Vuthaj: Dallime mes rishikimesh

Treva vuthjane ndodhet ne pjesenpjesën ma te bukur te Alpeve Shqiptare,ne zemrenzemrën e tyre, atje ku e ka folenfolën" ...Ora e Shqipnis..."Kjo treve perfshinpërfshin njenjë territor pak a shumshumë te mdhmadh me lugina e vende te buta, me bjeshkbjeshkë livadhore dhe gerdhatore nga Burimi i Valbones deri tek Burimi e Ali Pashe GuciseGucisë, nga liqeni i shtaresshtarës deri tek Guri i Gjon Bales, nga Guri i Sahatit deri te shkalla e Vuthit. Dhe sejcilasecila nga ktokëto vende te ksajkësaj treve eshteështë njenjë mrekulli me vehtevete qe mund te takohet vetemvetëm ne ktokëto ane. Treva Vuthjane perbahetpërmbahet nga ktokëto vendbanime (fshatra) te perhershmepërhershme: Valbona, Katuni i EpermEpërm (siremsipërm), Ceremi, GjonBalajt, Qosajt, Kukajt, Hakajt, dhe Zabeli. Prandaj themi se kjo trevtrevë perbahetpërbëhet nga njenjë territor kompakt, me bjeshkbjeshkë e vrri te lidhura mjedis tyre. Eshte pjespjesë perbarsepërbërëse e Kelmendit te hershem. Kufizohet me treva te tjera Shqiptare: MalsiaMalësia e GjakovesGjakovës, Dukagjinin,Bjeshkt Bjeshkët e Kelmendit te Gurit, GucinGucinë dhe Plaven. Kjo trevtrevë etnike Shqiptare qysh ne lashtsilashtësi ka qene e njohur me emrin " Vuthaj" ose "" Katundi Vuthaj"". Por, duke pasur parasysh shtrirjen,kompaktesine kompaktësinë e territorit dhe te banorvebanorëve,distancen distancën nga njeri katud tek tjetri,themise eshtethemi njese është një krahinkrahinë e vogelvogël Shqiptare ne zemerzemër te alpeve, me bukuri mahnitsemahnitëse, me karakteristika lokale te vecantaveçanta. EtimologjineEtimologjie e toponimit ""Vuthaj"" e ka trajtuertrajtuar edhe Prof. Eqerem CabejÇabej. Ai thotethotë se ky toponim vjen nga fjaletfjalët: ""I vute"" i pervute"" Etnograf sllav qe kan shkruar perpër ato krahina, toponimin ""Vuthaj"" e kane zevendsue me toponimin ""Vusanje".kuptohet Kuptohet se qellimiqëllimi i tyre ka qene e mbetet teoria absurde "se ktokëto vende kankanë qen te pa banuara , se VuthjanetVuthjanët Kelmendas nuk janejanë autoktone ne ktokëto treva, por ardhacak..." Dihet se sllavistve u mungon tingulli "th", prandaj nuk mun ta shqiptojn si te tille .Per ket arsye ata ndoshta e kan zevendsue me tingullin "S". Por, jo vetem kaq.Ata toponimin"Vusanje "mundohen ta shpjegojn me fjalen "vuk"(ujk), e cila thon ata ,mamë vonvonë ka evoluar nenë "Vusanje". Ky i ashtuqujturashtuquajtur shpjegim eshteështë i pa bazuar, absurd dhe i papapranueshëm. prenueshem.Ne dokumentet e shkruara toponimin ne fjal e takojmtakojmë qysh ne shek. XIII (13),ne trajtentrajtën "Vutkagni" ose "Vutkaj" Edhe ky fakt hedh posht si te pabazuer emertimin sllav"Vusanje".Mandej ,duhet shtuar se shum serbishtfoles qe e ndegjojn per her te par ket toponim ne gjuhen Shqipe e shqiptojn "Vutaj"ose Vut-Haj".Nderkaq , ne Vuthaj brezpasbrezi eshte ruajtur dhe percjell neper shekuj legjenda e "Vajzes Vuthit". Kjo legjend permban shum te dhana topnomastike te ruajtura deri ne ditet tona , qe te moshuarit i tregonin shume shpesh , madje me krenari duke pohuar se rrjedhin nga nje fis i lasht Shqiptar .Toponime te tilla jane:"Maja e vajzes "- thepi i vecuar shkambor prej nga u hodh ajo vajze,mbasi e hodho Harapin e zi te pertej detit dhe per mos u ra ne dor shokve te tij ; "Bregu i Romanit"(romani eshte Harapi i Zi ), vendi ku u zhvillua dyluftimi i fundit dhe prej nga "Vajza e vuthit"i hodhi kundershtaret ne humbere ; "Romani"-vendi ku ra Harapi i Zi ; "Qetat e Romanit"-vendi ku u varros ai, i cili, sipas legjendes, eshte i detyruar te pergjigjet sa her ti thrrasin ;"Guri i Romanit" i cili ra ne ato kohra dhe zuri vend ne nje hapsir te vogel mbi"Qetat e Romanit"si roja e perjetshme , si tregues se fatin e Romanit heret a vone, dot ta pasoj seicili pushtues i ktyre trevave; "Ashti i Romanit"-Pylli mbi "Qetat e Romanit". Por,banort banort e lasht te ksaj treve arberore emertuan edhe nje shpell te vogel ne Rrathet e Podgojes,karshi "Qetave te Romanit", vend shum i thyeshem shkembor, me emrin "Bira e Harapit".Gojdhana popullore thote se edhe toponimi "Valbona"ka mbetur qe nga ato kohra te hershme. Meqense "Vajza e Vuthit" kishte qen e bukur dhe e shkatht si "Zane Mali", ne kujtim te saj emertuan "Luginen e Bukur" ne gjuhen e tyre "Valbona".Te gjitha kto ,dhe shum deshmi te tjera qe dot te trajtohen ne ket punim te tradites se trashiguar neper shekuj nga brezat e lisit Vuthajan,na bejn te besojm se kjo trev ka qene sikurse njihet edhe ne ditet tona vetem me emrin shqip "Vuthaj". Keshtu e kan njohur banoret e hershem te ksaj ane dhe te trevave tjera shqiptare.Duhet then se nga fjala "Vuthaj"rrjedhin drejt perdrejti shum fjal te tjera si "Vuthi" mbiemer, i cili trego prejardhjen e mbajtsis se tij, shume i perhapur ne krahina te ndryshme shqiptare si ne Peje, Gjakove e deri ne Tirane e Vlore;"Vuthjan"(i Vuthjan)-banor i ksaj treve ose me origjin te lasht nga kjo treve.Po ashtu emrin Vuthaj dhe mbiemrin Vuthaj e gjejme ne kenget popullore qe dot perfshihen ne ket punim .Prandaj themi se treva vuthjane ka qen e banuar qysh ne lashtsi nga fiset iliro-shqiptare e ne vazhdimsi dhe panderprerje , se vuthjanet , banoret e ksaj treve, jane autokton ne trojet e tyre dhe jo ardhacak , se kjo krahin nuk ka qen vend i shkret dhe i pa banuer.

Kjo Treve ka bukuri te rralla ne vrri dhe bjeshke,te cilat me te vertet mun te quhen Perlat e Alpeve Shqiptare. Te tilla jane bjeshket livadhore te mrekullueshme qe shtrihen ne nje siperfaqe alpine te pafundme,te rrethuar nga kurora e pyjeve gjethore dhe halore, e tille eshte pjesa gerdhatore e bjeshkeve te ksaj krahine qe ngrihet si nje kurore madheshtore nga Kollata te Maja e Hekurave, nga lartesit e Romanit te Bregu i Neshtrashes qe perfundojne ne Brade te Vezirit.Te tilla jan luginat qe bashkojn kete treve nga Liqeni i Shtares deri te burimi i Ali Pashes dhe ne vazhdim deri te Liqeni i Plaves,Lugina e Valbones dhe ajo e Ceremit.Te tilla jane burimet dhe rrjedhat ujore ne liqenet e bukur ne majet me te larta.Por,prej tyre do te veconim per bukurin e tyre magjike Synin e Skafkacit, burimin e Valbones,Burimet e Ali Pashe Gucise;Ujvaren gGerla ne Katunin e Eperm,Ujvaretne Cerem dhe Valbon, lumejt qe pershkojn kto krahina e shum burime te tjera. E gjith hapsira Vuthjane lidhet dhe perban nje pjes kompakte me male te larta, pyje shekullore, bimesi te shumellojshme,sidomos ne periudhen e pranveres kur bjeshket mbulohen me lule shum ngjyrshe.Pra , e gjithe kjo qe u tha me siper, perban treven e lasht te Lisit Vuthjan. Por,Vuthjan te shperngulur nga kjo treve ka edhe ne shum krahina te tjera shqiptare ,ne Rugove,Peje e rrethina,Rozhaj,Peshter,Kruje,Shkoder, Tirane, Fier, Durres, Vlore, Elbasan, Prishtine, mandej ne shum vende evropjane edhe ne SHBA,etj. Vuthjanet,megjithse te shperndar ne krahina e vende te ndryshme here nga dhuna e pushtuesve te njepasnjeshme, here per shkaqe ekonomike si dhe per te dy faktoret njekohesisht, perseri kudo qe ndodhen, kane ruajtur kujtimin e origjines,kujtimin e te parve,kujtimin mbi bukurite natyrore te vendit te parve te tyre, kane rujtur lidhjet me treungun e Lisit si dhe me deget e tij te shperndara , por kryesisht me deget qe me burreri e trimeri qendruen ne trojet etnike te te parve duke perballuar furtunat e njepasnjeshme dhe duke mbijetuar. Prandaj dot i trajtojm ceshtje qe jan te lidhura drejtpersedrejti me Vuthjanet e trojeve te lashta qe dashurin e tyre per truallin qe jau lane te paret , nuk e zevendesuan me asnje tjeter. Por, per aq sa kemi te dhena do te flasim edhe per ato dege te larguara nga trungu. Fakti qe njeri nga te paret e Vuthjanve te sotem ,Nrel Bala eshte vrar ne lufte kunder pushtuesve osman, pikrisht duke mberojtur kto troje verteton se aji ishte banor Kelmendas i ksaj treve,se Kelmendi dhe Kelmendasit kane shtrirje shume ma te madhe nga kjo krahin qe sod quhet Kelmend(Kelmendi i Gurit).Gojdhana popullore e deshmone nje gje te tille.Pranija e Kelmendasve ne shum krahina te tjera, ne trojet e veta edhe ne ditet tona mesemiri deshmon nje gje e tille.Vete etnografet sllav qysh ne vitin 1921 kane prenuer se nga 5000 shtepi qe ka Kelmendi,vetem 500 prej tyre ndodhen brenda kufijve politik te shtetit Shqiptar, ndersa 4500 jashte kufijeve politik ,dmth ne trojet e tyre etnike te pushtuara nga Serbija e Mali i Zi. Eshte i njohur fakti se per Kelmendin dhe Kelmendasit kane shkruar etnografe e shkenctar te huaj e Shqiptare dhe te gjithe ata kane prenuar faktin se Kelmendasit jane autoktone ne trojet e tyre. Pas pushtimit Osman te kesaj krahine ,shume familje Kelmendase qe nuk prenuen pushtimin osman,nuk prenuen islamizimin,u larguan nga trojet e veta ne drejtime te ndryshme, por sidomos ne drejtim te veriut dhe te jugut, pasardhsit e te cilve i takojme edhe sote ne kohen tone qe nga Peshteri e Senica e deri ne Lezhe.Gjithashtu kemi takuar ne pasardhs Vuthjane te kthyer ne trojet e te parve te tyre,te cilet ishin larguar nga ato ane ne periudhen e luftes qe bante Kelmendi kunder pushtuesve osmane.Duhet theksuar se eshte fakt i pamohueshem ,se pavarsisht nga besimi fetar dhe shperndarja neper vende te ndryshme lidhjet farefisnore,te dashurise, dhe vllazerise Kelmendasit i kane ruajtur deri ne ditet tona. Edhe sot ata i thone njari tjetrit kushurij,pa marr parasysh besimin fetar katolik apo musliman. Ne Krahinen e gucise dhe te Plaves edhe sot banoret e ktyne trojeve i dine bjeshkt e Kelmendasve, te larguar nga keto treva. Edhe sot i thone"Vizitori i sykajve","Buni i Dyl Dashit","Zeletina e Mirit", "Goleshi i Turkut"(kete bjeshke te kelmendasve e mori turku,prandaj i mbeti ky emer).Pra,sikurse duket shume qart, nga ato qe ka ruajtur populli i ktyre trevave ne kujtesen e tij ,kto treva etnikisht e historikisht kane qene te Kelmendasve autokton Shqiptar,pavarsisht nga fakti se ne situata e rrethana te ndryshme here jane pervjel ne male te larta here jane shtrire ne luginat dhe fushat pjellore.Prandaj duke pasur para syshe sa parashtruem,themi se Kelmendi ne te kalueren ka pase nje shtrirje shume ma te madhe nga ajo qe sot nenkuptone krahina e Kelmend me disa fshatra ne vendet ma te thyera shkembore te Alpeve Shqiptare. Po ashtu themi se ne ato kohra e me vone erdhen ne trojet e Kelmendasve cipcinj serbosllav. Por ketu duhet Theksuar dhe nje fakt tjeter-asimilimi i femijve te besimit kristjan sikurse ka ndodhur me Velikasit(banoret e fshatit Velike) qe dihet mirfilli dhe prenohet nga te gjithe se jane me perardhje Shaljane, por qe sot e quajn veten malazias.Legjenda me e lashte qe eshte ruajtur ne gojdhanen popullore Vuthjane deri ne ditet tona, eshte ajo e "Vajzes Vuthit", te cilen po e shenojme te plote,ashtu sikurse e kemi degjuar shume here nga te moshuarit.