Karelia: Dallime mes rishikimesh
| [Redaktim i kontrolluar] | [Redaktim i kontrolluar] |
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
Rreshti 1:
{{Republikat e Rusisë
|Emri në shqip = Republika e Karelisë
|Emri rusisht = Респу́блика Каре́лия <small>(rusisht)</small>
|Flamuri_figura = Flag of Karelia.svg
|Flamuri_emri = Flamuri i Karelisë
|Emblema_figura = Coat of Arms of Republic of Karelia.svg
|Emblema_emri = Emblema e Karelisë
|Pamje = Karelia Collage 2020.png
|Përshkrimi i pamjes = Kolazh me pamje të Karelisë
|Harta = Map of Russia - Karelia.svg
<!-- Administrimi Politik -->
|Distrikti Federal = [[Distrikti Federal Veriperëndimor|Veriperëndimor]]
|Rajoni Ekonomik = [[Rajoni ekonomik verior|Verior]]
|Kryeqyteti = [[Petrozavodsk]]
|Krijimi = 27 qershor 1923 <br> 16 korrik 1956 <br> 31 nëntor 1991<ref>"Карельский государственный архив новейшей истории. Путеводитель". Приложение "Административно-территориальное устройство Республики Карелия". 2003.</ref>
<!-- Qeverisja -->
|Kreu i Republikës = [[Arthur Pafenchikov]]
|Trupi Ligjvënës = [[Asambleja Legjislative e Republikës së Karelisë|Asambleja Legjislative]]
<!-- Sipërfaqja -->
|Sipërfaqja = 172,400
|Sipërfaqja renditja = i 20-ti
<!-- Popullsia -->
|Popullsia = 622,484 <small>(2018)</small>
|Popullsia renditja = i 68-ti
|Dendësia = 3.7
<!-- Gjeografia -->
|Zona Kohore = [[UTC+03:00|UTC+3]] ([[Zona Kohore e Moskës|MSK]])
<!-- Të dhëna të tjera -->
|Targa e automjeteve = 10
|Kodi sipas ISO = RU-KR
|Faqja Zyrtare = [http://www.gov.karelia.ru/ www.gov.karelia.ru]
}}
'''Karelia''', zyrtarisht '''Republika e Karelisë''' ([[Gjuha ruse|rusisht]]: Респу́блика Каре́лия, ''Respublika Karelija''; [[Gjuha kareliane|karelisht]]: ''Karjalan tazavaldu''; [[Gjuha finlandeze|finlandisht]]: ''Karjalan tasavalta'' ; [[Gjuha vepse|vepsisht]]: ''Karjalan Tazovaldkund'') është [[Republikat e Rusisë|republikë anëtare]] e [[Rusia|Federatës Ruse]]. Sipas vitit 2010, Karelia ka një sipërfaqe prej 172.400 km² dhe popullsi prej 643,548 banorësh.
Nga viti 1940 deri në 1956, ajo njihej si [[Republika Socialiste Sovjetike Karelo-Finlandeze]], një nga republikat e [[Bashkimi Sovjetik|Bashkimit Sovjetik]]. Në vitin 1956, ajo ishte përsëri një republikë autonome dhe mbetet pjesë e Rusisë pas [[Shpërbërja e Bashkimit Sovjetik|shpërbërjes së Bashkimit Sovjetik]] më 1991.
==Gjeografia==
[[Skeda:Karelia rep.png|right|parapamje|250px|Harta e Republikës së Karelisë.]]
Republika ndodhet në veriperëndim të Rusisë mes [[Deti i Bardhë|Detit të Bardhë]] dhe [[Deti Baltik|Detit Baltik]]. Republika ndan kufij të brendshëm me [[Oblasti Murmansk|Oblastin Murmansk]] në veri, [[Oblasti Arhangelsk|Oblastin Arhangelsk]] në lindje / jug-lindje, [[Oblasti Vollogda|Oblastin Vollogda]] në jug-lindje / jug dhe [[Oblasti Leningrad|Oblastin Leningrad]] në jug / jug-perëndim dhe kufizohet ndërkombëtar me [[Finlanda|Finlandën]].
===Burime natyrore===
Pjesa më e madhe e territorit të republikës (148,000 km<sup>2</sup>, ose 85%) përbëhet nga stoqet pyjore shtetërore. Stoku total në rritje të burimeve të drurit në pyjet e të gjitha kategorive dhe moshave është 807 milion m³. Stoku i pemëve të pjekura dhe mbi-pjekur arrin në 411.8 milion m³, nga të cilat 375.2 milion m³ janë halore.
Pesëdhjetë minerale të dobishëm gjenden në Karelia, të vendosura në më shumë se 400 depozita dhe shtresa mbajtëse xeherore. Burimet natyrore të republikës përfshijnë [[Xeheror hekuri|xeheror hekuri]], [[Diamanti|diamante]], [[Vanadiumi|vanadium]], [[Molibdeni|molibden]] dhe të tjerë.
===Klima===
Republika e Karelisë është e vendosur në zonën e klimës kontinentale të Atlantikut. Temperatura mesatare në janar është −8.0 ° C dhe +16.4 ° C në korrik. Reshjet mesatare vjetore janë 500–700 mm.
==Ndarjet administrative==
{{Kryesor|Ndarjet administrative të Republikës së Sahasë}}
Republika e Sahasë është e ndarë administrativisht në 15 distrikte, 13 qytete/qyteze, 11 venbdanime të stilit urban, 775 vende rurale dhe 94 vende rurale të pabanuara.
==Historia==
{{Kryesor|Historia e Karelisë}}
Historikisht, Karelia ishte një rajon në veriperëndim të Rusisë, në lindje të [[Finlanda|Finlandës]] së sotme, i kontrolluar nga [[Republika e Novgorodit]]. Nga shekulli i 13-të e në vazhdim, pjesë të ndryshme u pushtuan nga [[Suedia]], dhe u përfshinë në [[Karelia (zonë historike)|Karelinë suedeze]] derisa u humbën nga Rusia nga [[Traktati i Nystadit]] në vitin 1721.
Në vitin 1920, provinca u bë Komuna e Punës Karelian. Në vitin 1923, provinca u bë [[Republika Socialiste Sovjetike Autonome e Karelisë]].
Nga viti 1940, u bë [[Republika Socialiste Sovjetike Karelo-Finlandeze|RSS Karelo-Finlandeze]], duke përfshirë [[Republika Demokratike Finlandeze|Republikën Demokratike Finlandeze]] e cila operonte nominalisht në ato pjesë të Karelia finlandeze që u pushtuan nga Bashkimi Sovjetik gjatë [[Lufta e Dimrit|Luftës së Dimrit]]. Territoret e aneksuara u përfshinë në RSS Karelo-Finlandeze, por pas Luftës së Dytë Botërore, istëmi karelian u përfshi në Oblastin e Leningradit. Statusi i RSS Karelo-Finlandeze u ndryshua përsëri në RSSA Kareliane më 1956.
Në vitin 1941, [[Administrata ushtarake finlandeze në Karelinë Lindore|Finlanda pushtoi pjesë të mëdha të zonës]] por u detyrua të tërhiqej më 1944. Megjithëse Finlanda nuk po ndjek aktualisht ndonjë masë për të rimarrë tokat kareliane që i janë dhënë Rusisë, "[[Çështja e Karelisë]]" mbetet një temë e pranishme në politikën finlandeze. Republika autonome e Karelisë në formën e saj aktuale është formuar më 13 nëntor 1991.
==Politika==
[[Skeda:Petrozavodsk 06-2017 img71 Karelian Parliament building.jpg|parapamje|Selia e Asamblesë Legjislative të Karelisë]]
Autoriteti më i lartë ekzekutiv në Republikën e Karelisë është Kreu i Republikës. Kryetari i përkohshëm i Republikës është [[Arthur Parfenchikov]], i cili u emërua në shkurt 2017.
Parlamenti i Republikës së Karelisë është [[Asambleja Legjislative e Republikës së Karelisë|Asambleja Legjislative]] e përbërë nga pesëdhjetë deputetë të zgjedhur për një mandat katër-vjeçar.
Kushtetuta e Republikës së Karelisë u miratua në 12 shkurt 2001.
==Demografia==
===Grupet etnike===
Sipas regjistrimit të vitit 2010, [[Rusët|rusët]] etnikë përbëjnë 82.2% të popullsisë së republikës, [[Karelianët|karelianët]] etnikë 7.4%. Grupet e tjera përfshijnë [[Bjellorusët|bjellorusë]] (3.8%), [[Ukrainasit|ukrainas]] (2%), [[Finlandezët|finlandezë]] (1.4%), [[Vespianët|vespianë]] (0.5%) dhe një mori grupesh më të vogla, secili përbën më pak se 0.5% të popullsisë së përgjithshme.
===Gjuhët===
Aktualisht [[Gjuha ruse|rusishtja]] është gjuha e vetme zyrtare e republikës. [[Gjuha kareliane|karelishtja]], [[Gjuha vespe|vespishtja]] dhe [[Gjuha finlandeze|finlandishtja]] janë gjuhët e njohura zyrtarisht të republikës që nga viti 2004 dhe mbijetesa e tyre promovohet. Finlandishtja ishte gjuha e dytë zyrtare e Karelisë nga Lufta e Dimrit të vitit 1940 (aneks i territoreve finlandeze) deri në vitet 1980 kur filloi [[Perestroika|perestroika]]. Pas kësaj kishte sugjerime për të ngritur gjuhën kareliane si gjuhën e dytë zyrtare, por ato u refuzuan vazhdimisht.
===Feja===
Karelianët kanë qenë tradicionalisht [[Kisha Ortodokse Ruse|ortodoksë rusë]]. [[Luteranizmi]] u soll në zonë nga emigrantët finlandezë gjatë [[Lufta ingriane|pushtimit të Karelisë nga Suedia]] dhe ishte i zakonshëm në rajonet që më pas i përkisnin Finlandës. Disa famulli luterane mbeten në Karelia.
Sipas një sondazhi të vitit 2012, 27% e popullsisë së Karelia i përmbahet [[Kisha Ortodokse Ruse|Kishës Ortodokse Ruse]], 2% janë të krishterë të pa lidhur, dhe 1% janë anëtarë të kishave protestante. Për më tepër, 44% e popullsisë deklarohen të jenë "[[Shpirtëror por jo fetar|shpirtëror por jo fetar]]", 18% [[Ateizmi|ateist]] dhe 8% ndjekin fe të tjera ose nuk kanë dhënë përgjigje pyetjes.
==Referimet==
{{reflist}}
{{Njisitë federative të Rusisë}}
[[Kategoria:Republikat e Rusisë]]
| |||