Turqia: Dallime mes rishikimesh
| [Redaktim i kontrolluar] | [Redaktim i kontrolluar] |
Content deleted Content added
U kthye versioni 1608441 i bërë nga 2A02:8070:249D:C600:2821:E086:AB46:FC25 (diskutimet) |
Marbott (diskuto | kontribute) rregullim i sintaksës |
||
Rreshti 1:
'''Turqia''' ([[Gjuha Turke|turqisht]]: ''Türkiye''), zyrtarisht '''Republika e Turqisë''' ([[Gjuha Turke|turqisht]]: ''Türkiye Cumhuriyeti'', shq: ''Tyrkije Xhumhurijeti''), është një vend dykontinental, që shtrihet në [[Azia e Vogël|Azinë e Vogël]] dhe në [[Ballkan]], [[Evropë]]. Në Turqi është vendkalimi i njohur strategjik ku ndodhet [[ura e Bosforit]], e cila në veri ka [[Deti i Zi|Detin e Zi]], ndërsa në jug [[Deti Mesdhe|Detin Mesdhe]] gjegjësisht [[Deti Egje|Detin Egje]]. Turqia kufizohet nga tetë vende: [[Greqia]] dhe [[Bullgaria]] në veri-perëndim; [[Gjeorgjia]], [[Armenia]] dhe [[Azerbajxhani]] në veri-lindje; [[Irani]] në lindje; [[Iraku]] dhe [[Siria]] në jug.
Republika e Turqisë zë një sipërfaqe pre 814.578
Sipas kushtetutës së vitit 1982 të ndryshuar herën e fundit më 1995, presidenti i republikës zgjedh kryeministrin i cili pastaj i propozon ministrat. Nxjerrja e ligjeve bëhet në parlament nga 550 anëtarët e tij. Njësitë e administrimit të territorit ndahen në 81-të provinca.
Rreshti 7:
Azia e vogël (Anatolia), është një vend i stepave të larta 900 deri 1200 metra mbi niv. detar të rrethuar me vargmale, vullkane dhe disa bjeshkë. Në lindje bjeshkët me majën Ararat (5 137m mbi niv. det.), në lindje të Trakisë vend malor i lartësive të mesme.
Rreth 80% e numrit të banorëve janë turq, pastaj 10-12 milion kurd (diku 20%) si dhe arab, armen e popuj të Ballkanit në perëndim. Feja dominuese është feja e
Rrjeti i qarkullimit është i gjithanshëm, ka porte detare të njohura në Mersinë, Stamboll dhe Izmir, ndërsa në Ankara, Stamboll, Izmir dhe Antali janë portet ajrore ndërkombëtare më të njohur
Rreshti 16:
Pjesa evropiane e Turqisë ka qenë gjithnjë një qendër Ballkanike, ndërsa rreth viteve 552 në Azinë e Mesme formohet Paria më e vjetër sunduese e popujve turk. Nën udhëheqjen e Osmanit I-rë, që udhëhoqi nga 1299-ta deri më 1326, turqit e ardhur nga Turkstani (Azia e Mesme) çlirohen nga selxhukët (edhe këta racë turke) dhe formojnë Turqinë e vjetër apo perandorin osmane e cila në shekullin XIV / XV u zgjerua përtej ishullit ballkanik. Sulltan Mehmedi i II-të që udhëhoqi nga 1451-1481 ja arrin që të marrë në dorë Konsdatinopoli(Stambolli) që kishte mbetur si enklavë e rrethuar nga zgjerimi. Ndërsa Sulltan Selimi I-rë që udhëhoqi perandorin nga 1512-ta deri më 1520, e ngritë Stambollin në qendër të perandorisë së vetë dhe pas pushtimit të Sirisë dhe Egjiptit (Misirin) më 1517-të e merë edhe Nderin e [[Kalifi]]t.
Sulltan Sylejmani që udhëhoqi nga 1520-ta (deri më 1566) gjatë viteve 1526-1541 pushtonë pjesën më të madhe të Hungarisë dhe më 1529 e rrethojë Vjenën. Deri në këtë kohë perandoria osmane kishte shtrirë sundimin e plotë apo kishte futur në ndikimin e vetë pjesë të mëdha të Azisë dhe Afrikës. Nën perandorin në këtë kohë gjendeshin ndër të tjerat edhe viset e bregut veriorë të Detit të Zi, Armenia, Mesopotamia, Arabia, Tripolitania, Tunizia dhe Algjerina.
Me hyrjen në luftë të Rusisë kundër perandorisë osmane e cila gjendej në luftë me perandorin Austro-Hungareze, sundimi osmanë fillon të lëkundët në pjesën evropiane. Në të njëjtën kohë ndikimi i kundërshtarëve në Parinë lokale të Ballkanit shkaktoi konflikte të brendshme në perandorinë osmane. Kështu nga këto Pari në shekullin e XIX formohen popuj krishterë sllavë si serbët, grekët dhe bullgarët të cilët përdoren për luftimin e brendshëm të perandorisë. Bosnja dhe Hercegovina bie në dorë të Austro-Hungarisë më 1878, Pasha i Egjipt gjithnjë e më shumë i ikë ndikimit të Sulltanit. Në pjesën lindore të Turqisë paraqitet problemi i Armenëve, të cilin Sulltani e zgjidhë me ashpërsi, në Mesdhe, Italia e pushton Tripolaninë (Tripoli, Libi) më 1911/1912. Dhe së fundi në Ballkan, lufta e I-rë Ballkanike e ngushton sundimin Osmanë në Trakinë lindore (Rumelinë).
Reforma e Xhonturqve (turqit e rijnë) bëri që ata ta marrin sundimin mbi perandorin. Në luftën I-rë Botërore, perandoria hynë në luftë në anën të boshtit të fuqive të mesme. Më 1917/18 prapë në lindje paraqitet problemi i Armenëve, i cili përsëri zgjidhet me ashpërsi. Me marrëveshjen e Severes (Séveres) më 1920 kufiri i perandorisë ngushtohet në Anatoli dhe i duhej t´a njihte sundimin grekë të Smirës (Izmiri). Mirëpo [[Mustafa Kemal]] Pasha (më vonë Ataturku) në krye të nacionalistëve turq i dëboi grekët dhe aleatët më 1921/22 nga Azia e Vogël dhe me Paqen e Luzianës (Lausanne) më 1922 përfundon sundimi i Sulltanit (aktualisht ishte Mehmedi i VI-të)
Rreshti 115:
* [http://www.ekodialog.com Turqia Economy and İnformation]
* [http://mapas.turquia-odisea.com/ Mapas de Turquia]
* [http://www.worldturkey.com/ Turkey pictures]
* [http://wowturkey.com/forum/index.php Turkey pictures]
| |||