Hamami i Madh, Prishtinë
Hamami i Madh ose Hamami i Sulltan Mehmet Fatihut (turqisht: Fatih Sulltan Mehmet Han Hammam) është ndër të paktat monumente të periudhës osmane, i cilësuar si monument i trashëgimisë kulturore në Prishtinë, Kosovë.[1] Është ndërtuar në shekullin e XV dhe ishte pjesë e kompleksit të Xhamisë Mbret. E konsideruar si një nga ndërtesat më të rëndësishme të trashëgimisë kulturore dhe historike, hamami ishte në gjendje të keqe gjatë viteve deri në miratimin e tij të restaurimit.
| Hamami i Madh | |
|---|---|
 | |
| Lloji | Arkitekturore |
| Vendndodhja | Prishtinë, Kosovë |
| Ndërtuar | Shek.XIV-XV |
| Emri zyrtar: Monument /Ansambël | |
| Lloji | Nën mbrojtje |
| Përcaktuar | 632/1985 |
| Nr. i referencës | 2776 |
Hamami është aktualisht në restaurim dhe është planifikuar të bëhet muze i Prishtinës. Ndërtesa e hamamit është në pronësi të Komunës së Prishtinës dhe është nën mbrojtjen e Republikës së Kosovës.[2][3][4][5] Është pjesë e trashëgimisë kulturore me vendimin e Ministrit të Ministrisë së Kulturës, Rinisë dhe Sporteve, që nga tetori i vitit 2012. Që më 1985 hamami u konsiderua një monument i mbrojtur me ligjin "Mbrojtja e Monumentit" numër 19/77, sipas arkitektit Nol Binakaj. Sipas tij, edhe pse hamami është shumë i ndryshëm nga versioni origjinal, vetëm pjesa lindore e ndërtesës dhe pamja kryesore e ndërtesës janë ndryshuar. Pjesa tjetër e ndërtesës ka mbetur e njëjtë. Ky është një simbol i Prishtinës së vjetër, së bashku me Kullën e Sahatit, Xhaminë e Çarshisë, Akademisë, Xhamisë së Fatihut dhe të tjerëve.
Ky monument është i kategorisë "Arkitekturor", i miratuar me numër 632/1985.
Origjina
Redakto
Hamami është ndërtuar në gjysmën e dytë të shekullit të XV dhe ishte një nga objektet e para osmane që do të ndërtohen në Republikën e Kosovës. Njihet si një pjesë e Xhamisë së Sulltan Mehmet Fatihut. Hamami u vizitua nga banorët e Prishtinës si një vend për t'u takuar dhe për t'u shoqëruar për shumë breza, deri në vitet 1970 ose 1960 sipas arkitektit Nol Binakaj nga Universiteti i Zhvillimit të Strehimit dhe Menaxhimit të Lundit. Sipas legjendës, ndërtuesit që ishin pjesë e ndërtimeve u detyruan nga Sulltani Mehmet el-Fatih të lajnë veten në Hamam, dy herë në ditë.
Hamami është monument i rëndësishëm dhe gjendet në një ansambël po aq të rëndësishëm urban në qendër të Prishtinës. Afërsia me tri xhamitë historike, Sahat Kullën, me disa shtëpi nën mbrojtje dhe me një pazar, duke pasur edhe qasje në një ndër rrugët kryesore të qytetit, paraqet mundësi të zhvillimit dhe të ringjalljes së kësaj zone të rëndësishme për qytetin. Data e saktë e ndërtimit nuk dihet, por në bazë të shënimeve që ekzistojnë duhet të jetë ndërtuar në shek. XIV-XV, duke u shfrytëzuar nga qytetarët e Prishtinës me gjenerata të tëra. Hamami është i tipit çift, pra është shfrytëzuar nga meshkujt dhe femrat në të njëjtën kohë. Edhe pse hamami ka pësuar ndryshime të shumta, veçanërisht në fasadën ballore dhe lindore, forma origjinale e bazës dhe pjesa më e madhe e strukturës është ruajtur.
Si i tillë, hamami ka vlera të larta, sidomos historike, shoqërore dhe shpirtërore. Hamami përbëhej nga paradhoma qendrore (apoditeriumi, zhveshtorja), një hapësirë kalimtare ngrohëse (tepidariumi) dhe banja (caldariumi) me një kazan për ruajtjen e ujit, e cila ishte e mbuluar me 18 kupola. Funksioni origjinal është braktisur në vitin 1960 dhe objekti është shfrytëzuar pjesërisht si depo dhe dyqan. Nga viti 1989 ndërtesa e hamamit nuk është mirëmbajtur, pavarësisht që objekti konsiderohet si një nga monumentet më të rëndësishme të qytetit të Prishtinës. Viteve të fundit, përkatësisht që nga viti 2007, kanë filluar investime për përgatitjen e planit të konservimit/restaurimit. Pas përfundimit të planit në vitin 2009 ka filluar procesi i konservimit /restaurimit i cili ende është në vazhdim.
Arkitektura
Redakto
Hamami i Madh i Prishtinës konsiderohet si një hamam i dyfishtë, sepse ka seksione të veçanta për burrat dhe gratë. Ajo është përafërsisht 800 m2 dhe ka një formë katërkëndësh. Ka edhe një dhomë të nxehtë dhe një dhomë të ftohtë. Dhoma e nxehtë ka 16 kupola, secila përmban 15 vrima. Në njërën nga kupulat, vrima e mesme është në formën e vulës së Sulejmanit ose të formës së pentagramit të rregullt. Përdorimi i këtyre vrimave është që hamami brenda mund të ndriçohet. Përdorimi tjetër i vrimave është mbajtja e hamamit të ngrohtë. "Seksioni i nxehtë" i hamamit, përfshin të ashtuquajturat "banjot e hamamit". Kjo dhomë ishte ndezur me avull nga hipokaustet. Hipokaustet ishin nën dysheme, e cila ishte mermer. Muret e ndërtesës janë prej guri, nga ana tjetër kupat janë bërë me tulla dhe janë mbuluar me fletë të këqija. Brendësia, megjithatë u suvatua me një llaç tradicional të quajtur "Horasan". "Horasan" dihet të jetë rezistent ndaj lagështisë. Kjo ndërtesë, në përgjithësi, ka gurë të rregullt në formë, të cilat janë gdhendur në qoshet e tyre dhe janë të lidhura me llaç gëlqeror. Për "pjesën e ftohtë" ishte e njohur se ishte mbuluar nga katër kupola, por asnjë shenjë e këtij lloj ndërtimi nuk u gjet. Hamami i madh i Prishtinës ka sallën e hyrjes, zonën e mesme të ngrohtë, zonën kryesore të ngrohtë ose të njohur ndryshe si dhomat e masazheve,etj.
Restaurimi
RedaktoSepse, nga këto dëmtime "Kuvendi i Komunës së Prishtinës" në bashkëpunim me kompaninë suedeze CHWB (Cultural Heritage without Borders) vendosi të fillojë restaurimin e Hamamit në vitin 2006. Ata formuan një bord të projektit, i cili kishte anëtarë nga "Komuna e Prishtinës", CHWB, Fakulteti i Arkitekturës "i Universitetit të Prishtinës dhe" Këshilli i Kosovës për Trashëgiminë Kulturore ". Restaurimi ishte planifikuar që të ketë tre faza të punës. Faza e parë ka të bëjë me pastrimin e objektit nga mbeturinat dhe ndërhyrjet e mëhershme, me heqjen e mureve të reja dhe përfundoi në vitin 2008. Projekti i restaurimit u financua nga Trashigima kulturore pa kufij dhe restaurimi i tij u krye nga një ekip i CHWB-së, të cilët janë specialistë në restaurimin e monumenteve historike dhe nga një ekip apo bord nga "Komuna e Prishtinës". Faza e dytë e qëllimit të restaurimit ishte rindërtimi i kupave, forcimi i strukturës së gjysmës së ndërtesës dhe konsolidimi i hamamit. Kjo fazë njihet se ka zgjatur nga viti 2009 deri në vitin 2010 dhe është financuar nga CHWB dhe nga një ekip turk ekspertësh "Sida", e cila ishte nën mbikëqyrjen e Zenep Ahunbay. Ata arritën të bënin një plan për restaurimin e hamamit dhe çdo detaj i vetëm u ekzaminua dhe u rishikuan nga Bordi i Projektit për dy vjet. Drafti përfundimtar i projektit u pranua nga Bordi i Projektit në janar 2009. Dihet se në vitin 2009, "Komuna e Prishtinës" ka dhënë 300.000 euro për restaurimin e hamamit të madh të Prishtinës. Qëllimi i fazës së tretë ishte rivendosja e objektit dhe instalimi i energjisë elektrike. Kompania u zgjodh me tender nga "Komuna e Prishtinës" për të drejtuar projektin e pranuar nga Bordi i Projektit. Ata filluan të punojnë nga 2012. Por, me realizimin nga këto tri faza, ka pasur disa devijime nga plani i restaurimit, sipas "Këshillit të Kosovës për Trashëgiminë Kulturore" dhe Trashigimia Kulturore pa kufij. Ata thanë se kompania, e cila u zgjodh, nuk ka përvojë në restaurimin e monumenteve fare. Instalimi i energjisë elektrike po shkatërronte masonerinë origjinale të objektit. Materialet e zgjedhura për restaurimin e hamamit ishin plotësisht të papërshtatshme për një restaurim dhe monumenti është thellësisht i rrezikuar nga ujërat atmosferike, gjë që dobëson më tej strukturën e monumentit. Gjërat e vjetra osmane të gjetura në këtë monument nuk u trajtuan siç duhet. Kjo kompani po bënte ndryshime të pakthyeshme në objekt dhe detajet historike të hamamit po humbeshin. CHWB paralajmëroi "Bashkinë e Prishtinës" dhe "Këshillin e Kosovës për Trashëgiminë Kulturore" për të shkëputur kontratën e bërë me kompaninë e zgjedhur për restaurim. Ata thanë se nëse "Komuna e Prishtinës" nuk ka bërë atë që është përfshirë në projekt, ata do të tërhiqen nga bashkëpunimi me "Bashkinë e Prishtinës". Me kërkesë të Trashigimia Kulturore pa kufij dhe "Këshillit të Kosovës për Trashëgiminë Kulturore", Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit urdhëroi ndërprerjen e restaurimit të hamamit të madh të Prishtinës më 07.02.2013. Sipas Top Channel, hamami është aktualisht në restaurim me vendimin e "Ministrisë së Kulturës, Rinisë dhe Sporteve".
Lidhje të jashtme
Redakto- Databaza e trashëgimisë kulturore të Kosovës Arkivuar 26 mars 2016 tek Wayback Machine
Referime
Redakto- ^ LISTA E TRASHËGIMISË KULTURORE PËR MBROJTJE TË PËRKOHSHME (PDF). Republika e Kosovës, Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit. Marrë më 17 gusht 2016.
- ^ "Republic of Kosovo : Minister of Culture" (PDF). Mem.rks-gov.net. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 3 mars 2016. Marrë më 2016-03-29.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ 6 min (2013-03-18). "Gjashtë Vjet Punë S'e Kthejnë Hamamin - Raporto Korrupsionin! KALLXO.com". Gazetajnk.com. Arkivuar nga origjinali më 24 nëntor 2015. Marrë më 2016-03-27.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Emra shifrorë: lista e autorëve (lidhja) - ^ "Hamami i Prishtinës po restaurohet, shumë shkelje (video)". Koha.net. Marrë më 2016-03-27.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Republic of Kosovo : Minister of Culture, Youth and Sports" (PDF). Mkrs-ks.org. Marrë më 2016-03-29.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)