Wikipedia

Reis Efendiu

(Përcjellë nga Reis ül-Küttab)

Reis ül-Küttab (turqishtja osmane: رئيس الكتاب), ose Reis Efendi (رئیس آفندی), ishte një post i lartë në administratën e Perandorisë Osmane. I përkthyer si "shefi i skribëve" ose "kryenëpunësi", mbajtësi i postit ishte fillimisht kreu i kancelarisë së Këshillit Perandorak, duke u shndërruar në një analog të një ministri të jashtëm. Në vitin 1836, titulli i reis ül-küttab u ndryshua zyrtarisht në Ministër i Jashtëm (Hariciye Nazırı) me krijimin e Ministrisë së Punëve të Jashtme Osmane gjatë reformave të Tanzimatit.

Reis Efendi

Themelimi dhe evolucioni Redakto

Zyra është vërtetuar për herë të parë në fillim të viteve 1520 dhe sipas të gjitha gjasave ishte një krijim i Sulltan Sulejmanit të Madhërishëm (r. 1520–66)[1], edhe pse mund të ketë ekzistuar për shumë më gjatë se ai si një post i vogël i bashkangjitur qeveria.[2] Siç dëshmon edhe emri i tij - reis ül-küttab do të thotë po aq sa "kryeshkrues" ose "kryenëpunës" - posti ishte në krye të nëpunësve të Këshillit Perandorak (divan-ı hümayun), i cili formoi qeverinë e Perandorisë Osmane.[1][3]

Para mbretërimit të Sulejmanit, funksionet e zyrës ndaheshin nga emin-i akham ("depozituesi i vendimeve") dhe nişancı ("kancelari"). Megjithatë, analogët ekzistonin në shtetet e tjera islamike lindore, si dhe në provincat osmane, ku një divan efendi kryesonte këshillin e guvernatorëve lokalë (valitë). Sipas J. Deny, krijimi i reis ül-küttab ishte transferimi i kësaj praktike në kryeqytet.[3] Themelimi i saj përkoi me rritjen graduale të numrit të nëpunësve të bashkangjitur në zyrat dhe departamentet e ndryshme të larta shtetërore, që filloi nën sundimin e Sulejmanit dhe vazhdoi deri në shekullin e 17-të; kështu, për shembull, shtatë dhe njëmbëdhjetë nëpunësit e lidhur përkatësisht me defterdarin ("thesarin") dhe nişancı, ca. 1530, ishte rritur në nëntë dhe 25 përkatësisht deri në vitin 1561. Banori i parë i zyrës ishte ndoshta njëfarë Hajdar Efendi, i cili vdiq në 1523/4, por i pari i njohur në detyrë ishte historiani Xhelalzade Mustafa Çelebi, i cili e mbajti këtë post nga viti 1524/5 deri në gradimin e tij në nişancı në 1534.[1][3]

Në shekujt e 16-të dhe të 17-të, reis ül-küttab u mor nga stafi i lartë i sekretarisë së vezirëve ose, më shpesh, dhe nga fillimi i shekullit të 17-të pothuajse ekskluzivisht nga Veziri i Madh. U krijua një linjë e rregullt promovimi (tarik), ku njëri përparonte nga sekretari i zakonshëm (persisht: khalife, turqisht: kalfa) në një nga byrotë e sekretariatit të Vezirit të Madh te nëpunësi i lartë (ser-khalife ose baş-kalfa) dhe përfundimisht te shefi i byrosë (mektubcı). Posti i fundit përfshinte afërsinë e Vezirit të Madh dhe ishte një trampolinë për zyrat më të larta. Në raste të rralla, personi i zgjedhur si reis ül-küttab nuk ishte një nga mektubxhët e Vezirit të Madh, por sekretari i Kahya Beut, toger i Vezirit të Madh.[4]

Funksione Redakto

 
Pritja e ambasadorit francez nga Veziri i Madh dhe Këshilli Perandorak në vitin 1724

Reis ül-küttab shërbeu në kontakt të ngushtë me Vezirin e Madh, duke e shoqëruar këtë të fundit në audiencën e tij me Sulltanin, si dhe në audiencën e Vezirit të Madh me ambasadorët e huaj.[3] Megjithatë, megjithëse reis ül-küttab merrte pjesë në mbledhjet e Këshillit, duke ardhur para dhe duke u larguar pas vezirëve, ai nuk kishte të drejtë të fliste vetë në të ose drejtpërdrejt me Sulltanin dhe ishte i detyruar ta bënte këtë nëpërmjet Vezirit të Madh.[2]

Roli i tij kryesor ishte si kreu i Departamentit të Këshillit Perandorak (divan-i hümayun kalemi), i cili nga ana e tij u nda në tre zyra: bejlik, nën beylikçı nga mesi i shekullit të 17-të, i cili ishte përgjegjës për hartimin. dhe botimin e të gjitha dekreteve (fermani) ose urdhëresave perandorake (evamir), dhe për mbajtjen e një arkivi të origjinaleve të të gjitha ligjeve dhe rregulloreve (kanun) dhe traktateve me shtetet e tjera; tahvil, i cili ishte përgjegjës për nxjerrjen çdo vit të diplomave (berat) të qeveritarëve të krahinave, gjyqtarëve dhe timariotëve; zyra ru'us ("depozitat"), e ngarkuar me sigurimin e zyrtarëve të ndryshëm, si dhe me pagesën e pensioneve nga thesari ose nga institucionet bamirëse (vakf). E gjithë korrespondenca shtetërore, përveç çështjeve ushtarake apo financiare, ishte në duart e tij.[2][4]

Një zyrtar tjetër vartës, amedcı divan-i hümayun ("miratues i Këshillit Perandorak"), ishte përgjegjës për korrespondencën diplomatike dhe për mbajtjen e shënimeve të memorandumeve (telhis) dhe raporteve (takrir) të paraqitura Sulltanit nga Veziri i Madh, duke vepruar në emër të Këshillit Perandorak. Reis ül-küttab i solli këto në një çantë (kise) të veçantë në mbledhjet e Këshillit Perandorak. Atje ato u lexuan nga Veziri i Madh para ministrave të mbledhur dhe më pas u morën nga një zyrtar tjetër i posaçëm, telhiscı ("shkruesi i memorandumeve"), i cili ia paraqiti Sulltanit.[2][5]

Ngritja e rëndësisë Redakto

Deri në fillim të shekullit të 17-të, reis ül-küttab ishte më i vogël në gradë dhe në vartësi të nişancı, por një varg reis të aftë, shoqëruar me paaftësinë e disa prej të emëruarve nişancı rezultoi në rënien e këtij të fundit dhe ngritjen e reis të shquar.[4] Lidhja si nëpunës me Vezirin e Madh i lejoi reisit të shkëputej nga kontrolli i nişancı dhe përkoi me transferimin në rritje të çështjeve shtetërore nga Këshilli Perandorak ekskluzivisht në kompetencën e Vezirit të Madh.[2]

Rëndësia në rritje e marrëdhënieve të jashtme për Perandorinë Osmane që nga kjo periudhë luajti gjithashtu një rol, pasi reis ishte përgjegjës për kontrollin e traktateve të arkivuara në bejlik dhe për vërtetimin e përgjigjeve ndaj kërkesave, shënimeve dhe kërkesave të ambasadorëve të huaj në qeverinë osmane.[4] Ky proces bëri që reis ül-küttab gradualisht të evoluojë në një Ministër të Jashtëm de fakto, një rol që u vendos pas zhvillimit të suksesshëm të negociatave për Traktatin e Karlowitz në vitin 1699 nga reis ül-küttab i atëhershëm, Rami Mehmed Efendi.[2] Megjithatë, në protokoll dhe ceremonial, reis ül-küttab ende e ruajti pozicionin e tij mjaft të vogël deri në fund të shekullit të 18-të; për shembull, ai nuk u lejua të ulej në dhomën e Këshillit Perandorak, por kishte një vend jashtë, reis tahtası, dhe roli i tij në ceremonitë e gjykatës mbeti i kufizuar.[6]

Roli i ri i reis ül-küttab u zyrtarizua deri në reformën e Selimit III të Këshillit Perandorak në vitin 1792, pasi ai u bë një nga dhjetë anëtarët ex officio të këshillit.[7] Që atëherë, reis ül-küttab ishte zyrtarisht përgjegjës për marrëdhëniet e jashtme, një rol i mbajtur deri në heqjen e postit më 11 mars 1836, së bashku me analogun e tij për punët e brendshme, Kahya Beu, dhe zëvendësimin e tyre nga dy ministri të reja, të stilit perëndimor.[7]

Reis ül-küttab që u bënë Vezirë të Madh Redakto

Referime Redakto

  • Akyıldız, Ali (2009). "reisülküttab". përmbledhur nga Ágoston, Gábor; Masters, Bruce (red.). Encyclopedia of the Ottoman Empire. New York: Facts On File, Inc. fq. 486–487. ISBN 978-0-8160-6259-1. {{cite encyclopedia}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Deny, J. Reʾīs ül-Küttāb. Vëll. 8. fq. 481–483. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Stampa:Imber-The Ottoman Empire, 1300–1650

Referime Redakto

  1. ^ a b c Imber 2002, f. 169.
  2. ^ a b c d e f Akyıldız 2009, ff. 486–487.
  3. ^ a b c d Deny 1995, f. 481.
  4. ^ a b c d Deny 1995, f. 482.
  5. ^ Deny 1995, ff. 481–482.
  6. ^ Deny 1995, ff. 482–483.
  7. ^ a b Deny 1995, f. 483.
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Reis_Efendiu&oldid=2484654"