Xhamia
Xhamia (nga persisht dhe turqisht: cami, arabisht: المسجد el-mesxhid) është faltore për ndjekësit e fesë islame.
Shumë xhami kanë kube, sherefe, minare dhe salla për lutje, të arkitekturave të ndryshme. Xhamitë e para u ndërtan në Gadishullin Arabik, por sot gjenden në të gjithë kontinentet e banuara. Xhamitë shërbejnë si vende ku myslimanët mblidhen për të falur së bashku namazet, si dhe qendra për informim, arsimim, mirëqenie sociale dhe zgjidhjen e mosmarrëveshjeve.[1][2] Personi që udhëheq namazin quhet imam.
Etimologjia
RedaktoFjala "xhami" në gjuhën shqipe vjen nga turqishtja, cami (shqiptohet: xhami), fjalë e cila në gjuhën turke vjen nga arabishtja, مسجد جامع (shqiptohet: masxhid xhami), që përkthehet si "xhamia e kuvendit". Fjala "mesxhid" në shqip përdoret për faltore islame pa minare, që në arabisht ka kuptimin e "xhamisë". Në gjuhën arabe mesxhid do të thotën "vendi për sexhde", ndërsa fjala xhami ka edhe kuptimin universitet.
Historia
RedaktoXhamia e parë në botë konsiderohet të jetë zona përreth Qabesë në Mekë, e njohur tani si Mesxhid el-Haram (sq. "Xhamia e Shenjtë").[3] Që nga viti 638, Xhamia e Shenjtë është zgjeruar në disa raste për të akomoduar numrin e myslimanëve në rritje, të cilët ose jetojnë në zonën përreth ose bëjnë haxhin në qytet.[4] Të tjerë e shohin si xhaminë e parë në histori të jetë Xhamia el-Kuba në Medinë, pasi ishte struktura e parë e ndërtuar nga Muhammedi pas mërgimit të tij nga Meka në vitin 622.[5]
Profeti i fesë islame Muhammedi themloi dhe një xhami tjetër në Medinë, e njohur si Mesxhid en-Nebevi (sq. Xhamia e Pejgamberit). E ndërtuar në vendin e shtëpisë së tij, Muhammedi ka marrë vetë pjesë në ndërtimin e xhamisë dhe ndihmoi në krijimin e konceptit të xhamisë si pikë qendrore e qytetit islam.[6] Xhamia e Pejgamberit shfaqi disa nga veçoritë ende të zakonshme në xhamitë e sotme, duke përfshirë mihrabin në pjesën e përparme të hapësirës për lutje dhe minberin, foltoren me shkalla.[7] Xhamia e Profetit është ndërtuar me një oborr të madh, një motiv i përbashkët për shumë xhami të ndërtuara që nga ajo kohë.[6]
Përhapja dhe zhvillimi
RedaktoXhami u ndërtuan në Irak dhe Afrikën veriore deri në fund të shekullit VII, pasi feja islam u përhap jashtë Gadishullit Arabik nga ana e hilafeteve të hershme. Xhamia e Imam Hysenit në Qerbela raportohet të jetë një nga xhamitë më të vjetra në Irak, edhe pse forma aktuale – tipike e arkitekturës perse – i takon shekullit XI.[8] Xhamia e Amr ibn el-Asit është xhamia e parë në Egjipt, që ka shërbyer si qendër fetare dhe shoqërore për Fustatin (Kajron e sotëm). Si Xhamia e Imam Hysenit, asgjë nga struktura origjinale nuk ka mbetur.[9] Me ardhjen e hilafetit të fatimidëve, xhamitë nëpër Egjipt u përshtatën me shkolla (të njohura si medrese) e spitale.[10]
Xhamitë e para në Azinë lindore u themeluan në shekullin VIII në Xi'an. Megjithatë, Xhamia e Madhe në Xi'an, ndërtesa aktuale e së cilës daton nga shekulli XVIII, nuk ka veçoritë e xhamive të vendeve të tjera.[11] Në të vërtetë, minaret ishin fillimisht të ndaluara nga shteti.[12] Duke ndjekur arkitekturën tradicionale kineze, Xhamia e Madhe në Xi'an, si shumë xhami të tjera në Kinën lindore, i ngjan një pagode, me një çati të gjelbër në vend të çatisë së verdhë, e zakonshme në strukturat perandorake në Kinë. Xhamitë në Kinën perëndimore përfshijnë më shumë elemente, si kupola dhe minare, tradicionalisht të para nëpër xhamite e vende të tjera.[11]
Xhamia e parë
RedaktoXhamia e par ishte xhamia e Kubes ne Medine e cila tani gjendet ne vendet islame është e detyruar qe ne arabi te shkohet se pari një herë gjatë jetës. Xhamia
Masgid (xhamia) është nga rrënja arabe Sa-gia-da, që do të thotë adhurim, kështu që në kuptimin etimologjike e xhamisë është vendi i sexhdes. Historia shkon se kur Profeti Muhamed (sal) erdhi në Medinë , sepse gjuajtur mekasve nga shokët e tij të cilët dëshironin ta vrisnin, ai filloi ndërtimin e xhamisë, e cila më pas u bë qendra e, politike sociale dhe fetare . Kjo xhami i parë ishte me tulla balte me një çati nga gjethet e palmës e cila natyrisht ne nuk kemi Pjesa tjetër nuk ka më shumë.
Modeli i xhamisë së parë në Arabinë atëherë lind: një ndërtesë të thjeshtë jo, objektet e kultit, me një dhomë lutjeje dhe një oborr të hapur. Brenda është minber, podium për predikimin dhe mihrab, i ngrohtë për sexhde në drejtim të Mekës. Për të mësuar dhe interpretuar Kuranin, si dhe për studimin e shkencave, janë të bazuara pranë xhamive medreseve të shumta, konventat, shkollat dhe universitetet.
Elemente arkitektonike karakteristike e xhamive janë:
Xhamitë e shenjta
RedaktoSipas traditës islam tre xhamitë më ë shenjta janë: Xhamia e Shenjtë (el-Mesxhid el-Haram) në Mekë, Xhamia e Profetit (el-Mesxhid en-Nebevi) në Medinë dhe Xhamia el-Aksa (el-Mesxhid el-Aksa) në Jerusalem.
Vlera e namazit në xhami
RedaktoXhemati thotë asamblenë . Kur myslimanët mblidhen për të ofruar lutjet ( Arabisht - Salah ) me xhemat , ajo quhet Xhemati . Ajo është e udhëhequr nga Imami dhe pjesa tjetër e ndjekin Atë (i quajtur muqtadees ); ka një shpërblim të madh për të ofruar namazin me xhemat . 1 ) Syedna Enesi (Allahu qoftë i kënaqur me të) transmeton sePejgamberi i dashur (paqja e Allahut dhe paqja qofshin mbi të) ka thënë , "Kushdo që ofron namazin me Xhemati për dyzet ditë me Tekbirit parë (fillimi i namazit duke shpalljes së emri i Allahut ) , dy salvations do të shkruhet për atë : njëri nga ferri dhe një nga hipokrizia " .
2 ) Syedna Abdullah ibën Umeri ( Allahu qoftë i kënaqur me ta) transmeton sePejgamberi i dashur (paqja e Allahut dhe paqja qofshin mbi të) ka thënë , " Salah ofrohet me Xhemati është njëzet e shtatë herë më e madhe se Salah ofrohet vetëm. "
3) Imam Muhamed Ghazali ( mëshira e Allahut qofshin mbi të) thotë: " Salah ishte aq e rëndësishme për të Selefëve tanë Salihin [ paraardhësve të devotshëm ] se në qoftë se ata e humbi tekbir e parë që ata do të vajtojnë për tre ditë dhe në qoftë se dikush humbi Xhemati atëherë ata do të vajtojnë për shtatë ditë . "( Mukashifat ul- Kulub )
4) Syedna Maymoon bin Mahraan ( mëshira e Allahut qofshin mbi të ) erdhi në xhami . Ai u tha seXhemati ka mbaruar . Me të dëgjuar këtë , tha ai trishtim , "fazilat ( excellence ) për këtë [ Xhemati ] është më i mirë se vendimit mbi Irakun . " ( Mukashifat ul- Kulub )
5) Syedna Ebu Hurejra ( Allahu qoftë i kënaqur me të) transmeton sePejgamberi i dashur (paqja e Allahut dhe paqja qofshin mbi të) ka thënë: "Nëse njerëzit e dinte se çfarë ishte [shpërblim ] në [ thirrjen ] e Ezanit dhe [ qenit një pjesë e ] rreshtin e parë të Xhemati [ saf ] , atëherë ata nuk do të merrni atë pa tërhequr emrat . Pra, ata do të tërheqë emrat [ dmth , ata do të konkurrojnë për nder të këtyre dy akteve ] . ( Buhariu)
Mendime dhe Pikët 6) Xhemati është i detyrueshëm për çdo njeri të arsyeshëm dhe të pjekur i cili ka aftësinë për të ofruar Salah . Është shumë e rëndësishme për njerëzit që jetojnë në afërsi të xhamisë për të ndjekur Xhemati .
7) Për të lëvizur më pranë një xhami ose medrese (shkolla fetare ) me synimin e arritjes së Xhemati është një veprim shumë të lavdërueshme . Allahu na japin udhëzime për të mbajtur xhamitë tona dhe Madrasahs gjallë. Në fakt , të mbajë këtë në mendje kur lëviz ose të blesh një shtëpi .
8) Nëse jetoni deri tani që ju nuk mund të përzënë apo të ecin për në xhami ose medrese qetë atëherë sigurohuni që të vijnë për të Xhemati të paktën një herë ose dy herë në ditë ose javë ose më shumë [ të bazuar në distancë dhe mjetet e udhëtimit ] për të në paktën të fitojnë shpërblimin e ardhjes për të dhe duke u lutur me Xhemati .
10) Njëri nuk duhet të mendojnë se ' Unë nuk mund të bashkohet me Xhemati , unë jam shumë i zënë me shkollën apo punën dhe familjen '. Mendime të tilla janë nga djalli apo tonat keq- vetë . Nëse ju bëjë nijetin dhe përpjekje, Allahu i gatshëm, fatkeqësitë do të shkojnë larg .
11) Qëndroni në shpatullën ( rreshtave ) saf për krah në mënyrë që nuk ka lënë hapësirë në mes.
12) Për të prisni për Salah ka qenë quajtur " Salah ", kështu që të jenë të përpiktë për Salah .
Historia e rolit të xhamisë
Redakto
Angazhimi shpirtëror i Arabëve para islamit ishte i kufizuar vetëm në poezi, që atëherë e arriti edhe lulëzimin e vet më të lartë. Njohuria e tyre në astronomi nuk ishte tjetër pos astrologji, dhe gjithashtu mjekësia. Profesionet tjera të tyre ishin : studimi i gjurmëve të njerëzve në rërë, prognoza atmosferike, duke u bazuar në re dhe drejtimet e erës, mohimi i të ardhmes etj., jo që nuk mund ta quajmë njohuri por edhe naive. Të gjitha të mirat që mbështeteshin në mendjen e bijve të shkretëtirës, me të cilën krenoheshin, mirë e ruanin dhe brezit të ri ia dorëzonin. Feja Islame, të cilën Arabët shpejt e pranuan, ua hapi fushat e reja të punës, për njohuri shumë sferash.
Islami bazohet në Kuran dhe në Synet. Kurani është burim i të gjitha njohurive, prandaj studimi i Kuranit është detyrim dhe nevojë elementare, e në radhë të parë leximi i tij. Mësuesi i parë ishte Muhameti pastaj sahabët e tij. Në xhami, pasi e falin namazin, mësonin Kuranin, sheriatin, praktikën islame etj.
Shokët e Muhametit me vëmendje e përcillnin çdo hap të tij, mbanin në mend fjalët e tij mbi fenë dhe principet fetare mbi jetën... Në këtë mënyrë ata edhe u bënë mësuesit më të respektuar pas Muhametit.
Leximi dhe ligjërimi i Kuranit, tubimi i haditheve, themelimi i shkencës së Akaidit dhe shkencat e tjera ishin dëfrime për mendimtarët e shekullit të parë të fesë islame.
Për Arabët kjo nuk ishte vështirë, sepse Kurani ishte në gjuhën arabe. Por, për popujt tjerë që e pranuan Islamin, numri i të cilëve rritej çdo ditë e më shumë, hasnin në pengesa. Për ta ishin të panjohura shumë shenja të shkrimit arab, i cili nuk ishte plotësisht i përsosur, gjë që shkaktonte gabime gjatë leximit të Kuranit. Për ta tejkaluar këtë gjendje, gjuhëtarët i vendosën disa pika (arab.: nukta) lartë dhe poshtë shkronjës në shenjë vokali dhe bashkëtingëllore të ngjashme, kurse disa të tjerë u morën me etimologjinë dhe terminologjinë e shkronjave dhe të fjalëve si dhe drejt theksimin e tyre. Kështu filloi zhvillimi i shkencës së leximit të Kuranit, (arab.: ilm ‘ul- kiraeti.) Gramatika e gjuhës arabe (arb.: ilm’ul-sarfi we’n-nahwi), të cilën me entuziazëm e studiuan edhe besimtarët e popujve tjerë, të cilët dëshiruan ta mësojnë Kuranin, hadithet, poezinë e vjetër arabe dhe shkencat e tjera që posa kishin filluar t`i marrin bazat e para
Përveç shkencës së leximit të Kuranit, të hadithit dhe interpretimit të tij, filluan të zhvillohen edhe : Shkenca mbi të vërtetat e besimit (arab.: akaidi), pastaj shkenca e të drejtës fetare dhe të devotshmërisë (arab.: ibadeti) dhe drejtësia në përgjithësi (arab.: muamelati).
Të gjitha këto shkenca të porsaformuara mësoheshin nëpër xhamia.
Kut-tabët - mektebet
RedaktoShkollat fillestare të quajtura “Kut-tab” (sot: Mektebe) gati ishin në çdo xhami apo mesxhid. Këtu fëmijët mësonin të shkruajnë dhe të lexojnë. Mësuesi i parë quhej Mukatib. Paga e tij ishte dhuratat që ia jepnin prindërit e fëmijëve të pasur. Këto shkolla në sy të shtetit ishin private dhe problem i asaj lagjeje. Organet kompetente shtetërore nuk ndërhynin aspak në këto punë.
Pas këtij mësimi, fëmija dërgohej në xhami, në mësim të mesëm dhe të lartë, ku mësuesi (arab.. muderrisi) mbante ligjërata publike. Nëse nuk mjaftonte vendi apo nuk ishin të kënaqur me shkallën e diturisë fëmijën e dërgonin nëpër vende të ndryshme për të kërkuar dituri. Ata shëtitshin gjersa e gjenin mësuesin që u pëlqente dhe aty qëndronte për të mësuar. Prindi i tij ishte i obliguar ta furnizonte fëmijën e tij edhe kur ta kalonte kurimin sipas sheriatit.
Xhamia – shkollë e mesme dhe e lartë
RedaktoShehu (arb.: Muderrisi apo ustadhi) ulej në një kënd të xhamisë e rreth tij tuboheshin nxënësit (arb.: tilmidh apo talib) të cilët me vëmendje e dëgjonin shehun e tyre, shënonin dhe mbanin në mend. Shehu vetë e lexonte ndonjë tekst, apo e lexonte ndonjë nxënës e pastaj e sqaronte me shembuj. Ndodhte edhe kjo që nxënësi ta zëvendësonte edhe mësuesin , kurse ai (mësuesi) qëndronte anash, e sipas nevoje jepte sqarime.
Kjo ishte aq më mirë, sepse diskutohej dhe bëheshin pyetje apo i mbronin pikëpamjet e medhhebeve të tyre.
Disa prej këtyre shkollave quheshin sipas dijetarit të xhamisë si (“rrethi i nxënësve të Ebu Is’hakut”, “Shiraziut” në xhaminë e el-Mensurit në Bagdad, kurse autoriteti i shkollës varej nga shkalla e dijetarit dhe numri i nxënësve.
Nëpër qytetet e mëdha, ligjëratat i mbanin disa dijetarë në disa vende, në disa sfera dhe shpesh edhe në të njëjtën kohë. Nxënësi i ndiqte disa ligjërata dhe mësonte aq sa donte dhe kur donte, kurse mësuesin e zgjidhte sipas dëshirës së tij. Nxënësi i cili shkonte rregullisht në shkollë, mësuesi e shënonte se është i rregullt, dhe, sa duket, kjo ishte krejt çka nxënësi merrte nga mësuesi i tij. Mbi aftësinë e tij nuk vendoste mësuesi, por ai vetë duhet ta tregonte atë duke organizuar korrepticione e pastaj duke i mësuar të rinjtë e pavarur.
Autoriteti i tij varej nga kolegët e tij dhe nga numri i dëgjuesve etj.
Mësimi publik ishte privat. Dijetari nuk kishte kurrfarë kompetence apo privilegje për këtë. Ai atë e bënte për hir të Islamit sepse është mëkat të kesh dituri e mos ta shfaqësh atë. Dëshira e lirë shpirtërore i nxiste dijetarët e asaj kohe që mos të rrinë duar kryq. Numri i dijetarëve gjithnjë rritej. Përveç Medinës dhe Mekës, shkolla u hapën edhe në Damask, Kufe, Basra, Bagdad, Kajro etj. Me hapjen e tyre u zmadhua edhe horizonte i njohurive të arabëve.
Roli i xhamisë në kohën moderne
RedaktoËshtë për tu thënë se xhamia në shumë vende të botës ka luajtur dhe luan edhe në ditët tona funksionin e njëjtë për të cilin edhe është paramenduar, edukimin dhe arsimimin e popullsisë. Në fakt ajo është objekt fetar dhe edukimi i popullit bëhet në frymën islame mirëpo kjo nuk i pengon nxënësit që në to të arsimohen me metoda shkencore.
Edhe pse në shtete paksa më të zhvilluara sistemi shtetëror ju ka mundësuar shumicës së popullsisë shkollimin, në botë ka me miliona fëmijë që këtë shërbim duhet të paguajnë apo nuk kanë një shërbim të tillë. Kjo e bënë që Xhamia të ketë rëndësinë edhe më të madhe në mënyrë që edukimi, arsimimi dhe civilizimi i njeriut të mbërrijë në çdo këndë të rruzullit.
Në këtë drejtim feja islame ja ka arritur që në gjithë sipërfaqen ku shtrihej ajo gjatë historisë të ndërtojë me miliona qendra të tilla që nga Pirinejetë në perëndim e deri në Oqeani, në lindje nga Mesdheu në veri e deri në xhunglën afrikane në jug.
Si qendër e famshme për nga numri i xhamive që ofrojnë shërbimin e arsimit llogaritet të jenë Bagdadi (rreth 100.000 xhamia), Kajro (30.000) dhe Kardova (3.000).
Në ditët tona në shtete në të cilat feja islame është e pranuar si fe shtetërore, shkollimi në shkollat fetare pranohet paralel me sistemin shkollor shtetëror.
Është kurioze që në shumë vende të botës numri i xhamive që kryejnë shërbimet e arsimit apo numri i nxënësve në to edhe sot është më i lartë se i shkollave të ndërtuara nga shteti përkatës në këto vende.
Arkitektura
RedaktoStilet
Redakto
|
Për më shumë informacione shikoni artikullin Arkitektura Islame |
Xhamitë me plan arab, ku salla ka një kulm i cili mbështet nga shtylla, janë llojet më hershme të xhamive, të ndërtuar të parën herë nga Hilafeti i omajadëve. Këto xhami kishin plan katror ose drejtkëndor, me një oborr të mbyllur dhe sallë të mbuluar për lutje. Historikisht, në vendet me klimë të Lindjes së Mesme dhe mesdhetare, oborri ka shërbyer për të akomoduar numrin e madh të besimtarëve gjatë namazit të së premtes. Shumica e këtyre xhamive të hershme kishin kulme të rrafshta mbi sallat e lutjes, që kërkonin përdorimin e shtyllave dhe mbështetësve të shumtë.[13] Një nga shembujt më të njohur të këtyre xhamive është Xhamia e Madhe e Kordobës në Spanjë, e cila mbështetet nga mbi 850 shtylla.[14] Shpesh, xhamitë me plan arab kanë arkada të jashtme në mënyrë që vizitorët të shijojnë hijen. Këto xhami janë ndërtuar kryesisht nën hilafetet e omajadëve dhe abasitëve; megjithatë më pas thjeshtësia e planit arab i ka kufizuara mundësitë për zhvillimin e mëtejshëm, dhe ky lloj i xhamive rrjedhimisht humbi popullaritetin.[13]
Lloji i parë i veçantë në planet e xhamive filloi të shfaqet në Persi (Iranin e sotëm). Persët kishte trashëguar një trashëgimi të pasur arkitektonike nga dinastitë më të hershme persiane, dhe ata filluan duke përdorur elemente nga planet e pallateve Parthiane dhe Sasanide në xhamitë e tyre.[15] Në këtë mënyrë, në arkitekturën islame filloi futja e strukturave të tilla si kubetë dhe hyrjet e larta me hark, të njohur si ivanë.
Mihrabi
Redakto
Një mihrab, është një thellim gjysëmqarkor në murin e xhamisë që tregon kiblën. Kibla është drejtimi për në Qabe, në Mekë dhe drejtimi kah të cilit myslimanët duhet të drejtohen gjatë namazit. Muri në të cilin shfaqet mihrabi quhet "muri i kiblës." Mihrabi nuk duhet të ngatërrohet me minberin, që është një platformë e ngritur ku një imam i drejtohet xhematit.
Kupolat
Redakto
Kupolat, shpesh të vendosura mbi hapërsiat për lutje, nënkuptojnë qemerat e xhenetit.[16]
Me kalimin e kohës, kupolat u zgjeruan, nga zënia e një pjese të vogël të kulmit pranë mihrabit deri në përfshirjen e të gjithë kulmit sipër sallës së lutjeve. Edhe pse kupola normalisht mori formën e një hemisfere, mugalët në Indi popullarizuan kupolat në formë qepe në Azinë Jugore.[17] Disa xhami kanë më shumë kupola, shpesh më të vogla, si shtesë e kupolës kryesore që gjendet në qendër.
Shiko dhe
RedaktoReferime
Redakto- ^ Mughal, Muhammad Aurang Zeb. (2015). "An Anthropological Perspective on the Mosque in Pakistan." Asian Anthropology 14(2): 166-181.
- ^ McLoughlin, S. 2005. "Mosques and the Public Space: Conflict and Cooperation in Bradford." Journal of Ethnic and Migration Studies 31(6): 1045–1066.
- ^ Kuban 1974, p. 1
- ^ Dumper & Stanley 2007, p. 241
- ^ Tajuddin 1998, p. 135
- ^ a b Chiu 2010, pp. 67–8
- ^ Cosman & Jones 2008, p. 610
- ^ Bellows 2008, p. 249
- ^ Netton 1996, p. 149
- ^ Budge 2001, pp. 123–8
- ^ a b Cowen 1985, pp. 30–5
- ^ Ahmed 2002, p. 109
- ^ a b Hillenbrand, R. "Masdjid. I. In the central Islamic lands". përmbledhur nga P. J. Bearman; Th. Bianquis; C.E. Bosworth; E. van Donzel; W. P. Heinrichs (red.). Encyclopaedia of Islam Online. Brill Academic Publishers. ISSN 1573-3912.
{{cite encyclopedia}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Religious Architecture and Islamic Cultures". Massachusetts Institute of Technology. Marrë më 9 prill 2006.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "THE ROYAL MOSQUE (MASJED-e-EMAM) in Isfahan, Iran". Ne.jp. Marrë më 2011-11-03.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Mainzer, Klaus (1 qershor 1996). "Art and Architecture". Symmetries of Nature: A Handbook for Philosophy of Nature and Science. Berlin: Walter de Gruyter. fq. 124. ISBN 978-3-11-012990-8.
the dome arching over the believers like the spherical dome of the sky
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Asher, Catherine B. (24 shtator 1992). "Aurangzeb and the Islamization of the Mughal style". Architecture of Mughal India. Cambridge University Press. fq. 256. ISBN 978-0-521-26728-1.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)