit dhe nacionalizmit në Evropë. Në atë kohë, një pjesë e elitës ukrainase ishte pushtuar nga nostalgjia për shtetin kozak, i cili u likuidua nga Rusia në vitet 1775-1786.

Tri pjesët e para të poemës u botuan në vitin 1798 në Shën Petersburg, pa dijeninë e autorit. Ajo u botua e plotë pas vdekjes së Kotliarevskit në 1842-shin.

Poema qëndron në pomat e para të listës me 100 poema "Nga Skovoroda në kohën moderne: 100 artet krijuese më të rëndësishme në gjuhën ukrainase".

Përmbledhje

Pas shkatërrimit të Trojës nga grekët, Enea (Enei) iku me një grup trojanësh nga deti. Juno, i cili nuk e donte Enean, birin e Venusit, vrapoi te perëndia e erës, Eoli, që të ngrinte një stuhi dhe të mbyste trojanët. Eoli lëshoi erërat dhe krijoi një stuhi të tmerrshme. Por, Enea i dha një ryshfet perëndisë së detit, Neptunin, dhe stuhia u qetësua. Afërdita, e shqetësuar për djalin e saj, u ankua për Junon te Zeusi.

Ai tha se fati i Eneas ishte vendosur tashmë. Ai do të shkonte në Romë për të "ndërtuar një mbretëri të fortë", "ta shtynte botën në robëri" dhe "ata të gjithë do të jenë udhëheqës". Pas ecejakeve të gjata, trojanët arritën në Kartagjenë, ku sundonte Dido. Mbretëresha ra në dashuri me Enean dhe eci me të derisa ai harroi qëllimin e vet, i cili ishte ndërtimi i Romës. Zeusi, duke parë rastësisht tokën nga Olimpi, e pa këtë, u zemërua dhe dërgoi Mërkurin për t'i kujtuar Eneas takimin e tij. Enea dhe trojanët u larguan nga Kartagjena natën dhe Dido u pikëllua.

ІІ

Trojanët lundruan në det dhe zbarkuan në Siçili, aty ku sundont mbreti Acest. Siçilianët i mirëpritën ata. Enea vendosi të mbajë një ceremoni për babain e tij Ankizi. Gjatë festës dhe lojërave trojane, Juno dërgoi shërbëtoren e saj në tokë, e cila i bindi gratë trojane të digjnin varkat. Nga djegia e tyre, Enea u zemërua dhe mallkoi perënditë, duke kërkuar të binte shi. Shiu ra dhe disa nga anijet mbijetuan. Enea shkoi në shtrat i pikëlluar dhe pa të atin në ëndërr. Ankizi i premtoi se gjithçka do të shkonte mirë dhe kërkoi ta vizitonte atë në ferr.

III

Pasi u larguan nga Siçilia, trojanët lundruan në det për një kohë të gjatë, derisa zbarkuan në Kuma. Rrugës për në ferr, Enea takoi fallxhore Sibilën. Ajo premtoi se do ta çonte Enean në ferr në këmbim të një ryshfeti për perëndinë e diellit Fibi dhe një dhuratë për veten e saj. Të dy zbritën rrugës për në ferr, ku jetonin përgjumja, gogësimi e vdekja dhe pas tyre qëndronin murtaja, lufta, i ftohti, uria dhe fatkeqësitë e tjera. Përtej Styx, punëtori i tragetit Karoni transportoi Enean dhe Sibilën në ferr. Në hyrje, ata u takuan Kerberin e tmerrshëm, të cilit falltxhorka i hodhi bukë. Aty panë mëkatarë të torturuar në ferr: zotër, gënjeshtarë, prindër dorështrënguar, budallenj. Enea takoi në ferr Didon dhe trojanët e vrarë. Më në fund ai takoi të atin Ankizin, i cili tha se Enea do të krijojë "një familje të madhe dhe të zellshme", që "do të sundojë mbarë botën".

Pasi hipën në barka, trojanët dhe Enea lundrojnë në det tëhapur. Detari udhërrëfyes sheh një ishull të sunduar nga mbretëresha Circe, e cila i kthen njerëzit në kafshë. Ishulli nuk mund të anashkalohej. Enea i drejtohet Eolit dhe kërkon të shmangë telashet. Eolit ndihmon dhe ushtria vazhdon udhëtimin e saj.

Enea dhe trojanët lundrojnë në ishullin e sunduar nga mbreti latin. Së bashku me gruan e tij Amata, ai do të martojë vajzën e tij Lavinia me Mbretin Tërn. Ndërkohë Enea dërgon ushtarë në zbulim. Ata i thonë se vendasit flasin latinisht. Enea dhe ushtria e tij mësojnë latinishten brenda një jave. Pastaj, Enea dërgon bujtinat e mbretit dhe ai pret kozakët me nderime, duke uruar që Enea të bëhej dhëndri i tij. Ndërkohë, Juno vendos t'i japë një mësim të mirë Eneas për sjelljen e tij të paturpshme.

Perëndesha dërgon Eriniet, e cila banon fillimisht në Amata dhe më pas viziton Turnusin. Turnusi sheh një ëndërr ku nusja e tij e ardhshme zgjedh Enean si të fejuarin e saj. I ofenduar, ai i dërgon një letër mbretit latin, duke i shpallur luftë. Ushtria e Eneas i hedh aksidentalisht zagarët mbi qenin e dados së Amatës. Nga ana tjetër, ajo fillon t'i kthejë njerëzit kundër Eneas. Populli latin përgatitet për luftë.

V

Enea mendon se si ta mposhtë Turnusin, pasi perënditë olimpike duken sikur po nxitonin ta ndihmonin. Enean e zuri gjumi dhe në ëndërr një plak e këshillon të lidhte miqësi me arkadianët, të cilët ishin armiq të latinëve. Kështu, ai vendos të kërkojë ndihmë nga arkadianët (Evander është mbreti i Arkadianëve, Pallanti është djali i tij).

Enea u bën flijime perëndive dhe shkon te Evanderi. Ai e ndihmon dhe dërgon djalin e tij Pallantin së bashku me ushtrinë. Afërdita i kërkon Vulkan kovaçit t'i bëjë djalit të saj Eneas një armë të fortë.

Juno dërgon një shërbëtore për të paralajmëruar Turnusin për një sulm të mundshëm nga Enea dhe e këshillon ta godasë i pari. Ai rrethon kështjellën e Trojës, por nuk mund ta marrë. Pastaj, djeg flotën e Trojës. Venusi i ankohet Sibelës (nëna e perëndive) dhe ajo ankohet te Zeusi. Zoti suprem i kthen anijet e trojanëve në sirena dhe rutulët ikin nga frika. Pastaj bie heshtja. Nizi dhe Evriali, luftëtarë të rinj, janë roje. Nizi përpiqet të futet në kampin rutul dhe të mundë armiqtë. Ai dëshiron ta bëjë vetë, pasi Evriali ka një nënë plakë dhe ai nuk ka njeri tjetër. Mirëpo, shoku i tij nuk është dakord dhe shkojnë bashkë. Nizi dhe Evriali treguan guxim të madh, prenë shumë armiq dhe kur u kthyen, hasën latinë që shkonin në kampin e tyre. Të rinjtë u përpoqën të fshiheshin në pyll, por latinët ranë në gjurmët e tyre, e rrethuan pyllin, nga i cili "nuk mund të ikësh" dhe filluan të kërkojnë një "çift të guximshëm". Kur Evriali u kap, Nizi u ngjit në një pemë shelgu, hodhi shtizën e tij dhe kështu u zbulua. Koloneli Wolsent ekzekutoi Evrialin dhe Nizin e futi shpatën e tij te armiku dhe ra në betejë.

Një betejë e ashpër fillon. Turnusi shkon me ushtrinë në kështjellën sulmuese dhe trojanët mbrohen me guxim. Juno ndërhyn sërish dhe mbron Turnusin. Rutulët i rrahin trojanët dhe ata tashmë duan të largohen nga kalaja. Atëherë, shefi i artilerisë fillon t'i vërë në siklet, për t'u kujtuar se Enea "na konsideron ushtarë, nipër e gjyshërve më të lavdishëm". Trojanët e turpëruar u mblodhën dhe shkuan në ofensivë dhe Turnusi iku.

VI

I zemëruar me perënditë për ndërhyrjen e tyre, Zeusi i ndalon perënditë të mos bëjnë asgjë për asnjë Afërdita vjen te perëndia supreme, fillon ta bëjë lajka dhe të ankohet për Junon. Juno, duke e dëgjuar këtë, fillon të grindet.

Në këtë kohë, Enea lundron në një anije me Pallantin për të ndihmuar trojanët. Kur të gjithë janë në gjumë, ai mendon se si ta mposht Turnusin. Papritur ai sheh një mavka në ujë. Ajo i thotë se Turnusi dhe ushtarët e tij tashmë kanë filluar të luftojnë trojanët dhe gati sa nuk dogjën flotën e tyre. Enea nxiton në shpëtim dhe menjëherë nxiton në betejë. Turnusi vret trimin Pallant. Jul i tregoi Eneas se çfarë kishte ndodhur në mungesë të tij.

Zeusi, i dehur, shkoi t'i kërkonte falje gruas së tij Junos. Ajo e mashtroi Zotin me dinakërinë e saj dhe e vuri në gjumë. Juno u shndërrua në imazhin e Eneas dhe e joshi Turnusin në anije në mënyrë që ai të lundronte në shtëpi dhe të mos vdiste.

Të nesërmen, Enea i varrosi të vdekurit. I erdhën të dërguarit nga latinët. Ai u thotë se nuk po lufton kundër latinëve, por kundër Turnusit dhe i ofron të organizojë një duel kokë më kokë me të. Ambasadorëve u pëlqeu dhe ata ia ritreguan fjalët e Eneas latinisht dhe Turnus. Ky i fundit me ngurrim përgatitet për një duel. Amata kundërshton martesën e vajzës së saj dhe Turnusit, sepse ajo është fshehurazi e dashuruar me të.

Të nesërmen, të dyja palët zunë pozicione për të parë betejën. Juno dërgon Juturnën për të ndihmuar Turnusin. Ajo fillon përsëri një luftë midis Trojanëve dhe Rutuls. Enea u plagos gjatë përleshjes. Venusi mbledh për të të gjitha llojet e ilaçeve që ndihmojnë në shërimin e plagës.

Duke menduar se Turni ka vdekur, Amata vendos të vetëvaret. Ky lajm i trembi të gjithë. Enea shkon në një duel me Turnin, e rrëzon nga shpata. Juno, me dorën e Juturnës, i jep Turnusit një tjetër shpatë. Për këtë Zeusi grindet me Junon dhe i thotë: “Të gjithë perëndive u kemi thënë tashmë: Enea do të jetë me ne në Olimp për të ngrënë të njëjtat byrekë që ju them t’i piqni”. Dueli vazhdon. Pasi e rrëzoi Turnusin në tokë, Enea do ta vrasë, por fjalët e Rutulit e prekën zemrën. Papritur ai vë re armaturën e Pallantit në trupin e Turnus dhe e vret atë.

Përkthimi në gjuhën angleze

Eneida është përkthyer pjesërisht që nga viti 1933, kur një përkthim i disa strofave të para të Eneidës së Kotliarevskit nga Wolodymyr Semenyna u botua në gazetën amerikane të diasporës ukrainase më 20 tetor 1933. Një tjetër përkthim i pjesshëm u botua nga University of Toronto Press në 1963-shin në antologjinë Ukrainian Poets 1189–1962, nga CH Andrusyshen dhe Watson Kirkconnell. Sidoqoftë, përkthimi i parë i plotë në anglisht i Eneidës së Kotliarevskit u botua në vitin 2006 në Kanada nga një ukrainas-kanadez Bohdan Melnik, i njohur për përkthimin e tij në anglisht të përrallës ukrainase të Ivan Frankos "Dhelpra Mikita" (ukrainisht: Lis Mikita).

Përshtatjet

• Eneida, film animacion ukrainas i vitit 1991 me regji të Volodymyr Dakhno.