Ismaili I
Ismaili I (persisht: اسماعیل, romanizuar: Esmāʿīl; 17 korrik 1487 - 23 maj 1524), i njohur gjithashtu si Shah Ismaili I (شاه اسماعیل), ishte themeluesi i dinastisë Safavide të Iranit, duke sunduar si Mbreti i Mbretërve (shahanshah) nga viti 1501 deri më 1524.
| Ismail I اسماعیل یکم | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 Portreti i Ismail I nga piktori italian Cristofano dell'Altissimo | |||||
| Shahanshah i Iranit | |||||
| Mbretërimi | 22 dhjetor 1501 – 23 maj 1524 | ||||
| Pasardhës | Tahmasp I | ||||
| Vezirët | |||||
| Bashkëshort | Taxhlu Hanëm Behruze Hanëm | ||||
| Fëmijë | Tahmasp I Sam Mirza Alqas Mirza Bahram Mirza Khanesh Khanum Parikhan Khanum Mahin Banu Soltanum Farangis Khanum Shah Zaynab Khanum | ||||
| |||||
| Dinastia | Safavid | ||||
| I ati | Shejh Hajdar | ||||
| E ëma | Halima Begum | ||||
| U lind | 17 korrik 1487 Ardabil, Ak Kojunlu | ||||
| Vdiq | 23 maj 1524 (36 vjet) Afër Tebrizit, Irani Safavid | ||||
Sundimi i Ismailit është një nga më të rëndësishmit në historinë e Iranit. Para pranimit të tij më 1501, Irani, që nga pushtimi i tij nga arabët tetë shekuj e gjysmë më parë, nuk kishte ekzistuar si një vend i bashkuar nën sundimin vendas iranian, por ishte kontrolluar nga një sërë kalifësh arabë, sulltanë turkik, dhe hanët mongolë. Edhe pse shumë dinasti iraniane u ngritën në pushtet gjatë gjithë kësaj periudhe, ishte vetëm nën Bujidët që një pjesë e madhe e Iranit u kthye në sundimin iranian (945–1055).
Dinastia e themeluar nga Ismail I do të sundonte për më shumë se dy shekuj, duke qenë një nga perandoritë më të mëdha iraniane dhe në kulmin e saj duke qenë ndër perandoritë më të fuqishme të kohës së saj, duke sunduar të gjithë Iranin e sotëm, Republikën e Azerbajxhanit, Armeninë, pjesën më të madhe të Gjeorgjisë, Kaukazin e Veriut, Irakun, Kuvajtin dhe Afganistanin, si dhe pjesë të Sirisë së sotme, Turqisë, Pakistanit, Uzbekistanit dhe Turkmenistanit. Ai gjithashtu ripohoi identitetin iranian në pjesë të mëdha të Iranit të Madh.[1] Trashëgimia e Perandorisë Safavide ishte gjithashtu ringjallja e Iranit si një bastion ekonomik midis Lindjes dhe Perëndimit, krijimi i një shteti dhe burokracie efikase, risitë e tij arkitekturore dhe patronazhi i tij për artet e bukura.
Një nga veprimet e tij të para, ishte shpallja e sektit të Dymbëdhjetëve të Islamit Shiit si feja zyrtare e shtetit të tij të sapoformuar, gjë që pati pasoja të mëdha për historinë e Iranit që pasoi. Për më tepër, ky akt drastik i dha atij një përfitim politik për ndarjen e shtetit safavid në rritje nga fqinjët e tij të fortë sunitë - Perandoria Osmane në perëndim dhe konfederata uzbeke në lindje. Megjithatë, ajo solli në organin politik iranian pashmangshmërinë e nënkuptuar të konfliktit pasues midis shahut, hartimin e një shteti "sekular" dhe udhëheqësve fetarë, të cilët i shihnin të gjitha shtetet laike si të paligjshme dhe ambicia absolute e të cilëve ishte një shtet teokratik.
Ismaili ishte gjithashtu një poet, i cili, me pseudonimin Hataʾi (persisht tr. "i padrejti"), kontribuoi shumë në zhvillimin letrar të gjuhës azerbajxhajnase.[2] Ai gjithashtu kontribuoi në letërsinë persiane, megjithëse pak nga shkrimet e tij persiane mbijetuan.[3]
Referime
Redakto- ^ Why is there such confusion about the origins of this important dynasty, which reasserted Iranian identity and established an independent Iranian state after eight and a half centuries of rule by foreign dynasties? RM Savory, Iran under the Safavids (Cambridge University Press, Cambridge, 1980), p. 3.
- ^ G. Doerfer, "Azeri Turkish", Encyclopaedia Iranica, viii, Online Edition, [1] p. 246.
- ^ "ESMĀʿĪL I ṢAFAWĪ – Encyclopaedia Iranica" (në anglisht). iranicaonline.org. Marrë më 2014-10-15.