Raetiniumi

Raetinium është emri i një vendbanimi të fortifikuar ilir si dhe emri i një prej zonave të mëvonshme romake më të zhvilluara (municipium) në Bosnje dhe Hercegovinë, e krijuar në territorin e Japodëve. Qendra e komunës ishte në vendbanimin me të njëjtin emër, i cili ndodhej në Golubiq, sot vendbanim i qytetit në Bihaq .

Periudha ilire

Dikur besohej se Japodët ishin një fis origjinal ilir, i cili u nënshtrua nga keltët në shekullin e IV, sepse produktet artizanale kelte u gjetën në nekropolet ilire. ^[1] Hulumtimet e mëvonshme vendosën mendimin (Borivoj Čović) se Japodët ishin fqinjë të mirë me Keltët, dhe nganjëherë edhe aleatë. Ata përdorën armë nga punishtet kelte (shpata dhe mburoja), por nuk kishte asnjë përzierje etnike kelte midis Japodëve. Si rezultat i marrëdhënieve të afërta aty këtu u paraqitën edh emrat keltë midis Japodëve. ^[2]

Rajoni Iapod u aneksua në kuadër të Perandorisë Romake nga Oktaviani në vitin 35 p.e.s. Infiltrimi i elementeve romako-provinciale dhe integrimi i tyre me kulturën tradicionale ilire japode filloi sigurisht para pushtimit përfundimtar të shekullit të vitit 9-të. Në kryengritjen e Batonit, Japodët morën pjesë aktive, por më në fund u nënshtruan nga gjenerali Germaniku. Përshkrimi i ngjarjeve të vitit 9 u dha nga historiani romak Dion Kassi në "Histori Romake":

Germanicus pushtoi fillimisht Splonum (Splaunon), dhe atë më shumë rastësisht. Prej andej u nis për në Raitinon (Raetinium), por e mori vetëm me shumë vështirësi dhe me shumë humbje. Domethënë, armiqtë i vunë zjarrin shtëpive përreth argjinaturës ... dhe më pas u tërhoqën në kala ('ες την ακραν άνεχόρηααν). Kur romakët u vërsulën pas tyre, u gjendën në mes të zjarrit, ndërsa armiqtë qëlluan mbi ta nga lart, aq sa ranë viktima të flakëve dhe shigjetave. Disa shpëtuan duke hedhur trupat e të vdekurve tashmë në zjarr dhe duke bërë një kalim për vete duke përdorur trupat e njerëzve si urë. Zjarri përfshiu të gjithë akropolin, kështu që edhe mbrojtësit duhej të largoheshin nga kalaja përmes kanaleve nëntokësore. ^[3]

Sipas përshkrimeve të Splonumit dhe Raetinumit, që gjenden në tekstin e Dionit, bëhet fjalë për vendbanime të tipit të kështjellave klasike me seli të kalasë periferitë, që janë pjesa e vendbanimit, dhe akropoli në pllajën e lartë. Fortifikimi bazë mbrojtës ishte një unazë e dyfishtë muresh, njëra rreth periferisë, tjetra rreth akropolit, e cila është e gjitha karakteristikë e zonës ilire që nga eneoliti. ^[3]

Pas kësaj, qyteti vijues Seretion ra në duart e romakëve, të cilin deri atëherë Tiberiu (perandori i ardhshëm romak) e kishte rrethuar më kot. Pas këtyre betejave, Tiberiu mund të fillonte një sulm të përgjithshëm dhe vendimtar ndaj forcave të Bato Desidiatit.

Periudha romake

Pas përfundimit të kryengritjes së Batonit, civitasi peregrin Japodian i përkiste provincës së Ilirikut të Epërm/Dalmacisë, e krijuar nga shpërbërja e ish-provincës së vetme të Ilirikut (Illyricum). Sipas veprës Historia Naturalis të Plini Plakut, japodët së bashku me Liburnët ishin pjesë e manastirit Scardonitan (Skradini i sotëm) të provincës së Dalmacisë (... conventum Scardonitanum petunt lapides et Liburnorum civitates . . . ). ^[4]

Japodët ndanë një fat të ngjashëm me popujt e tjerë indigjenë të provincës së Dalmacisë dhe gjithë Ilirisë. Gradualisht, edhe ata fillimisht u prekën nga procesi i romanizimit kulturor, e më vonë edhe juridikisht e politikisht. Më së voni deri në vitin 212. Civitas Japodi nuk u zhduk dhe sistemi komunal u ndryshua, dhe në atë rast pjesa Japodike e Pounjas u mbulua me një njësi komunale selia e së cilës ishte në Raetinium.

Arkeologjia

Materiali relativisht i pasur arkeologjik nga Pounja (vendbanimi dhe nekropoli), kryesisht në zonën e Ripaçit me vendbanimin Sojenica, konfirmon popullsinë e mirë të rajonit nga epoka e bronzit të vonë deri në epokën romake. Vjenceslav Radimski përshkroi vendbanime të shumta të qyteteve (Izaçiq, Brekovica, Spahiqi, Sokolaci, Ripaç, Lohovo, Doljani, etj.). Ka edhe vendbanime të shumta romake, por ato janë ruajtur dobët, pa një objekt të vetëm arkitekturor të ruajtur, ndaj nuk ka të dhëna për urbanistikën e këtyre vendbanimeve.

Lokalitetet arkeologjike të periudhës romake janë: Golubić, Privilica, Jezerine, Čavkići, Doljani, Zalozje, Pritoka, Ribić, Klokot (Kapitul, Humačke glavica), Brekovica, Čehićke Crkvine. Siç duket, vetëm në bazë të pasurisë së këtyre vendeve, kjo zonë kishte një rëndësi të madhe demografike, fetare, politike dhe ekonomike jo vetëm për komunitetin japod në Pounje, por edhe për të gjithë popullin e japodëve dhe njësinë e tyre politike. ^[3]

Janë të paktën 95 mbishkrime që janë gjetur nga monumentet epigrafike të personave, banimi (i përhershëm ose i përkohshëm) i të cilëve në zonën e Japodia Pounje mund të përcaktohet për periudhën antike. :

Shumica e personaliteteve me nga një emër të panjohur ose të vështirë për t'u kuptuar janë regjistruar (40). Gjashtë persona janë funksionarë të civitasit japodian (tre me emra të tjerë johebrenj, një me emër flavian dhe një me emër gjinie aurelian, ndërsa një është funksionar japodian me një emër të panjohur), që është funksionar më të regjistruar të njërit prej peregrinëve. Tregues është numri i konsiderueshëm i emrave vendas (15) si dhe i mbajtësve të emrit të gjinisë juliane (9), i cili është më i madhi në krahasim me pjesët e tjera të brendshme (bosnjane) të provincës së Dalmacisë. Julia është më së shumti në raport me emrat e tjerë të gjinisë perandorake: 3 veta kanë emrin gjentil flavian, 2 me emrin gjentil ulpian, 3 me atë eliev dhe 8 veta kanë emrin gjentil aurelian. ^[4]

Një nga mbishkrimet është gjetur në Gjermani (CIL. XIII.7023) dhe aty përmenden Andet Sex. F.cives Raetinio. ^[4]

Mbishkrimet epigrafike tregojnë se Raetinium mori statusin e tij autonom (komunal) para vitit 70 p.e.s. nga perandori Vespasian, i cili ndërtoi municipium Malvesiatium (Skelani) dhe municipium Bistuensium (Bosnja qendrore) në brendësi të Dalmacisë .

Shih edhe

Literatura

Salmedin Mesihović, Historijska traganja, 4, 2009, fq. 9-33 2010 - SVPPLEMENTVM REBELLIO ILLYRICI I – "OFENSIVA PUNIANE" E GJERMANIKUT -
Salmedin Mesihović, Fakulteti Filozofik, Sarajevë, 2011 - ANTIQVI HOMINES BOSNAE
Ivo Bojanovski, Akademia e Shkencave dhe e Arteve e Bosnjës dhe Hercegovinës, 1988 - BOSNJA DHE HERCEGOVINA NË EKOHËN E LASHTË
Alojz Benac-Đuro Basler- Borivoj Čović -Esad Pašalić-Nada Miletić-Pavao Angjelić-Sarajevë, 1966- HISTORIA KULTURORE E BOSNJES DHE HERCEGOVINËS

Referime

^ Z. Marić, Keltski elementi u mlađem željeznom dobu Bosne i Hercegovine, GZM (A), n. s. XVIII, 1963, 63—83, posebno 70, 75, 79, 8
^ Bosna i Hercegovina u antičko doba
^ ^a ^b ^c "Germanikova Pounjska ofanziva" (PDF). Arkivuar nga origjinali (PDF) më 14. 7. 2018. Marrë më 28. 5. 2017. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!); Shiko vlerat e datave në: |access-date= dhe |archive-date= (Ndihmë!)
^ ^a ^b ^c Antički ljudi Bosne

[1] Z. Marić, Keltski elementi u mlađem željeznom dobu Bosne i Hercegovine, GZM (A), n. s. XVIII, 1963, 63—83, posebno 70, 75, 79, 8

[2] Bosna i Hercegovina u antičko doba

[Pounjska_ofanziva-3] "Germanikova Pounjska ofanziva" (PDF). Arkivuar nga origjinali (PDF) më 14. 7. 2018. Marrë më 28. 5. 2017. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!); Shiko vlerat e datave në: |access-date= dhe |archive-date= (Ndihmë!)

[Mesihović-4] Antički ljudi Bosne

[1]

[2]

[3]

[4]