Ndarja Tito-Stalin
Ndarja Tito-Stalin ose Ndarja Jugosllavo-Sovjetike ishte kulmi i një konflikti midis udhëheqjeve politike të Jugosllavisë dhe Bashkimit Sovjetik, nën udhëheqjen e Josip Broz Titos dhe Josif Stalinit, respektivisht, në vitet pas Luftës së Dytë Botërore. Edhe pse i paraqitur nga të dyja palët si një mosmarrëveshje ideologjike, konflikti ishte po aq produkt i një lufte gjeopolitike në Ballkan që përfshinte edhe Shqipërinë, Bullgarinë dhe kryengritjen komuniste në Greqi, të cilën Jugosllavia e Titos e mbështeti dhe Bashkimi Sovjetik e kundërshtoi fshehurazi.
Në vitet pas Luftës së Dytë Botërore, Jugosllavia ndoqi objektiva ekonomike, të brendshme dhe të politikës së jashtme që nuk përputheshin me interesat e Bashkimit Sovjetik dhe aleatëve të tij të Bllokut Lindor. Në veçanti, Jugosllavia shpresonte të pranonte Shqipërinë fqinje në federatën jugosllave. Kjo nxiti një atmosferë pasigurie brenda udhëheqjes politike shqiptare dhe përkeqësoi tensionet me Bashkimin Sovjetik, i cili bëri përpjekje për të penguar integrimin shqiptaro-jugosllav. Mbështetja jugosllave e rebelëve komunistë në Greqi kundër dëshirave të Bashkimit Sovjetik e ndërlikoi më tej situatën politike. Stalini u përpoq të bënte presion mbi Jugosllavinë dhe të moderonte politikat e saj duke përdorur Bullgarinë si ndërmjetës. Kur konflikti midis Jugosllavisë dhe Bashkimit Sovjetik u bë publik në vitin 1948, ai u portretizua si një mosmarrëveshje ideologjike për të shmangur përshtypjen e një lufte për pushtet brenda Bllokut Lindor.
Ndarja solli periudhën Informbiro të spastrimeve brenda Partisë Komuniste të Jugosllavisë. Ajo u shoqërua me një nivel të konsiderueshëm përçarjeje në ekonominë jugosllave, e cila më parë ishte varur nga Blloku Lindor. Konflikti nxiti gjithashtu frikën për një pushtim të afërt sovjetik dhe madje edhe një përpjekje për grusht shteti nga udhëheqës të lartë ushtarakë të linjës sovjetike, një frikë e nxitur nga mijëra incidente kufitare dhe inkursione të orkestruara nga sovjetikët dhe aleatët e tyre. E privuar nga ndihma nga Bashkimi Sovjetik dhe Blloku Lindor, Jugosllavia më pas iu drejtua Shteteve të Bashkuara për ndihmë ekonomike dhe ushtarake.
Prapavija
RedaktoKonflikti Tito-Stalin gjatë Luftës së Dytë Botërore
RedaktoGjatë Luftës së Dytë Botërore, marrëdhënia midis udhëheqësit partizan jugosllav Josip Broz Tito dhe udhëheqësit sovjetik Josif Stalin u ndërlikua nga aleancat e Bashkimit Sovjetik, dëshira e Stalinit për të zgjeruar sferën e ndikimit sovjetik përtej kufijve të Bashkimit Sovjetik dhe konfrontimi midis Partisë Komuniste të Jugosllavisë (PKJ) të Titos dhe qeverisë jugosllave në mërgim të kryesuar nga mbreti Pjetri II i Jugosllavisë.[1]
Fuqitë e Boshtit pushtuan Mbretërinë e Jugosllavisë më 6 prill 1941. Vendi u dorëzua 11 ditë më vonë dhe qeveria u largua jashtë vendit, duke u zhvendosur përfundimisht në Londër. Gjermania Naziste, Italia fashiste, Bullgaria dhe Hungaria aneksuan pjesë të vendit. Territori i mbetur u shpërbë: shumica e tij u organizua si Shteti i Pavarur i Kroacisë (NDH), një shtet kukull i garnizonuar nga forcat gjermane dhe italiane, ndërsa kryeqyteti Beogradi mbeti në territorin e Serbisë të pushtuar nga gjermanët.[1] Bashkimi Sovjetik, duke respektuar ende Paktin Molotov-Ribbentrop, ndërpreu marrëdhëniet me qeverinë jugosllave dhe kërkoi, nëpërmjet mjeteve të tij të inteligjencës, të krijonte një organizatë të re komuniste të pavarur nga PKJ në NDH. Bashkimi Sovjetik miratoi gjithashtu në heshtje ristrukturimin e Partisë së Punëtorëve Bullgare. Në veçanti, struktura e re organizative e partisë dhe territori i veprimit u përshtatën për të llogaritur aneksimin e territoreve jugosllave nga Bullgaria. Sovjetikët e anuluan mbështetjen e tyre për veprime të tilla vetëm në shtator 1941 - shumë kohë pas fillimit të pushtimit të Boshtit të Bashkimit Sovjetik - pas protestave të përsëritura nga PKJ.[2]
Në qershor 1941, Tito informoi Kominternin dhe Stalinin për planet e tij për një kryengritje kundër pushtuesve të Boshtit. Megjithatë, Stalini e konsideroi si problematik përdorimin e frytshëm të simboleve komuniste nga partizanët e Titos.[3] Kjo ndodhi sepse Stalini e shihte aleancën e tij me Mbretërinë e Bashkuar dhe Shtetet e Bashkuara si domosdoshmërisht në kundërshtim me shkatërrimin e "lirive demokratike" nga Boshti. Kështu, Stalini ndjeu se forcat komuniste në Evropën e pushtuar nga Boshti ishin në fakt të detyruara të luftonin për të rivendosur liritë demokratike – qoftë edhe përkohësisht. Për sa i përket Jugosllavisë, kjo do të thoshte se Stalini priste që PKJ të luftonte për të rivendosur qeverinë në mërgim. Mbetjet e Ushtrisë Mbretërore Jugosllave, të udhëhequr nga koloneli Drazha Mihajlloviq dhe të organizuar si guerilas çetnikë, tashmë po ndiqnin rivendosjen e monarkisë jugosllave.[4]
Në tetor 1941, Tito u takua dy herë me Mihajlloviqin për të propozuar një luftë të përbashkët kundër Boshtit. Tito i ofroi postin e shefit të shtabit të forcave partizane, por Mihajlloviqi e refuzoi ofertën.[5] Në fund të muajit, Mihajlloviq arriti në përfundimin se komunistët ishin armiku i vërtetë. Në fillim, çetnikët e Mihajlloviqit luftuan kundër partizanëve dhe boshtit njëkohësisht, por brenda disa muajsh ata filluan të bashkëpunojnë me Boshtin kundër partizanëve.[6] Deri në nëntor, partizanët po luftonin me çetnikët ndërsa dërgonin mesazhe në Moskë duke protestuar kundër propagandës sovjetike duke lavdëruar Mihajlloviqin.[5]
Në vitin 1943, Tito e transformoi Këshillin Antifashist për Çlirimin Kombëtar të Jugosllavisë (AVNOJ) në një organ këshillues dhe legjislativ gjithë-jugosllav, denoncoi qeverinë në mërgim dhe ndaloi kthimin e mbretit Pjetër në vend. Këto vendime ishin kundër këshillave të qarta sovjetike që udhëzonin Titon të mos antagonizonte monarkun e mërguar dhe qeverinë e tij. Stalini ishte në Konferencën e Teheranit në atë kohë dhe e shihte këtë veprim si një tradhti të Bashkimit Sovjetik.[7] Në vitet 1944–1945, udhëzimet e rinovuara të Stalinit drejtuar udhëheqësve komunistë në Evropë për të krijuar koalicione me politikanët borgjezë, u ndeshën me mosbesimin në Jugosllavi.[8] Kjo tronditje u përforcua nga zbulimi i Stalinit për Marrëveshjen e Përqindjeve ndaj Edvard Kardelit të befasuar, nënkryetar i qeverisë së përkohshme jugosllave. Marrëveshja, e përfunduar nga Stalini dhe kryeministri britanik Winston Churchill gjatë Konferencës së Moskës të vitit 1944 i ndau vendet e Evropës Lindore në sferat e ndikimit britanike dhe sovjetike - duke e ndarë Jugosllavinë në mënyrë të barabartë mes të dyjave.[9]
Mosmarrëveshje territoriale në Karinthia dhe Trieste
RedaktoNë ditët e fundit të luftës, partizanët pushtuan pjesë të Karinthia në Austri dhe filluan të përparojnë nëpër tokën italiane të paraluftës. Ndërsa aleatët perëndimorë besonin se Stalini e kishte rregulluar lëvizjen,[10] ai në fakt e kundërshtoi atë. Në mënyrë të veçantë, Stalini kishte frikë për qeverinë austriake të Karl Renner të mbështetur nga sovjetikët dhe kishte frikë se do të pasonte një konflikt më i gjerë me aleatët mbi Triesten.[11] Kështu Stalini urdhëroi Titon të tërhiqej nga Karinthia dhe Trieste, dhe partizanët u bindën.[12]
Megjithatë, Jugosllavia i mbajti pretendimet e saj kundër Italisë dhe Austrisë. Mosmarrëveshja territoriale në pjesën veriperëndimore të Istrias dhe rreth qytetit të Triestes bëri që Traktati i Paqes me Italinë të vonohej deri në vitin 1947 dhe çoi në krijimin e Territorit të Lirë të pavarur të Triestes. Kjo nuk e kënaqi Titon pasi ai kërkoi rishikime të kufijve rreth Triestes dhe Carinthia, duke nxitur aleatët perëndimorë të mbanin një garnizon në Trieste për të parandaluar një pushtim jugosllav. Këmbëngulja e vazhdueshme e Titos për marrjen e Triestes u pa gjithashtu nga Stalini si një siklet për Partinë Komuniste Italiane.[13]
Situata politike në Evropën Lindore, 1945-1948
RedaktoMenjëherë pas Luftës së Dytë Botërore, Bashkimi Sovjetik u përpoq të vendoste dominimin e tij politik në vendet e huaja të pushtuara nga Ushtria e Kuqe, kryesisht duke krijuar qeveri koalicioni në vendet e Evropës Lindore. Sundimi komunist njëpartiak ishte përgjithësisht i vështirë për t'u arritur sepse partitë komuniste ishin zakonisht mjaft të vogla. Udhëheqësit komunistë e panë qasjen strategjike si një masë të përkohshme derisa të përmirësoheshin rrethanat që lejonin sundimin e vetëm komunist.[14] PKJ dhe Partia Komuniste Shqiptare (PKSH) gëzonin mbështetje të konsiderueshme popullore që buronte nga lëvizja partizane e Titos në Jugosllavi dhe Lëvizja Nacionalçlirimtare e Shqipërisë.[15] Ndërsa Republika Popullore Federale e Jugosllavisë e Titos ishte nën ndikimin sovjetik në muajt e fundit të luftës dhe vitet e para të pasluftës, Stalini e deklaroi atë jashtë sferës sovjetike të interesit në disa raste,[16] duke e trajtuar atë si një shtet satelit.[17] Kontrasti me pjesën tjetër të Evropës Lindore u nënvizua përpara një ofensive sovjetike në tetor 1944. Partizanët e Titos mbështetën ofensivën, e cila përfundimisht e shtyu Wehrmacht dhe aleatët e saj nga Serbia veriore dhe çoi në kapjen e Beogradit.[18] Fronti i tretë ukrainas i Marshallit Fjodor Tolbuhin duhej të kërkonte leje zyrtare nga qeveria e përkohshme e Titos për të hyrë në Jugosllavi dhe duhej të pranonte autoritetin civil jugosllav në çdo territor të çliruar.[19]
Përkeqësimi i marrëdhënieve
RedaktoIntegrimi me Shqipërinë dhe mbështetja për kryengritësit grekë
RedaktoBashkimi Sovjetik filloi të dërgonte këshilltarët e vet në Shqipëri në mesin e vitit 1947, gjë që Tito e shihte si një kërcënim për integrimin e mëtejshëm të Shqipërisë në Jugosllavi. Ai ia atribuoi lëvizjen një lufte për pushtet brenda Komitetit Qendror të PKSH që përfshin Hoxhën, ministrin e brendshëm Koçi Xoxe dhe ministrin e ekonomisë dhe industrisë, Nako Spiru. Spiru shihej si kundërshtari kryesor i lidhjeve me Jugosllavinë dhe mbronte lidhje më të ngushta midis Shqipërisë dhe Bashkimit Sovjetik. I nxitur nga akuzat jugosllave dhe i nxitur nga Xoxe, Hoxha nisi një hetim për Spirun. Disa ditë më vonë, Spiru vdiq në rrethana të paqarta; vdekja e tij u shpall zyrtarisht një vetëvrasje.[20] Pas vdekjes së Spirut, pati një sërë takimesh të diplomatëve dhe zyrtarëve jugosllavë dhe sovjetikë për çështjen e integrimit, që kulmuan me një takim midis Stalinit dhe zyrtarit të PKJ-së, Millovan Gjillas në dhjetor 1947 dhe janar 1948. Në përfundim të tij, Stalini mbështeti integrimin e Shqipërisë në Jugosllavi, me kusht që të shtyhej për një kohë më të përshtatshme dhe të realizohej me pëlqimin e shqiptarëve. Është ende e paqartë nëse Stalini ishte i sinqertë në mbështetjen e tij apo nëse ai po ndiqte një taktikë vonese. Pavarësisht kësaj, Gjillas e perceptoi mbështetjen e Stalinit si të vërtetë.[21]
Mbështetja jugosllave për Partinë Komuniste të Greqisë (KKE) dhe Ushtrinë Demokratike të Greqisë (DSE) të udhëhequr nga KKE në Luftën Civile Greke inkurajoi indirekt mbështetjen e Shqipërisë për lidhje më të ngushta me Jugosllavinë. Lufta civile në Greqi përforcoi perceptimin shqiptar se kufijtë jugosllavë dhe shqiptarë ishin të kërcënuar nga Greqia.[22] Kishte një operacion të Shteteve të Bashkuara për mbledhjen e inteligjencës në vend.[39] Në vitin 1947, dymbëdhjetë agjentë të trajnuar nga Shërbimi Informativ Sekret britanik u hodhën në Shqipërinë e mesme për të nisur një kryengritje, e cila nuk u realizua.[23] Jugosllavët shpresonin se kërcënimi i perceptuar grek do të rriste mbështetjen e Shqipërisë për integrimin me Jugosllavinë. Të dërguarit sovjetikë në Shqipëri e konsideruan përpjekjen e suksesshme për t'u futur shqiptarëve një frikë nga grekët së bashku me një perceptim se Shqipëria nuk mund të mbrohej më vete,[22] edhe pse burimet sovjetike treguan se nuk kishte asnjë kërcënim aktual të një pushtimi grek të Shqipërisë.[24] Tito mendonte, duke qenë se shumë luftëtarë të DSE ishin maqedonas etnikë, bashkëpunimi me DSE mund t'i lejonte Jugosllavisë të aneksonte territorin grek duke u zgjeruar në Maqedoninë e Egjeut edhe nëse DSE nuk arrinte të merrte pushtetin.[22]
Menjëherë pas takimit të Gjillasit dhe Stalinit, Tito i sugjeroi Hoxhës që Shqipëria të lejonte që Jugosllavia të përdorte bazat ushtarake pranë Korçës, afër kufirit shqiptaro-grek, për t'u mbrojtur kundër një sulmi të mundshëm grek dhe anglo-amerikan. Në fund të janarit, Hoxha e pranoi idenë. Për më tepër, Xoxe tregoi se ishte miratuar integrimi i ushtrive shqiptare dhe jugosllave. Edhe pse çështja supozohej se ishte kryer në fshehtësi, sovjetikët mësuan për skemën nga një burim në qeverinë shqiptare.[25]
Citate
Redakto- ^ a b Banac 1988, f. 4.
- ^ Banac 1988, ff. 4–5.
- ^ Banac 1988, ff. 6–7.
- ^ Banac 1988, f. 9.
- ^ a b Banac 1988, f. 10.
- ^ Tomasevich 2001, f. 142.
- ^ Banac 1988, f. 12.
- ^ Reynolds 2006, ff. 270–271.
- ^ Banac 1988, f. 15.
- ^ Reynolds 2006, ff. 274–275.
- ^ Banac 1988, f. 17.
- ^ Tomasevich 2001, f. 759.
- ^ Judt 2005, ff. 141–142.
- ^ Judt 2005, ff. 130–132.
- ^ Perović 2007, f. 59.
- ^ Perović 2007, f. 61.
- ^ McClellan 1969, f. 128.
- ^ Ziemke 1968, ff. 375–377.
- ^ Banac 1988, f. 14.
- ^ Perović 2007, ff. 46–47.
- ^ Perović 2007, ff. 47–48.
- ^ a b c Perović 2007, ff. 45–46.
- ^ Theotokis 2020, f. 142.
- ^ Perović 2007, note 92.
- ^ Perović 2007, ff. 48–49.
Referime
Redakto- Banac, Ivo (1988). With Stalin against Tito: Cominformist Splits in Yugoslav Communism (në anglisht). Ithaca, New York: Cornell University Press. ISBN 0-8014-2186-1.
- Judt, Tony (2005). Paslufta: Një histori e Evropës që nga viti 1945 (në anglisht). New York, New York: Penguin Press. ISBN 1-59420-065-3.
- Lulushi, Albert (2014). Operation Valuable Fiend: The CIA's First Paramilitary Strike Against the Iron Curtain (në anglisht). New York City, New York: Skyhorse Publishing. ISBN 978-1-62872-394-6.
- McClellan, Woodford (1969). "Postwar Political Evolution". përmbledhur nga Vucinich, Wayne S. (red.). Contemporary Yugoslavia: Twenty Years of Socialist Experiment (në anglisht). Berkeley, California: University of California Press. fq. 119–153. ISBN 978-0-520-33110-5.
- Perović, Jeronim (2007). "The Tito–Stalin Split: A Reassessment in Light of New Evidence". Journal of Cold War Studies (në anglisht). MIT Press. 9 (2): 32–63. doi:10.5167/uzh-62735. ISSN 1520-3972.
- Reynolds, David (2006). From World War to Cold War: Churchill, Roosevelt, and the International History of the 1940s (në anglisht). Oxford, UK: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-928411-5.
- Theotokis, Nikolaos (2020). Airborne Landing to Air Assault: A History of Military Parachuting (në anglisht). Barnsley, UK: Pen and Sword Military. ISBN 978-1-5267-4702-0.
- Tomasevich, Jozo (2001). War and Revolution in Yugoslavia, 1941–1945: Occupation and Collaboration (në anglisht). Stanford, California: Stanford University Press. ISBN 978-0-8047-0857-9.
- Ziemke, Earl F. (1968). Stalingrad to Berlin: The German Defeat in the East (në anglisht). Washington, D.C.: Qendra e Historisë Ushtarake e Ushtrisë së Shteteve të Bashkuara. ISBN 978-0-88029-059-3. LCCN 67-60001.