Jeruzalemi
Jeruzalemi (hebraisht ירושלים Jeruschalajim, arabisht القدس al-Quds) është një qytet në Azinë Perëndimore. I vendosur në një pllajë në Malet Judeane midis Mesdheut dhe Detit të Vdekur, ai është një nga qytetet më të vjetra në botë dhe konsiderohet të jetë një qytet i shenjtë për tre fetë kryesore abrahamike: Judaizmin, Krishterimin dhe Islamin. Si izraelitët ashtu edhe palestinezët pretendojnë Jeruzalemin si kryeqytetin e tyre, pasi Izraeli mban institucionet e tij kryesore qeveritare atje dhe Shteti i Palestinës në fund e parashikon atë si selinë e tij të pushtetit. Për shkak të kësaj mosmarrëveshjeje, asnjë prej pretendimeve nuk njihet gjerësisht ndërkombëtarisht.[3]
Jeruzalemi
| |
|---|---|
 Pamje e qytetit të vjetër me Kupolën e Shkëmbit (Mesxhidi Aksa) | |
| Nofkat: ″E Shenjta″, ″Qyteti i Paqesë″ ose ″Qyteti i Shenjtë″ | |
| Lua error te Moduli:Location_map/multi te rreshti 75: Unable to find the specified location map definition: "Moduli:Location map/data/Israel" does not exist. | |
| Koordinatat: Stampa:WikidataCoord | |
| Administruar nga | Izraeli |
| Pretenduar nga | Izraeli dhe Palestina |
| Distrikti izraelit | Jeruzalemi |
| Guvernorati palestinez | Kudsi |
| Vendbanimi Burimi Gihon | 3000–2800 BCE |
| Qyteti i Davidit | rr. 1000 BCE |
| Muret e sotme të qytetit të vjetër u ndërtuan | 1541 |
| Ndarja e Jeruzalemit Lindje-Perëndim | 1948 |
| Aneksimi izraelit i Jeruzalemit Lindor | 1967 |
| Ligji i Jeruzalemit | 1980 |
| Qeveria | |
| • Lloji | Kryetari–këshilli |
| • Trupi | Komuna e Jeruzalemit |
| • Kryetari | Moshe Lion (Likud) |
| Sipërfaqja | |
| • Qytet | 125.156 dunams (130 km2 or 50 sq mi) |
| • Metro | 652.000 dunams (650 km2 or 300 sq mi) |
| Lartësia mbidetare | 754 m (2,500 ft) |
| Popullsia (2019) | |
| • Qytet | 936.425 |
| • Dendësia | 7.500/km2 (20/sq mi) |
| • Metro | 1.253.900 |
| Zona kohore | UTC+02:00 (IST, PST) |
| • Verës (DST) | UTC+03:00 (IDT, PDT) |
| Kodi postar | 9XXXXXX |
| Kodi i zonës | +972-2 |
| IZHNJ (2018) | 0.704[2] – high |
| Faqja zyrtare | jerusalem.muni.il |
LagjetRedakto
Në vazhdim janë lagjet e Jeruzalemit të listuara:
|
|
HistoriaRedakto
Historia e Jeruzalemit është shumë e vjetër. Ai është një nga qytetet më të lashtë të botës dhe ndoshta qysh prej 5000 vjetësh i banuar vazhdimisht. Të gjeturat arkeologjike tregojnë ekzistencën e një ngulimi në Jeruzalem në mijëvjeçarin e 3-të p.e.s. Përmendja e parë e qytetit nga burime historike nis në mijëvjeçarin e 2-të p.e.s.
Jeruzalemi u ndërtua dhe u themelua ne fillim nga kananasit (u pushtua nga jebuzasit gjatë Kohës së Bronzit të vonë), dhe u bë kryeqytet i mbretërisë çifute të Izraelit dhe Judesë në periudhat e Tempullit të Parë dhe Tempullit të Dytë. Qyteti quhej para Mbretit David Ievus, e shfaq vetveten si një përzierje fantastike të përmendorëve historike, kulturave dhe popujve me një sasi të panumërt vendesh të denja për t´u parë. Jeruzalemi është Toka e Shenjtë, "qendër e tre feve": Islamit, Jehudizmit dhe Krishterimit.
Nga viti 1948 deri 1967, pjesa perëndimore e Jeruzalemit qeverisej nga Izraeli si kryeqytet i tij, ndërsa Jeruzalemi Lindor qeverisej nga Jordania. Qyteti u ribashkua me fitoren e izraelitëve në Luftën Gjashtëditore, megjithatë statusi i tij mbetet i diskutueshëm. Një ligj i nxjerrë nga izraelitët në vitin 1980 e shpall Jeruzalemin kryeqytetin "e amshuar, të pandashëm" të Izraelit, kurse Jeruzalemi Lindor besohet të jetë menduar kryeqytet i shtetit Palestinez të ardhshëm. Statusi i vendeve të shenjta të Jeruzalemit është poashtu i diskutueshëm.
Jeruzalemi ka një popullsi prej 890.428 banorësh (nga statistikat e vitit 2013).[4] Ai është një qytet i përbërë (heterogjen), dhe përfaqëson shumë kombësi, fe, dhe grupe ekonomiko-shoqërore. Pjesa e quajtur "Qyteti i Vjetër" është i rrethuar nga mure dhe përbehet nga : lagjia myslimane, lagjia armene, lagjia hebreje dhe lagjia e krishterë.
FejaRedakto
Në Jeruzalem, një numër i madh fesh dhe besimesh është i pranishëm. Grupimi më i rëndësishëm i qytetit janë çifutët. Dhe në krahasim me pjesët e tjera izraelite, çifutët ultra-ortodoksë jo-zionistë dhe çifutët ortodoksë zionistë janë në qytet më tepër të përfaqësuar.
Ekziston poashtu një komunitet i vogël i druzëve. Të fesë islame ka synitë, shiitë dhe alevitë. Krishterimit i përkasin disa kisha: Kisha Ortodokse Greke, Kisha Ortodokse Ruse, Kisha Ortodokse Gjeorgjane, Kisha Ortodokse Siriane, Kisha Katolike Greke, Katholikët e Vjetër, Kisha Katolike Romake, Luteranët, Anglikanët, Kisha Ortodokse Armene dhe Kisha Ortodokose Etiopiane.
EdukataRedakto
Jeruealemi është një qendër e rëndësishme arsimore e Izraelit. Në qytet e kanë selinë ndër të tjera Universiteti Hebraik i Jeruealemit (e themeluar më 1918), Akademia Izraelite (e themeluar më 1959), planetari, Arkiva Qendrore Zioniste, Biblioteka Gulbenkian dhe Biblioteka Kombëtare dhe Universitare Çifute.
Lidhje të jashtmeRedakto
| Wikimedia Commons ka materiale multimediale në lidhje me: Jeruzalemi. |
- Faqja zyrtare e Komunës së Jerusalemit (në hebraisht, arabisht dhe anglisht)
ReferimeRedakto
- ^ "Localities, Population and Density per Sq. Km., by Metropolitan Area and Selected Localities" (në anglisht). Israel Central Bureau of Statistics. 6 shtator 2017. Marrë më 19 shtator 2017.
- ^ Sub-national HDI. "Area Database". hdi.globaldatalab.org (në anglisht). Global Data Lab.
- ^ Smith, William (6 dhjetor 2017). "Donald Trump confirms US will recognise Jerusalem as capital of Israel". The Guardian (në anglisht). Marrë më 13 maj 2017.
- ^ "Censusi i popullsisë" (PDF) (në hebraisht). Ministria e Brendshme e Izraelit. 2013. Marrë më 2015-04-05.