Republika Socialiste Çekosllovake
Republika Socialiste Çekosllovake,[a] i njohur nga viti 1948 deri në vitin 1960 si Republika Çekosllovake[b], Republika e Katërt Çekosllovake, ose thjesht Çekosllovakia, ishte shteti çekosllovak nga viti 1948 deri në vitin 1989, kur vendi ishte nën sundimin komunist dhe konsiderohej si një shtet satelit në sferën e ndikimit sovjetik.
Republika Çekosllovake (1948-1960) Československá republika Republika Socialiste Çekosllovake (1960–1990) Československá socialistická republika | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1948–1990 | |||||||||
.svg) Stema
| |||||||||
| Parimi: Pravda vítězí / Pravda víťazí "E vërteta mbizotëron" | |||||||||
| Himni: ’Kde domov můj’ ’Aty ku është shtëpia ime’ ’Nad Tatrou sa blýska’ ’Rrufeja mbi Tatras’ | |||||||||
 Republika Socialiste Çekosllovake më 1989 | |||||||||
| Gjendja | Pakti i Varshavës dhe anëtar i Comecon | ||||||||
| Kryeqyteti | Praga 50°05′N 14°25′E / 50.083°N 14.417°E | ||||||||
| Qyteti më i madh | kryeqytet | ||||||||
| Gjuhët zyrtare | |||||||||
| Besimi |
| ||||||||
| Qeveria | |||||||||
| Lloji i qeverisjes |
| ||||||||
| Sekretar i Përgjithshëm | |||||||||
• 1948–1953 | Klement Gottwald | ||||||||
• 1953–1968 | Antonín Novotný | ||||||||
• 1968–1969 | Alexander Dubček | ||||||||
• 1969–1987 | Gustáv Husák | ||||||||
• 1987–1989 | Miloš Jakeš | ||||||||
• 1989 | Karel Urbánek | ||||||||
• 1989–1990 | Ladislav Adamec | ||||||||
| Presidenti | |||||||||
• 1948–1953 (first) | Klement Gottwald | ||||||||
• 1989–1990 (last) | Václav Havel | ||||||||
| Kryeministri | |||||||||
• 1948–1953 (i pari) | Antonín Zápotocký | ||||||||
• 1989–1990 (i fundit) | Marián Čalfa | ||||||||
| Epoka historike | Lufta e Ftohtë | ||||||||
| 25 shkurt 1948 | |||||||||
| 9 maj 1948 | |||||||||
| 11 korrik 1960 | |||||||||
| 21 gusht 1968 | |||||||||
| 1 janar 1969 | |||||||||
| 24 nëntor 1989 | |||||||||
| 23 prill 1990 | |||||||||
• Fundi i Qeverisë së Mirëkuptimit Kombëtar | 27 qershor 1990 | ||||||||
| Sipërfaqja | |||||||||
• Gjithsej | 127,900 km2 (49,400 sq mi) | ||||||||
| Popullsia | |||||||||
• Përllogaritje | 15,600,000 | ||||||||
| Ekonomia | |||||||||
| Monedha | Koruna çekosllovake | ||||||||
| Të dhëna të tjera | |||||||||
| IZHNJ (1990) |  0.931[1]shumë i lartë | ||||||||
| Prefiksi telefonik | 42 | ||||||||
| Kodi i internetit TLD | .cs | ||||||||
| |||||||||
| Sot pjesë e | |||||||||
Pas grushtit të shtetit të shkurtit 1948, kur Partia Komuniste e Çekosllovakisë mori pushtetin me mbështetjen e Bashkimit Sovjetik, vendi u shpall republikë socialiste kur kushtetuta e nëntë majit hyri në fuqi. Emri tradicional Československá republika (Republika Çekosllovake), së bashku me disa simbole të tjera shtetërore, u ndryshuan më 11 korrik 1960 pas zbatimit të Kushtetutës së Çekosllovakisë të vitit 1960 si një simbol i "fitores përfundimtare të socializmit" në vend.
Në prill 1990, menjëherë pas Revolucionit të Kadifesë të nëntorit 1989, Republika Socialiste Çekosllovake u riemërua në Republikën Federative Çeke dhe Sllovake. Më 10 dhjetor 1989, u krijua Qeveria Kombëtare e Mirëkuptimit me Marián Čalfa si kryeministër, duke zëvendësuar një qeveri komuniste të udhëhequr nga Ladislav Adamec, me një kabinet në të cilin Partia Komuniste e Çekosllovakisë kishte 10 nga 21 vendet, krahasuar me 15 nga 20 vendet që kishin mbajtur në kabinetin e mëparshëm. Partia Komuniste vazhdoi të mbante një pluralitet të fortë në qeverisje deri në zgjedhjet demokratike në qershor 1990 ku Forumi Qytetar shpalli fitoren dhe një qeveri e re u formua më 27 qershor nga kryeministri Čalfa, i cili e drejtoi qeverinë deri në fund të saj.
Gjeografia
RedaktoRepublika Socialiste Çekosllovake kufizohej në perëndim me Gjermaninë Perëndimore dhe Gjermaninë Lindore, në veri me Poloninë, në lindje me Bashkimin Sovjetik (përmes RSS-së së Ukrainës) dhe në jug me Hungarinë dhe Austrinë.
Politika
Redakto- Artikulli kryesor: Sistemi shtetëror i Çekosllovakisë Komuniste
Partia Komuniste e Çekosllovakisë (KSČ) e udhëhequr fillimisht nga Sekretari i Parë Klement Gottwald, kishte një monopol mbi politikën. Pas ndarjes Tito-Stalin të vitit 1948, spastrimet e shtuara partiake ndodhën në të gjithë Bllokun Lindor, duke përfshirë një spastrim prej 550,000 anëtarësh partiakë të KSČ, 30% të anëtarëve të saj.[2][3]
Evolucioni i ashpërsisë së spastrimeve që rezultoi në Çekosllovaki, si pjesa më e madhe e historisë së saj pas vitit 1948, ishte një funksion i marrjes së vonë të pushtetit nga komunistët, me shumë nga spastrimet që fokusoheshin në një numër të konsiderueshëm të anëtarëve të partisë me anëtarësi të mëparshme në parti të tjera.[4] Spastrimet shoqëruan gjykime të ndryshme, duke përfshirë ato të Rudolf Slánský, Vladimír Clementis, Ladislav Novomeský dhe Gustáv Husák (Clementis u ekzekutua më vonë).[2] Slánský dhe njëmbëdhjetë të tjerë u dënuan së bashku si "tradhtarë trockistë-sionistë-titistë-borgjezo-nacionalistë" në një seri gjyqesh shfaqjeje, pas së cilës ata u ekzekutuan dhe hiri i tyre u përzie me materialin që përdorej për të mbushur rrugët në periferi të Pragës.[2]
Antonín Novotny shërbeu si Sekretar i Parë i KSČ nga viti 1953 deri më 1968. Gustáv Husák u zgjodh sekretar i parë i KSČ në vitin 1969 (u ndryshua në Sekretar të Përgjithshëm më 1971) dhe president i Çekosllovakisë në vitin 1975. Partitë dhe organizatat e tjera ekzistonin por funksiononin KSČ. Të gjitha partitë politike, si dhe organizata të shumta masive, u grupuan nën ombrellën e Frontit Kombëtar të Republikës Socialiste Çekosllovake. Aktivistët e të drejtave të njeriut dhe aktivistët fetarë u shtypën ashpër.
Përsa i përket emërimeve politike, KSČ mbante listat e kuadrit dhe nomenklaturës, ku kjo e fundit përmbante çdo post që ishte i rëndësishëm për zbatimin pa probleme të politikës partiake, duke përfshirë postet ushtarake, postet administrative, drejtorët e ndërmarrjeve lokale, administratorët e organizatave shoqërore, gazetat etj.[5] Listat e nomenklaturës së KSČ-së mendohej se përmbanin 100,000 postime.[5] Në listën e kuadrove u përpiluan emrat e atyre që partia i konsideronte mjaftueshëm të besueshëm për të siguruar një post nomenklaturë.[5]
Krerët e shteteve dhe qeverive
RedaktoNdarjet administrative
Redakto- Artikulli kryesor: Ndarjet administrative të Çekosllovakisë
- 1960–1992: 10 rajone (kraje), Praga dhe (që nga viti 1970) Bratisllava; i ndarë në 109–114 distrikte (okresy); kraje u shfuqizuan përkohësisht në Sllovaki në 1969–1970 dhe për shumë funksione që nga viti 1991 në Çekosllovaki; Përveç kësaj, dy republikat e brendshme, Republika Socialiste Çeke dhe Republika Socialiste Sllovake, u krijuan në vitin 1969.
Feja
Redakto- Artikulli kryesor: Feja në Çekosllovakinë Komuniste
Feja ishte e shtypur dhe e sulmuar në Çekosllovakinë e epokës komuniste.[6] Në vitin 1991, 46.4% e çekosllovakëve ishin katolikë romakë, 29.5% ishin ateistë, 5.3% ishin luteranë ungjillorë dhe 16.7% ishin jo, por kishte dallime të mëdha midis 2 republikave përbërëse - shih Republikën Çeke dhe Sllovakinë.
Kultura
RedaktoMasmedia
Redakto- Artikulli kryesor: Masmedia në Çekosllovakinë Komuniste
Masmediat në Çekosllovaki kontrolloheshin nga Partia Komuniste e Çekosllovakisë (KSČ). Pronësia private e çdo botimi ose agjencie të mjeteve të komunikimit masiv në përgjithësi ishte e ndaluar, megjithëse kishat dhe organizatat e tjera botonin periodikë dhe gazeta të vogla. Edhe me këtë monopol informativ në duart e organizatave nën kontrollin e KSČ, të gjitha publikimet janë shqyrtuar nga Zyra e Qeverisë për Shtyp dhe Informim.
Ushtria
Redakto- Artikulli kryesor: Ushtria Popullore Çekosllovake
Shënime
Redakto- ^ çekisht dhe sllovakisht: Československá socialistická republika, ČSSR
- ^ çekisht dhe sllovakisht: Československá republika
Referime
Redakto- ^ Human Development Report 1990 Human Development Reports
- ^ a b c Crampton 1997, p. 262
- ^ Bideleux & Jeffries 2007, p. 477
- ^ Crampton 1997, p. 270
- ^ a b c Crampton 1997, p. 249
- ^ Catholics in Communist Czechoslovakia: A Story of Persecution and Perseverance
Referime
Redakto- Bideleux, Robert; Jeffries, Ian (2007), A History of Eastern Europe: Crisis and Change (në anglisht), Routledge, ISBN 978-0-415-36626-7
- Black, Cyril E.; English, Robert D.; Helmreich, Jonathan E.; McAdams, James A. (2000), Rebirth: A Political History of Europe since World War II (në anglisht), Westview Press, ISBN 0-8133-3664-3
- Crampton, R. J. (1997), Eastern Europe in the twentieth century and after (në anglisht), Routledge, ISBN 0-415-16422-2
- Dale, Gareth (2005), Popular Protest in East Germany, 1945–1989: Judgements on the Street (në anglisht), Routledge, ISBN 978-0-7146-5408-9
- Frucht, Richard C. (2003), Encyclopedia of Eastern Europe: From the Congress of Vienna to the Fall of Communism (në anglisht), Taylor & Francis Group, ISBN 0-203-80109-1
- Grenville, John Ashley Soames (2005), A History of the World from the 20th to the 21st Century (në anglisht), Routledge, ISBN 0-415-28954-8
- Grenville, John Ashley Soames; Wasserstein, Bernard (2001), The Major International Treaties of the Twentieth Century: A History and Guide with Texts (në anglisht), Taylor & Francis, ISBN 0-415-23798-X
- Grogin, Robert C. (2001), Natural Enemies: The United States and the Soviet Union in the Cold War, 1917–1991 (në anglisht), Lexington Books, ISBN 0-7391-0160-9
- Hardt, John Pearce; Kaufman, Richard F. (1995), East-Central European Economies in Transition (në anglisht), M.E. Sharpe, ISBN 1-56324-612-0
- Saxonberg, Steven (2001), The Fall: A Comparative Study of the End of Communism in Czechoslovakia, East Germany, Hungary and Poland (në anglisht), Routledge, ISBN 90-5823-097-X
- Wettig, Gerhard (2008), Stalin and the Cold War in Europe (në anglisht), Rowman & Littlefield, ISBN 978-0-7425-5542-6