HIV/AIDS: Dallime mes rishikimesh
| [Redaktim i kontrolluar] | [Redaktim i kontrolluar] |
Content deleted Content added
Perditesova Komplet Artikullin. Perkthim nga versioni anglisht i wiki, i te se njejtes teme. R1 |
Perditesova Komplet Artikullin. Perkthim nga versioni anglisht i wiki, i te se njejtes teme. R2. |
||
Rreshti 1:
[[Skeda:Red awareness ribbon icon with outline.svg|parapamje|Shiriti i kuq është një simbol i solidaritetit me personat HIV pozitiv dhe ata që jetojnë me SIDA.]]
'''Infeksioni i virusit të mungesës së imunitetit të njeriut dhe sindroma e mungesës së imunitetit të fituar''' ('''HIV/AIDS''') apo '''SIDA''' është një spektër kushtesh të shkaktuara nga infeksioni me virusin e mungesës së imunitetit të njeriut (HIV), një retrovirus. Pas infeksionit fillestar, një individ mund të mos vërejë asnjë simptomë, ose mund të përjetojë një periudhë të shkurtër të sëmundjes së ngjashme me gripin. Në mënyrë tipike, kjo pasohet nga një periudhë e zgjatur e inkubacionit pa simptoma. Nëse infeksioni përparon, ai ndërhyn më shumë në sistemin imunitar, duke rritur rrezikun e zhvillimit të infeksioneve të zakonshme si tuberkulozi, si dhe infeksione të tjera oportuniste dhe tumore që janë të rralla tek njerëzit që kanë funksion normal imunitar. Këto simptoma të vonshme të infeksionit quhen sindroma e mungesës së imunitetit të fituar (AIDS). Kjo fazë shpesh shoqërohet edhe me humbje peshe të paqëllimshme.
Line 61 ⟶ 62:
== Historia ==
=== Zbulimi ===
Lajmi i parë mbi sëmundjen u shfaq më 18 maj 1981, në gazetën homoseksuale New York Native. SIDA u raportua për herë të parë klinikisht më 5 qershor 1981, me pesë raste në Shtetet e Bashkuara. Rastet fillestare ishin një grup përdoruesish droge me injeksion dhe meshkuj homoseksualë pa ndonjë shkak të njohur të imunitetit të dëmtuar, të cilët shfaqën simptoma të pneumonisë Pneumocystis carinii (PCP), një infeksion i rrallë oportunist që dihej se ndodhte te njerëzit me sistem imunitar shumë të komprometuar. Menjëherë pas kësaj, një numër i madh burrash homoseksualë zhvilluan një kancer përgjithësisht të rrallë të lëkurës të quajtur sarkoma e Kaposit (KS). U shfaqën shumë raste të tjera të PCP dhe KS, duke paralajmëruar Qendrat Amerikane për Kontrollin dhe Parandalimin e Sëmundjeve (CDC) dhe u formua një task forcë CDC për të monitoruar shpërthimin.
Në ditët e para, CDC nuk kishte një emër zyrtar për sëmundjen, shpesh duke iu referuar asaj me anë të sëmundjeve të lidhura me të, si limfadenopatia, sëmundja pas së cilës zbuluesit e HIV-it fillimisht e quajtën virusin. Ata përdorën gjithashtu sarkomën e Kaposit dhe infeksionet oportuniste, emri me të cilin ishte krijuar një grup pune në vitin 1981. Në një moment CDC e quajti atë si "sëmundja 4H", pasi sindroma dukej se prek përdoruesit e heroinës, homoseksualët, hemofilët. , dhe Haitians. Termi GRID, i cili qëndronte për mungesën e imunitetit të lidhur me homoseksualët, ishte shpikur gjithashtu. Megjithatë, pasi u përcaktua se SIDA nuk ishte e izoluar për komunitetin homoseksual, u kuptua se termi GRID ishte mashtrues dhe termi AIDS u prezantua në një takim në korrik 1982. Nga shtatori 1982 CDC filloi t'i referohej sëmundjes si SIDA.
Në vitin 1983, dy grupe të veçanta kërkimore të udhëhequra nga Robert Gallo dhe Luc Montagnier deklaruan se një retrovirus i ri mund të ketë infektuar njerëzit me SIDA dhe i publikuan gjetjet e tyre në të njëjtin numër të revistës Science. Gallo pohoi se një virus që grupi i tij kishte izoluar nga një person me SIDA ishte jashtëzakonisht i ngjashëm në formë me viruset e tjera T-limfotropike njerëzore (HTLV) që grupi i tij kishte qenë i pari që i kishte izoluar. Grupi i Gallo e quajti virusin e tyre të sapoizoluar HTLV-III. Në të njëjtën kohë, grupi i Montagnier izoloi një virus nga një person që shfaqte ënjtje të nyjeve limfatike të qafës dhe dobësi fizike, dy simptoma karakteristike të SIDA-s. Duke kundërshtuar raportin nga grupi i Gallo, Montagnier dhe kolegët e tij treguan se proteinat thelbësore të këtij virusi ishin imunologjikisht të ndryshme nga ato të HTLV-I. Grupi i Montagnier-it e emëroi virusin e tyre të izoluar, virusin e lidhur me limfadenopatinë (LAV). Duke qenë se këta dy viruse doli të ishin të njëjtë, në vitin 1986, LAV dhe HTLV-III u riemëruan HIV.
=== Origjina ===
Origjina e HIV/AIDS dhe rrethanat që çuan në shfaqjen e tij mbeten të pazgjidhura.
Si HIV-1 ashtu edhe HIV-2 besohet se kanë origjinën nga primatët jo-njerëzor në Afrikën Qendrore Perëndimore dhe u transferuan te njerëzit në fillim të shekullit të 20-të. HIV-1 duket se e ka origjinën në Kamerunin jugor përmes evolucionit të SIV(cpz), një virus i mungesës së imunitetit simian (SIV) që infekton shimpanzetë e egra (HIV-1 rrjedh nga SIVcpz endemik në nënspeciin e shimpanzeve Pan troglodytes troglodytes). I afërmi më i afërt i HIV-2 është SIV (smm), një virus i blozës mangabey (Cercocebus atys atys), një majmun i Botës së Vjetër që jeton në Afrikën Perëndimore bregdetare (nga Senegali jugor në Bregun perëndimor të Fildishtë). Majmunët e Botës së Re si majmuni buf janë rezistent ndaj infeksionit HIV-1, ndoshta për shkak të një bashkimi gjenomik të dy gjeneve të rezistencës virale. HIV-1 mendohet të ketë kapërcyer pengesën e specieve në të paktën tre raste të veçanta, duke krijuar tre grupet e virusit, M, N dhe O.
Ka prova që njerëzit që marrin pjesë në aktivitetet e mishit të shkurreve, qoftë si gjuetarë ose si shitës të mishit të shkurreve, zakonisht fitojnë SIV. Megjithatë, SIV është një virus i dobët i cili zakonisht shtypet nga sistemi imunitar i njeriut brenda javësh pas infektimit. Mendohet se disa transmetime të virusit nga individi në individ në vazhdimësi të shpejtë janë të nevojshme për t'i dhënë atij kohë të mjaftueshme për t'u mutuar në HIV. Për më tepër, për shkak të shkallës së tij relativisht të ulët të transmetimit nga personi në person, SIV mund të përhapet në të gjithë popullsinë vetëm në prani të një ose më shumë kanaleve të transmetimit me rrezik të lartë, të cilat mendohet se kanë munguar në Afrikë përpara shekullit të 20-të.
Kanalet specifike të propozuara të transmetimit me rrezik të lartë, që lejojnë virusin të përshtatet me njerëzit dhe të përhapet në të gjithë shoqërinë, varen nga koha e propozuar e kalimit nga kafsha te njeriu. Studimet gjenetike të virusit sugjerojnë se paraardhësi më i fundit i përbashkët i grupit HIV-1 M daton në shek. 1910. Përkrahësit e këtij takimi e lidhin epideminë e HIV-it me shfaqjen e kolonializmit dhe rritjen e qyteteve të mëdha koloniale afrikane, duke çuar në ndryshime sociale, duke përfshirë një shkallë më të lartë të shthurjes seksuale, përhapjen e prostitucionit dhe frekuencën e lartë shoqëruese të sëmundjeve të ulçerës gjenitale. (si sifilizi) në qytetet e sapolindura koloniale. Ndërsa shkalla e transmetimit të HIV-it gjatë marrëdhënieve vaginale është e ulët në rrethana të rregullta, ato rriten shumëfish nëse njëri prej partnerëve ka një infeksion seksualisht të transmetueshëm që shkakton ulçera gjenitale. Qytetet koloniale të fillimit të viteve 1900 ishin të dukshme për përhapjen e tyre të lartë të prostitucionit dhe ulcerave gjenitale, në atë shkallë që, që nga viti 1928, deri në 45% e banorëve femra të Kinshasës lindore mendohej se kishin qenë prostituta, dhe që nga viti 1933, rreth 15% e të gjithë banorëve të të njëjtit qytet kishin sifiliz.
Një pikëpamje alternative thotë se praktikat e pasigurta mjekësore në Afrikë pas Luftës së Dytë Botërore, të tilla si ripërdorimi josteril i shiringave me përdorim të vetëm gjatë vaksinimit masiv, fushatat e trajtimit me antibiotikë dhe kundër malaries, ishin vektori fillestar që lejoi virusin të përshtatej me njerëzit dhe të përhapej. .
Rasti më i hershëm i mirë-dokumentuar i HIV-it në një njeri daton në vitin 1959 në Kongo. Virusi mund të ketë qenë i pranishëm në SHBA që nga mesi deri në fund të viteve 1950, pasi një mashkull gjashtëmbëdhjetë vjeçar i quajtur Robert Rayford u paraqit me simptoma në vitin 1966 dhe vdiq në vitin 1969. Në vitet 1970, pati raste të marrjes së parazitëve dhe të sëmuren me atë që quhej "sëmundja e zorrëve homoseksuale", por ajo që tani dyshohet se ishte SIDA.
Rasti më i hershëm i SIDA-s i përshkruar në mënyrë retrospektive besohet të ketë qenë në Norvegji duke filluar nga viti 1966. Në korrik 1960, në prag të pavarësisë së Kongos, Kombet e Bashkuara rekrutuan ekspertë dhe teknikë frankofonë nga e gjithë bota për të ndihmuar në plotësimin e boshllëqeve administrative të lëna nga Belgjika, e cila nuk la pas një elitë afrikane për të drejtuar vendin. Në vitin 1962, Haitianët përbënin grupin e dytë më të madh të ekspertëve të mirëarsimuar (nga 48 grupet kombëtare të rekrutuara), që arrinte në rreth 4500 në vend. Dr. Jacques Pépin, një autor kanadez i Origjinës së AIDS-it, përcakton se Haiti ishte një nga pikat hyrëse të HIV-it në SHBA dhe se një Haitian mund ta ketë bartur HIV-in përtej Atlantikut në vitet 1960. Megjithëse dihej se kishte të paktën një rast të SIDA-s në SHBA që nga viti 1966, shumica dërrmuese e infeksioneve që ndodhin jashtë Afrikës Sub-Sahariane (përfshirë SHBA-në) mund të gjurmohen tek një individ i vetëm i panjohur i cili u infektua me HIV në Haiti dhe më pas e solli infeksionin në SHBA në një kohë rreth vitit 1969. Më pas epidemia u përhap me shpejtësi midis grupeve me rrezik të lartë (fillimisht, burrat seksualisht të shthurur që kryejnë marrëdhënie seksuale me burra). Deri në vitin 1978, prevalenca e HIV-1 në mesin e banorëve meshkuj homoseksualë të qytetit të Nju Jorkut dhe San Franciskos u vlerësua në 5%, duke sugjeruar se disa mijëra individë në vend ishin infektuar.
== Shoqëria dhe Kultura ==
=== Stigma ===
Stigma e SIDA-s ekziston në mbarë botën në mënyra të ndryshme, duke përfshirë ostracizmin, refuzimin, diskriminimin dhe shmangien e njerëzve të infektuar me HIV; testimi i detyrueshëm për HIV pa pëlqimin paraprak ose mbrojtjen e konfidencialitetit; dhuna ndaj individëve të infektuar me HIV ose personave që perceptohen si të infektuar me HIV; dhe karantinimi i individëve të infektuar me HIV. Dhuna e lidhur me stigmën ose frika nga dhuna i pengon shumë njerëz të kërkojnë testimin e HIV-it, të kthehen për rezultatet e tyre ose të sigurojnë trajtim, ndoshta duke e kthyer atë që mund të jetë një sëmundje kronike e menaxhueshme në një dënim me vdekje dhe duke përjetësuar përhapjen e HIV-it.
Stigma e SIDA-s është ndarë më tej në tre kategoritë e mëposhtme:
Stigma instrumentale e AIDS-it - një reflektim i frikës dhe frikës që ka të ngjarë të shoqërohet me ndonjë sëmundje vdekjeprurëse dhe të transmetueshme.
Stigma simbolike e AIDS-it - përdorimi i HIV/AIDS-it për të shprehur qëndrimet ndaj grupeve shoqërore ose stileve të jetesës që perceptohen të jenë të lidhura me sëmundjen.
Me mirësjellje stigma e AIDS-it - stigmatizimi i njerëzve të lidhur me çështjen e HIV/AIDS-it ose personave HIV pozitiv.
Shpesh, stigma e SIDA-s shprehet në lidhje me një ose më shumë stigma të tjera, veçanërisht ato që lidhen me homoseksualitetin, biseksualitetin, shthurjen, prostitucionin dhe përdorimin intravenoz të drogës.
Në shumë vende të zhvilluara, ekziston një lidhje midis SIDA-s dhe homoseksualitetit ose biseksualitetit, dhe kjo lidhje lidhet me nivele më të larta të paragjykimeve seksuale, siç janë qëndrimet antihomoseksuale ose antibiseksuale. Ekziston gjithashtu një lidhje e perceptuar midis SIDA-s dhe të gjitha sjelljeve seksuale mashkull-mashkull, duke përfshirë seksin midis burrave të pa infektuar. Megjithatë, mënyra dominuese e përhapjes në mbarë botën për HIV mbetet transmetimi heteroseksual. Për të kuptuar më mirë qëndrimet anti-homoseksuale rreth SIDA-s, muzika Rent e eksploron këtë.
Në vitin 2003, si pjesë e një reforme të përgjithshme të legjislacionit për martesën dhe popullsinë, u bë e ligjshme që ata të diagnostikuar me AIDS të martoheshin në Kinë.
Në vitin 2013, Biblioteka Kombëtare e Mjekësisë e SHBA-së zhvilloi një ekspozitë udhëtuese të titulluar Të mbijetosh dhe të lulëzosh: SIDA, Politika dhe Kultura; kjo përfshinte kërkimet mjekësore, përgjigjen e qeverisë amerikane dhe histori personale nga njerëz me SIDA, kujdestarë dhe aktivistë.
== Hulumtimet ==
| |||