Sahaja: Dallime mes rishikimesh
| [Redaktim i kontrolluar] | [Redaktim i kontrolluar] |
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
Rreshti 1:
{{Republikat e Rusisë
|Emri në shqip = Republika e Sahajës (Jakutia)
|Emri rusisht = Республика Саха (Якутия) <small>(rusisht)</small>
'''Sahaja''', zyrtarisht '''Republika e Sahasë (Jakutia)''' (rusisht: Респу́блика Саха́ (Яку́тия), ''Respublika Saha (Jakutija)'', sahaisht: Саха Республиката, ''Sakha Respublikata''), është [[Republikat e Rusisë|republikë anëtare]] e Federatës Ruse, e ndodhur në Lindjen e Largët. Me sipërfaqe prej 3.100.000 km², Sahaja është njësia më e madhe nënshtetërore në botë, ndërsa me popullsi nën një milion një prej vendeve me dendësinë më të ulët të banimit. Kryeqytet është [[Gjokuskaj]].▼
|Emri në gjuhën vendase = Саха Өрөспүүбүлүкэтэ <small>(sahaisht)</small>
|Flamuri_figura = Flag of Sakha.svg
|Flamuri_emri = Flamuri i Sahasë
|Emblema_figura = Coat of Arms of Sakha (Yakutia).svg
|Emblema_emri = Emblema e Sahasë
|Harta = Map of Russia - Sakha (Yakutia).svg
<!-- Administrimi Politik -->
|Distrikti Federal = [[Distrikti Federal Lindor i Largët|Lindor i Largët]]
|Rajoni Ekonomik = [[Rajoni ekonomik Lindor i Largët|Lindor i Largët]]
|Kryeqyteti = [[Gjokusaj]]
|Krijimi = 27 prill 1922
<!-- Qeverisja -->
|Kreu i Republikës = [[Alexey Tsydenov]]
|Trupi Ligjvënës = [[Hurali i Popullit të Republikës së Burjatisë|Hurali i Popullit]]
<!-- Sipërfaqja -->
|Sipërfaqja = 3,083,523
|Sipërfaqja renditja = 1
<!-- Popullsia -->
|Popullsia = 964,330 <small>(2018)</small>
|Popullsia renditja = i 55-ti
|Dendësia = 0.31
<!-- Gjeografia -->
|Zona Kohore = 3 zona kohore (shih më poshtë)
<!-- Të dhëna të tjera -->
|Targa e automjeteve = 14
|Kodi sipas ISO = RU-SA
|Faqja Zyrtare = [https://www.sakha.gov.ru/ www.sakha.gov.ru]
}}
▲'''Sahaja''', zyrtarisht '''Republika e Sahasë (Jakutia)''' (rusisht: Респу́блика Саха́ (Яку́тия), ''Respublika Saha (Jakutija)'', sahaisht: Саха Республиката, ''Sakha Respublikata''), është [[Republikat e Rusisë|republikë anëtare]] e [[Rusia|Federatës Ruse]], e ndodhur në Lindjen e Largët. Me sipërfaqe prej 3.100.000 km², Sahaja është [[Lista e nënndarjeve më të mëdha të shteteve sipas sipërfaqes|njësia më e madhe nënshtetërore]] në botë, ndërsa me popullsi nën një milion një prej vendeve me dendësinë më të ulët të banimit. Kryeqytet është [[Gjokuskaj]]. Ajo është e njohur gjithashtu për klimën e saj ekstreme dhe të ashpër, me temperaturat më të ulëta në [[Hemisfera veriore|Hemisferën Veriore]] që regjistrohen në [[Verhojansk]] dhe [[Ojmjakoni|Ojmjakon]], dhe mesataret e rregullta të dimrit zakonisht janë nën −35 °C në Gjokusaj. Tendencat hiperkontinentale gjithashtu rezultojnë në vera shumë të ngrohta për pjesën më të madhe të republikës.
Sahaja u përfshi si [[Oblasti Jakutsk|Oblastin Jakutsk]] në [[Perandoria Ruse|Perandorinë Ruse]] në fillim të mesit të shekullit të 17-të, dhe popujt autoktonë të zonës u detyruan të paguanin [[Jasak|jasak]]. Ndërsa periudha fillestare pas pushtimit rus pa popullsinë e Sahasë të binte me 70%, periudha cariste gjithashtu pa zgjerimin e grupit etnik të Sahasë nga Lena e Mesme dhe përgjatë [[Viljuj|lumit Viljuj]], në veri dhe në lindje, duke zhvendosur grupe të tjera indigjene. Sahaja ishte shtëpia e disa luftimeve të fundit në [[Lufta Civile Ruse|Luftën Civile Ruse]], dhe Oblastin Jakutsk u riorganizua në [[Republika Socialiste Sovjetike Autonome e Jakutisë|RSAA të Jakutisë]] më 1922. Periudha sovjetike pa migrimin e shumë rusëve etnikë dhe ukrainasve në zonë. Republika moderne e Sahasë (Jakutia) u krijua në vitin 1991 pas [[Shpërbërja e Bashkimit Sovjetik|shpërbërjes së Bashkimit Sovjetik]].
==Gjeografia==
Sahaja shtrihet në [[Ishulli Henrietta|ishullin Henrietta]] në veriun e largët dhe lahet nga [[Deti Laptev|Laptev]] dhe [[Detet Siberiane Lindore]] të Oqeanit Arktik. Këto ujëra, më të ftohtit dhe të akullt nga të gjitha detet në [[Hemisfera veriore|Hemisferën Veriore]], janë të mbuluara nga akulli për 9–10 muaj të vitit. [[Ishujt e ri siberiane]] janë një pjesë e territorit të republikës. Pasi [[Nunavut]] u nda nga [[Territoret Veri-Perëndimore|territoret veriperëndimore]] të Kanadasë, Sahaja u bë [[Lista e nënndarjeve më të mëdha të shteteve sipas sipërfaqes|entiteti më i madh nën-kombëtar]] ([[Ndarja administrative|statoid]]) në botë, me një sipërfaqe prej 3,083,523 kilometra katrorë pak më e vogël se territori i [[India|Indisë]] (3.3 milion km2).
Sahaja mund të ndahet në tre rripa të shkëlqyera bimësie. Rreth 40% e Sahasë shtrihet mbi rrethin Arktik dhe e gjithë ajo është e mbuluar nga ngrica e përhershme e cila ndikon shumë në ekologjinë e rajonit dhe kufizon pyjet në rajonin jugor. Tundra Arktike dhe Subarktike përcaktojnë rajonin e mesëm, ku likeni dhe myshk rriten si qilima të shkëlqyera jeshile dhe janë kullotat e preferuara për renë. Në pjesën jugore të brezit tundra, stendat e shpërndara të pishës dhe larshit xhuxh siberian rriten përgjatë lumenjve. Poshtë tundrës është rajoni i gjerë i pyjeve të taigës. Pemët e larshit dominojnë në veri dhe sheshet e bredhit dhe pishës fillojnë të shfaqen në jug. Pyjet e Taigës mbulojnë rreth 47% të Sakës dhe pothuajse 90% e mbulesës është larsh.
Republika e Sahasë është vendi i [[Parku Pleistocen|Parkut Pleistocen]], një projekt i drejtuar në rikrijimin e kullotave tundra të Pleistocenit duke stimuluar rritjen e barit me futjen e kafshëve të cilat lulëzuan në rajon gjatë periudhës së [[Pleistoceni|Pleistocenit]] të vonë - [[Holoceni|Holocenit]] të hershëm.
Në vitet e fundit, ngrohja globale ka shkaktuar shkrirjen e tokave të ngrira më parë. Mijëra shtëpi janë në rrezik të shemben në baltë gjatë verës, ndërsa fshatrat veriore janë të mbingarkuara nga përmbytjet.<ref>https://www.lemonde.fr/big-browser/article/2019/03/28/aux-etats-unis-des-centaines-de-villes-croulant-sous-leurs-dechets-ne-recyclent-plus_5442790_4832693.html</ref>
===Zonat kohore===
{{Kryesor|Zona kohore në Sahaja}}
Republika e Sahasë është e vetmja subjekt e Rusisë e cila përdorë më shumë se një zonë të kohës. Sahaja shtrihet në tre zona kohore (nuk ka orë tě verës)
# [[Skeda:Map of Russia - Yakutsk time zone.svg|left|75px]] [[Zona kohore e Jakutsut]] (YAKT, [[UTC+09:00|UTC+9]]). Mbulon territorin e republikës në perëndim të [[Lumi Lena|lumit Lena]] si dhe territoret e rretheve të vendosura në të dy anët e lumit Lena.{{clear|left}}
# [[Skeda:Map of Russia - Vladivostok time zone.svg|left|75px]] [[Zona kohore e Vladivostokut]] (VLAT, [[UTC+10:00|UTC+10]]). Mbulon pjesën më të madhe të territorit të republikës të vendosur midis [[Gjatësia gjeografike|gjatësisë]] 127 ° E dhe 140 ° E. Distriktet: [[Distrikti Ojmjakonski|Ojmjakonski]], [[Distrikti Ust-Janski|Ust-Janski]], [[Distrikti Verhojanski|Verhojnski]].<ref name="timezones">[http://www.worldtimezone.com/dst_news/dst_news_russia36.html New Russian Time Zones as of August 31, 2011 according to Decree 725 of the Government of the Russian Federation]<ref>{{clear|left}}
# [[Zona Kohore e Magdanit]] (SRET, [[UTC+11:00|UTC+11]]). Mbulon pjesën më të madhe të territorit të republikës të vendosur në lindje të gjatësisë 140 ° E. Distriktet: [[Distrikti Abyysky|Abyysky]], [[Distrikti Allaihovski|Allaihovski]], [[Distrikti Momski|Momski]], [[Distrikti Nizhenekolimski|Nizhnekolimski]], [[Distrikti Srednekolimski|Srednekolimski]], [[Distrikti Verhnekolimski|Verhnekolimski]].
===Burimet natyrore===
Sahaja është i pajisur mirë me lëndë të parë. Toka përmban rezerva të mëdha të [[Nafti|naftës]], [[Gazi|gaziy]], [[Qymyri|qymyrit]], [[Diamanti|diamantit]], [[Ari|arit]], [[Argjendi|argjendit]], [[Kallaji|kallajit]], [[Tungsteni|tungsteni]] dhe shumë të tjerë. Sahaja prodhon 99% të të gjitha diamanteve ruse dhe mbi 25% të diamanteve të minuara në botë.
===Klima===
Sahaja është i njohur për ekstremet e saj klimaterike, me [[Vargmali Verhojansk|vargmalin Verhojansk]] që është zona më e ftohtë në Hemisferën Veriore. Disa nga temperaturat më të ulta natyrore të regjistruara kanë qenë këtu. Poli i ftohtë i Hemisferës Veriore është në Verhojansk, ku temperaturat arritën deri në -67.8 ° C më 1892 dhe në Ojmjakon, ku temperaturat arritën deri në -271.2 ° C në janar 1924.
==Ndarjet administrative==
{{Kryesor|Ndarjet administrative të Republikës së Sahasë}}
Republika e Sahasë është e ndarë administrativisht në 33 distrikte, 13 qytete/qyteze, 45 venbdanime të stilit urban dhe 364 [[Selsoviet|nasleg]].
==Referimet==
{{Reflist}}
{{Njisitë federative të Rusisë}}
[[Kategoria:Republikat e Rusisë]]
| |||