Ura e Nartës

Ura e Nartës (greqisht: Γεφύρι της Άρτας/Yefíri tis Ártas), është një urë guri osmane qe lidh dy brigjet e lumit Nartë (greqisht: Άραχθος/Árakhthos) në afërsi të qytetit Nartë në Greqi.

Ura e Nartës

Ura u bë i famshëm nga baladën popullore legjendare, e cila është gati sakrificës njerëzore. Nga balada, një numër të madh fjalësh të urta greke dhe shprehjeve të zakonshme u ngrit, lidhur me vonesa të pafundme, si në tekstin e baladës "Gjithë ditën që po ndërtonin atë, dhe në natën ajo do të rrëzohet".

Ura e Nartës dhe legjenda

Megjithatë, sipas disa traditave, ura e Nartës u ndërtua në kohen e Despotatit të Epirit kur Narta bë kryeqyteti i shtetit, ndoshta nën Mihail II Duka (1230-1271). Datat e tjera për ndërtimin e urës janë në vitëve 1602-1606 ose 1613. Serafimi, Kryepeshkopi i Nartës, ka vërejtur se ura është ndërtuar, sipas një tradite, nga një bakall Nartiot. Prej viteve 1881-1912, pika kufitare dhe dogana ishte në mes të urës dhe ashtu e kufiri midis Perandoria Osmane dhe Mbretëria e Greqisë.

Ura e Nartës

Sipas baladën popullore të këngave trimash/kreshnikësh greke, çdo ditë 60 nxënësit dhe 45 zejtarë ose muratorë, nën udhëheqjen e krye ndërtuesi, u përpoq për të ndërtuar një urë, por themelet e saj u shemb çdo natë. Së fundi një zog me zë të njeriut informoi krye ndërtuesit se në mënyrë për urën që të mbetet në këmbë, ai duhet të sakrifikojë gruan e tij. Si gruaja ishte duke u vrarë, duke vendosur brenda në themelet e ndërtimit, ajo fliste mallkime që përfundonin me bekime.

Paralele

Ideja se një ndërtesë e madhe nuk mund të ndërtohet pa një sakrificë njerëzore ("mbyllje brenda" e njëriut në ndërtimin), ishte gjithashtu e zakonshme në folklorin e popujve të tjerë të Ballkanit, si bullgarët, serbët, shqiptarët dhe rumunët; për shembull, legjenda rumun i Meşterul Manole ose legjenda shqiptar i Rozafës. Kështu, krye ndërtuesi duke u detyruar për të sakrifikuar gruan e tij në këtë mënyrë është një temë e zakonshme në këngë popullore të rajonit Ballkan. Një element përsëritur e fabulat është vendimi i krye ndërtuesit të sakrifikojë gruan që vjen herë të parë në vendin e ndërtimit ti sjellë atyre ushqim. Të gjithë përveç njërit thyejnë premtimin e tyre dhe i tregojnë gratë e tyre për të ardhur vonë, kurse gruaja i ndërtues i ndershëm është që sakrifikohet.

Një nga legjendat e lidhur me Merlinin është ajo me Vortigern, mbreti i Anglisë, kush ndërtonte një kullë që të mbrojë veten nga Ambrosius dhe Uther Pendragon. Ashtu si Ura e Nartës, sa herë e mbaronin punën e një ditës në kullë, ajo do të shembet në natën dhe këshilltarët e Vortigernit rekomandoi që një fëmijë duhet sakrifikuar dhe përzierjen gjakun e tij me tretësirë ndërtimi, që të parandaluar kolapsin.

Këngët

Legjenda është e njohur në mesin e shqiptarëve nga Çamëria dhe është vënë në këngë. Më poshtë janë dy shembuj të legjendës nga Çamëria. Kënga e parë është nga rajonet qendrore të Çamërisë, ndërsa kënga e dytë është nga periferia e rajoneve shqipfolëse dhe në afërsi të Nartës. Të dyja këngët janë në dialektin çamërisht të shqipes.

URA E NARTËS KUR ISHTE BËNË Ju t’e dini, mre, shokë e sahi, Ura e Nartës mre, kur ishtë bënë, tre vëllezër kaha Lluri klenë. Të tre emrat na i kanë pasë. Mihë Guri të madhit ia thoshin, dhe të mesmit Pani mre, ia thoshin, dhe i vogli Kiçi e kish ëmrin. Tre, vëllezrit atje që penojnë. Dizet djema pënëtore i kanë. Punë natë bëjnë e punë ditë, puna fare nuk u del për dritë. Atje shkon një plak edhe u thotë: «Ustallarë, ju mre ustallarë, kurrë puna s’do t’u vejë mbarë! Si mundet puna mre t’u vejë mbarë, si mundet ura juve t’u qëndrojë, pa u bënë një njeri kurban, pa një dem që ta keni bëluar, pa një dash që ta keni bëluar, nënë këmbët e Urës së Nartës? Kështu puna do t’ju vejë mbarë Ura e Nartës kështu do ndërtohet». Si t’ia binin mre e çish t’ia binin? Kollaj kle mre për demin e dashin. Berri i shkretë edhe theret me zor, po çish njeriu mre ati të sellin? Tre vëllezënit na janë mëjtuar: — Më saba bukën — thanë — kush t’e sellë, çil kunatë këtu të vijë e para, në themel të gjallë do t’e vënë. Edhe një dem atje do t’e vënë, edhe një dash atje do t’e vënë, kushtu ura do rrijë më këmbë. Po i pari s’na kle gënjeshtiar, s’na gënjente mre i pari inë: se «vëllai ta xerr sirin më thellë». Pani e Miha, të pabesë klenë, grave tire ata u treguan. Fushës Nartës, mre kur ura sabahu, nusa e Kiços mre, nek ura shkon, gosur torvat mre me bukë e gjellë: — Mbarë u vaftë, o ju ustallarë! — Mbarë paç, o moj kunata jonë! Thanë Pani dhe ai Mihë Guri. Kiçit vogël, po i thotë e shoqa: — Çish ke, o ti imzot, që po klan? — Në themele sa më ra ognaza, më ra thellë e do ma marrë lumi. — Atë ognazë imzot — do t’a xerr unë. Kur ka zdrikur nusa atje poshtë, bët e bët ata, i huadh gurë. — O ti burrë, mre i ziu burrë, pse me botë gjallë me bëlon? Nonjë fal në jetë s’bëra kurrë: Edhe ti e zezë Urë e Nartës, të më dridhesh kùshtù si dhe unë; gjithë njerzit të dridhen bi urë, hoj shëndoshë, mre hoj të sumurë! Dëgjo burrë edhe ju kunetë, do t’u lë mre sot-o një amanet, një amanet të rëndë gur mulliri, djalin tim ju amanet t’e kini: Do të mbijë kutù një fik i bardhë, kur të pjekë aj kokrrën e parë, ju t’ia ipni djalit tim t’e hajë, edhe gjoksin jashta të m’e lini! Gjoksin jashta mre, ia kanë lenë, rrodhi ati një krua i ergjëndë, vij e pij mre, djali e madhohej, vij e pij i sumuri e shërohej. Ura e Nartës mre, qëndron dhe sot. Dhe nga njerzit bi të kur kalojnë: po dëgjohet demi që pëllet, po dëgjohet dashi që bërtet, zeri i nuses që thotë «oh, medet!» Mazrek — Margëlliç, Vlorë 1954.

URËN E NARTËS NDËRTOJMË Tre vëllezer kaha Lluri: ki Panua, ki Mihal Guri, Kiçua i vogël si nuri, — Të tre vëllezer që jemi, dizet pëntorë i kemi, urën e Nartës ndërtojmë, natë e ditë nuk pëshojmë, dot në këmbë s’e qëndrojmë. Urë, moj urë e mallkuar, ç’fal të kemi, ja na thuaj? Ati shkon një plak e u thotë: — Pënofshi sot edhe mot, po ura s’u qëndron dot, pa vënë një shpirt në botë, e një dem të zi t’e vini, e një dash të zi t’e vini, atje nek bëni themelin, Kushtu ndreqetë kjo urë, të shkojnë gjithë në urë, ujt’ e lumit — mos t’i njumë të shendosh’ e të sumurë. Në kloft’ se plakun dëgjoni, nuseve mos u rrëftoni, t’a bëni me besa-besë, kush t’e sellë bukën nestër, ne themeli ta mbëloni, edhe demin t’e mbëloni, edhe dashin t’e mbëloni Kiçua i vogël ish me besë, Panua e Mihua të pabesë. Thotë vjehrra nuses madhe: — Ngreu ti, oj nusa e madhe, shperu bukën ustallarve. — Vjehrrë, o vjehrrë, ku ma gjete, le ta shperë nusa e mesme, se e kam djalin me ethe. Thotë vjehrra nuses mesme: — Ngreu ti, oj nusa e mesme, shperu bukën ustallarëve, — Dale, nanë, se kam pak punë, se kam duartë me brumë. I thotë vjehrra nuses vogël: — Ngrehu ti, oj nusa e vogël, shperu bukën ustallarëve. — Dale nanë, se kam pak punë, sa të vë djalin në gjumë. — Ikë ti, se e vë unë. — Mirë nane, vete unë. U nis nusa për në urë: — Puna e mbarë, o ustallarë! — Mbarë paç kunata jonë, — i tha Panua me Mihalë. Thotë Kiçua i vogëli: — Grua, kur të paçë me si, i tërë dheu m’u nxi. Kemi tre vjet që pënojnë, e dot urën s’e mbarojmë: gjithë ditënë pënojmë, gjithë natën n’e rrëzojmë. — Sh’ke, imzot, që klan me lot, pse vëzhdrin ashtu në gropë? — Më ra ognaza në gropë më ra ognaza në lumë. — Atë ognazë ta marrte unë! «Po nusa sa ishte ulë nisin që t’i hedhin gurë. Nusa u thotë: «Pse, o burrë përsiper me hidhni gurë, pa u bënë sumurë kurrë, pa thertur as këmbë, as dorë, pa thertur as këmbë, as kokë, më vë të gjallë në botë? Po ata të këmba n’urë po e bëlojnë me gurë. — More burr’, a i ziu burrë, po më bën direk në urë. O moj urë, e zeza urë, kur të shkojnë të semurë, të dridhesh si dridhem unë. Burrë, do të them një fjalë: jamanet të zinë djalë, kutu nek do vihem unë, do bijë një fik i bardhë, kur të bijë kokrrën e parë, t’ia ipni djalit t’e hajë. Jamanet dhe ju kunetë, gjoksin të m’e lini jashtë. Gjoksin jashtë ja kanë lënë, rrodhi një krua i ergjëndë, djalin e rritte e madhonte, të sumurët i shëronte. Rokë - Llur (Filipjadhë), Fier 1954.

Shih edhe

• Artemis Leontis, "The Bridge between the Classical and the Balkan", The South Atlantic Quarterly 98:4:625-631 (1999) at MUSE On understanding the place of the Bridge of Arta in the literary landscape.

Lidhje të jashtme

• Ura e Nartës, në greqisht