Shtetëzimi

Shtetëzimi është procesi i transformimit të aseteve në pronësi private në asete publike duke i sjellë ato nën pronësinë publike të një qeverie kombëtare ose shteti. ^[1] Shtetëzimi është në kontrast me privatizimin dhe me demutualizimin . Kur asetet e shtetëzuara më parëm privatizohen dhe më pas kthehen në pronësi publike në një fazë të mëvonshme, thuhet se ato i janë nënshtruar rishtetëzimit. Industritë që shpesh i nënshtrohen shtetëzimit përfshijnë telekomunikacionin, energjinë elektrike, lëndët djegëse fosile, hekurudhat, linjat ajrore, mineralin e hekurit, mediat, shërbimet postare, bankat dhe ujin (ndonjëherë të quajtura lartësitë komanduese të ekonomisë ), dhe në shumë juridiksione subjekte të tilla nuk kanë histori të pronësisë private.

Shtetëzimi mund të ndodhë me ose pa kompensim financiar për ish-pronarët . Shtetëzimi dallohet nga rishpërndarja e pronës, sepse qeveria ruan kontrollin e pronës së shtetëzuar. Disa shtetëzime ndodhin kur një qeveri sekuestron pronat e fituara në mënyrë të paligjshme. Për shembull, në vitin 1945 qeveria franceze shtiu në dorë prodhuesin e makinave Renault sepse pronarët e saj kishin bashkëpunuar me pushtuesit nazistë të Francës 1940-1944. ^[2] Në shtator 2021, berlinezët votuan për shpronësimin e mbi 240,000 njësive banesore, shumë prej të cilave mbaheshin të pabanuara si pronë investimi. ^[3] ^[4]

Ekonomistët bëjnë dallimin midis shtetëzimit dhe socializimit, i cili i referohet procesit të ristrukturimit të kuadrit ekonomik, strukturës organizative dhe institucioneve të një ekonomie mbi baza socialiste . Në të kundërt, shtetëzimi nuk nënkupton domosdoshmërisht pronësinë shoqërore dhe ristrukturimin e sistemit ekonomik . Historikisht, shtetet kanë kryer nacionalizime për qëllime të ndryshme të ndryshme nën një shumëllojshmëri të gjerë të sistemeve të ndryshme politike dhe sistemeve ekonomike . ^[5]

Mbështetja politike

Shtetëzimi ishte një nga mekanizmat kryesorë të mbrojtur nga socialistët reformistë dhe socialdemokratët për kalimin gradualisht në socializëm. Në këtë kontekst, qëllimet e shtetëzimit ishin shpronësimi i kapitalistëve të mëdhenj, ridrejtimi i fitimeve të industrisë në portofolin publik dhe vendosja e një forme të vetë-menaxhimit të punëtorëve si një pararendës për vendosjen e një sistemi ekonomik socialist. ^[6]

Edhe pse ndonjëherë ndërmerrej si pjesë e një strategjie për të ndërtuar socializmin, më së shpeshti nacionalizimi u ndërmor dhe u përdor gjithashtu për të mbrojtur dhe zhvilluar industri të perceptuara si jetike për konkurrencën e një kombi (të tilla si hapësira ajrore dhe ndërtimi i anijeve), ose për të mbrojtur vendet e punës në industri të caktuara.

Teoria marksiste

Termi shfaqet si "shpronësimi i shpronësuesve ( klasave sunduese )" në teorinë marksiste, dhe gjithashtu si slogani "Grabitni grabitësit!" ("грабь награбленное"), i cili ishte shumë i popullarizuar gjatë Revolucionit të Tetorit Rus. Termi përdoret gjithashtu për të përshkruar fushatat e nacionalizimit nga shtetet komuniste, të tilla si dekulakizimi dhe kolektivizimi në BRSS .

Megjithatë, shtetëzimi nuk është një strategji veçanërisht socialiste, dhe themeluesit e marksizmit ishin skeptikë për vlerën e tij. Siç shprehet Engels:

Aty qëndron pikërisht kleçka; për, aq gjatë sa klasat me prona qëndrojnë në majë, shtetëzimi asnjëherë nuk e shfuqizon shfrytëzimin por vetëm sa i ndryshon formën — në republikat franceze, amerikane ose zvicerane jo më pak se në Europën Qëndrore monarkiste, dhe Lindore despotike.
— Friedrich Engels, Letër nga Engelsi drejtuar Max Oppenheim, 24 Mars 1891

^ "Definition of NATIONALIZATION". Merriam-Webster. nationalize [...] 2 : to invest control or ownership of in the national government[.] {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ Chrisafis, Angelique (14 dhjetor 2011). "Renault descendants demand payout for state confiscation". The Guardian. London. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ Winck, Ben (27 shtator 2021). "A majority in Berlin's election just voted to strip 240,000 rentals from major landlords and fight the city's housing crisis". Business Insider. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ Berry, Alex (26 shtator 2021). "Germany: Berlin locals vote to expropriate real estate giants". Deutsche Welle. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ Alistair, Mason; Pyper, Hugh (21 dhjetor 2000). Hastings, Adrian (red.). The Oxford Companion to Christian Thought. Oxford University Press. fq. 677. ISBN 978-0198600244. Marrë më 8 dhjetor 2019. At the heart of its vision has been social or common ownership of the means of production. Common ownership and democratic control of these was far more central to the thought of the early socialists than state control or nationalization, which developed later. [...] Nationalization in itself has nothing particularly to do with socialism and has existed under non-socialist and anti-socialist regimes. Kautsky in 1891 pointed out that a 'co-operative commonwealth' could not be the result of the 'general nationalization of all industries' unless there was a change in 'the character of the state'[.] {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ The Economics of Feasible Socialism Revisited, by Nove, Alexander. 1991. (P.176): "Nationalisation arouses no enthusiasm, in the minds of most socialists and anti-socialists. It would probably be agreed that hopes which reposed on nationalisation have been disappointed. Conservatives hold that this is due to defects inherent in nationalisation, that private enterprise based on private ownership is inherently superior. (Mrs Thatcher's government tried to ensure that this was so by preventing essential investments and ordering the nationalized industries to sell off their more successful undertakings.)...The original notion was that nationalization would achieve three objectives. One was to dispossess the big capitalists. The second was to divert the profits from private appropriation to the public purse. Thirdly, the nationalized sector would serve the public good rather than try to make private profits...To these objectives some (but not all) would add some sort of workers' control, the accountability of management to employees."

[Ref_-1] "Definition of NATIONALIZATION". Merriam-Webster. nationalize [...] 2 : to invest control or ownership of in the national government[.] {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[2] Chrisafis, Angelique (14 dhjetor 2011). "Renault descendants demand payout for state confiscation". The Guardian. London. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[3] Winck, Ben (27 shtator 2021). "A majority in Berlin's election just voted to strip 240,000 rentals from major landlords and fight the city's housing crisis". Business Insider. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[4] Berry, Alex (26 shtator 2021). "Germany: Berlin locals vote to expropriate real estate giants". Deutsche Welle. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[5] Alistair, Mason; Pyper, Hugh (21 dhjetor 2000). Hastings, Adrian (red.). The Oxford Companion to Christian Thought. Oxford University Press. fq. 677. ISBN 978-0198600244. Marrë më 8 dhjetor 2019. At the heart of its vision has been social or common ownership of the means of production. Common ownership and democratic control of these was far more central to the thought of the early socialists than state control or nationalization, which developed later. [...] Nationalization in itself has nothing particularly to do with socialism and has existed under non-socialist and anti-socialist regimes. Kautsky in 1891 pointed out that a 'co-operative commonwealth' could not be the result of the 'general nationalization of all industries' unless there was a change in 'the character of the state'[.] {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[The_Economics_of_Feasible_Socialism_Revisted,_1991._P.176-6] The Economics of Feasible Socialism Revisited, by Nove, Alexander. 1991. (P.176): "Nationalisation arouses no enthusiasm, in the minds of most socialists and anti-socialists. It would probably be agreed that hopes which reposed on nationalisation have been disappointed. Conservatives hold that this is due to defects inherent in nationalisation, that private enterprise based on private ownership is inherently superior. (Mrs Thatcher's government tried to ensure that this was so by preventing essential investments and ordering the nationalized industries to sell off their more successful undertakings.)...The original notion was that nationalization would achieve three objectives. One was to dispossess the big capitalists. The second was to divert the profits from private appropriation to the public purse. Thirdly, the nationalized sector would serve the public good rather than try to make private profits...To these objectives some (but not all) would add some sort of workers' control, the accountability of management to employees."

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]