Amsterdami: Dallime mes rishikimesh
| [Redaktim i kontrolluar] | [Redaktim i kontrolluar] |
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
Rreshti 90:
Themelimi dhe Mesjeta
Amsterdam është shumë më i hershëm se qytetet hollandeze si Nijmegen, Rotterdam, dhe Utrecht. Në tetor 2008, sipas gjeografit Chris de Bont toka që rrethon Amsterdam-in po rimerrej që në fund të shekullit të 10-të.
== Gjeografia ==
Amsterdami ndodhet në Holandën Perëndimore, në provincën e [[Hollanda e Veriut|Hollandës së Veriut]], kryeqyteti i së cilës nuk është Amsterdami, por më tepër [[Haarlem]]. Lumi [[Amstel]] përfundon në qendër të qytetit dhe lidhet me një numër të madh kanalesh që përfundimisht përfundojnë në IJ. Amsterdami është rreth 2 metra [[Mbi nivelin e detit|nën nivelin e detit]]. Toka përreth është e rrafshët pasi është e formuar nga polderë të mëdhenj. Një pyll i krijuar nga njeriu, [[Amsterdamse Bos]], është në jugperëndim. Amsterdami është i lidhur me [[Deti i Veriut|Detin e Veriut]] përmes [[Kanali i Detit të Veriut|Kanalit të Detit të Veriut]].
== Arkitektura == ▼
Amsterdami është intensivisht i urbanizuar, siç është [[Zona metropolitane e Amsterdamit|zona metropolitane e Amsterdamit]] që rrethon qytetin. Me një sipërfaqe prej 219,4 km<sup>2</sup> të tokës, qyteti ka 4,457 banorë për km<sup>2</sup> dhe 2,275 shtëpi për km<sup>2</sup>. Parqet dhe rezervat natyrore përbëjnë 12% të sipërfaqes së tokës së Amsterdamit.
=== Uji ===
Amsterdami ka më shumë se 100 km [[Kanalet e Amsterdamit|kanale]], shumica e të cilave lundrohen me varkë. Tre kanalet kryesore të qytetit janë [[Prinsengracht]], [[Herengracht]] dhe [[Keizersgracht]].
Në mesjetë, Amsterdami ishte i rrethuar nga një hendek, i quajtur [[Singel]], i cili tani formon unazën më të brendshme në qytet dhe i jep qendrës së qytetit një formë patkoi. Qyteti shërbehet gjithashtu nga një port detar. Është krahasuar me Venedikun, për shkak të ndarjes së tij në rreth 90 ishuj, të cilët lidhen me më shumë se 1200 ura.<ref>{{Cite web |date=16 qershor 2008 |title=Adventure |url=http://geography.howstuffworks.com/europe/geography-of-amsterdam.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140709051911/http://geography.howstuffworks.com/europe/geography-of-amsterdam.htm |archive-date=9 korrik 2014 |language=en |access-date=17 qershor 2014}}</ref>
=== Klima ===
Amsterdami ka një [[Klima oqeanike|klimë oqeanike]] ([[Klasifikimi i klimës Köppen|Köppen]] ''Cfb'')<ref name="Amsterdam,+North+Holland,+Netherlands&units=|title=Amsterdam, Netherlands Climate Classification July Köppen (Weatherbase)|website=Weatherbase|access-date=2 2019}}</ref">{{Cite web |title=Amsterdam, Netherlands Köppen Climate Classification (Weatherbase) |language=en |url=http://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=4260&cityname=Amsterdam,+North+Holland,+Netherlands&units= |access-date=2 korrik 2019 |website=Weatherbase}}</ref> e ndikuar fuqimisht nga afërsia e saj me Detin e Veriut në perëndim, me erëra mbizotëruese perëndimore. Ndërsa dimrat janë të freskët dhe vera të ngrohta, temperaturat ndryshojnë nga viti në vit. Herë pas here mund të ketë dimër të ftohtë, me borë dhe verë të nxehtë e të lagësht.
Për shkak se Amsterdami është i rrethuar nga tre anët nga trupa të mëdhenj uji, si dhe ka një efekt të konsiderueshëm të ishullit të nxehtësisë, netët rrallë bien nën -5 °C, ndërsa mund të jetë lehtësisht -12 °C në Hilversum.
Reshjet mesatare vjetore të Amsterdamit janë 838 mm (33 in).<ref>{{Cite web |title=Stationsdata station Schiphol 1981–2010 |url=http://www.klimaatatlas.nl/tabel/stationsdata/klimtab_8110_240.pdf |access-date=10 September 2013 |publisher=Royal Netherlands Meteorological Institute |language=nl}}</ref> Një pjesë e madhe e këtyre reshjeve bie si shi i dobët ose shi i shkurtër. Ditët me re dhe me lagështi janë të zakonshme gjatë muajve më të freskët nga tetori deri në mars.
Amsterdami ka një histori të pasur arkitekturore. Ndërtesa më e vjetër në Amsterdam është [[Oude Kerk, Amsterdam|Oude Kerk]] (shqip: Kisha e Vjetër), në zemër të Wallen, e shenjtëruar në vitin 1306.<ref name="Oude Kerk">{{Cite web |title=Oude Kerk official website |url=http://www.oudekerk.nl/ |access-date=10 June 2009}}</ref> Ndërtesa më e vjetër prej druri është ''Het Houten Huys''<ref name="houtenhuys">{{Cite web |title=Houten Huys |url=http://www.bmz.amsterdam.nl/adam/nl/huizen/beg34.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20071226022822/http://www.bmz.amsterdam.nl/adam/nl/huizen/beg34.html |archive-date=26 December 2007 |access-date=19 May 2008 |language=nl}}</ref> në [[Begijnhof, Amsterdam|Begijnhof]]. Është ndërtuar rreth vitit 1425 dhe është një nga dy ndërtesat ekzistuese prej druri. Është gjithashtu një nga shembujt e paktë të [[Arkitektura gotike|arkitekturës gotike]] në Amsterdam. Ndërtesa më e vjetër prej guri e Holandës, Moriaan është ndërtuar në [['s-Hertogenbosch]].
Në shekullin e 16-të, ndërtesat prej druri u rrafshuan dhe u zëvendësuan me tulla. Gjatë kësaj periudhe, shumë ndërtesa u ndërtuan në [[Stili arkitektural|stilin arkitektonik]] të [[Rilindja|Rilindjes]]. Ndërtesat e kësaj periudhe janë shumë të njohura me fasadat e tyre të shkallëzuara, që është stili i zakonshëm holandez i Rilindjes. Amsterdami zhvilloi shpejt arkitekturën e tij të Rilindjes. Këto ndërtesa janë ndërtuar sipas parimeve të arkitektit [[Hendrick de Keyser]]. Një nga ndërtesat më të habitshme të projektuara nga Hendrick de Keyser është [[Westerkerk]]. Në shekullin e 17-të, arkitektura baroke u bë shumë e popullarizuar, siç ishte gjetkë në Evropë. Kjo përafërsisht përkoi me Epokën e Artë të Amsterdamit. Arkitektët kryesorë të këtij stili në Amsterdam ishin [[Jacob van Campen]], [[Philips Vingboons]] dhe [[Daniël Stalpaert|Daniel Stalpaert]].<ref name="holclass">{{Cite web |title=Hollands Classicisme |url=http://www.bmz.amsterdam.nl/adam/nl/holclass.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070202200016/http://www.bmz.amsterdam.nl/adam/nl/holclass.html |archive-date=2 shkurt 2007 |access-date=21 maj 2008 |language=nl}}</ref>
== Ekonomia ==
Amsterdam është kryeqyteti financiar dhe i biznesit të Hollandës.
== Kultura ==
Gjatë fundit të shekullit të 16-të Rederijkerskamer (Dhoma e retorikës) e Amsterdam organizoi konkurse ndërmjet Dhomave të ndryshme në leximin e poezisë dhe dramës. Në 1638, Amsterdam hapi teatrin e parë.
| |||