Serbët
Serbët ose Sërbet (serbisht: Срби Srbi) janë popull sllavo-jugor, i cili kryesisht jeton në Gadishullin Ballkanik dhe Ultësirën e Panonisë: në Serbi (ku përbën 84.5% të popullsisë), në Bosnje dhe Hercegovinë (rreth 38%) dhe në Mal të Zi (rreth 29%). Në numër më të vogël, serbë ka dhe në Kroaci, Hungari, Kosovë, Rumani, Maqedoni, Bullgari dhe Shqipëri, si dhe në vende të ndryshme të diasporës.
.jpg) Serbët në Prizren, Kosovë (1913) | |
| Popullsia e përgjithshme | |
|---|---|
| 11.5–12.5 milion | |
| Rajone me popullsi të konsiderueshme | |
 Serbia | 5,988,150 (2011) |
 Bosnja dhe Hercegovina | 1,086,733 (2013)[1] |
 Kroacia | 186,633 (2011)[2] |
 Mali i Zi | 178,110 (2011)[3] |
 Kosova | 146,128 (2013)[4] |
| Pjesa tjetër e ish-Jugosllavisë | – |
 Sllovenia | 38,964 (2002)[5] |
 Maqedonia e Veriut | 35,939 (2002) |
| Pjesa tjetër e Evropës | – |
 Gjermania | rreth 500,000 (2014) |
 Austria | rreth 300,000 (2010)[6] |
 Zvicra | rreth 150,000 (2000)[7] |
 Franca | rreth 120,000 (2002)[8] |
 Suedia | rreth 110–120,000 |
.svg){kind=small} Britania e Madhe | rreth 70,000 (2001)[9] |
 Italia | rreth 50–70,000 |
 Rumania | 18,076 (2011)[10] |
 Greqia | rreth 15,000 (2012) |
| Amerika Veriore | – |
 SHBA | 199,080 (2012) |
 Kanadaja | 80,320 (2011) |
| Pjesa tjetër e botës | – |
 Australia | 69,544 (2011)[11] |
| Amerika Jugore | më shumë se 20,000 |
 Zelanda e Re | 1,056 (2013)[12] |
| Gjuhët | |
| Serbishtja | |
| Fetë | |
| Krishterimi ortodoks lindor (Kisha ortodokse serbe) | |
Serbët janë kryesisht të krishterë ortodoksë. Flasin gjuhën serbe, që është pothuajse e njëjtë me gjuhën boshnjake, kroate dhe malazeze, e cila i takon grupit të gjuhëve sllave të familjes gjuhësore indo-evropiane, konkretisht nëngrupit të gjuhëve sllavojugore.
HISTORIA
Përdorimi i termit serb për të emërtuar një nga popujt sllavë është i një lashtësie të madhe. Udhëzuesi i Ptolemeut për Gjeografinë, i shkruar në shekullin II të erës sonë, përmend një popull të quajtur "Serboi" (serbët), por nuk është e sigurt se kjo është një referencë për paraardhësit e serbëve modernë. Informacioni më i hershëm i qartë për serbët daton nga fundi i shekullit të 6-të, kur ata ishin vasalë të avarëve dhe më vonë klientë të perandorit bizantin Heraklius. Për të përzënë avarët dhe bullgarët në drejtim të lindjes, Herakliu lidhi një aleancë me disa grupime fisnore sllave që kishin origjinën në verilindje të maleve Karpate. Nën patronazhin bizantin, sllavët u vendosën gjerësisht në Ballkan, duke arritur deri në jug deri në Detin Egje dhe madje u vendosën në pjesë të Azisë së Vogël. Grupet fisnore të njohura si serbë u vendosën në brendësi të bregdetit dalmat në një zonë që shtrihet nga ajo që është Hercegovina e sotme lindore, përgjatë Malit të Zi verior dhe në Serbinë juglindore.
Sllavët e Jugut ishin vendosur fort në të gjithë Ballkanin nga fundi i shekullit të VII-të, por sllavizimi i zonës ishte një proces i gjatë dhe i çrregullt, siç kishte qenë periudha e asimilimit kulturor nën sundimin romak shekuj më parë. Prandaj, zona u referua për një kohë të gjatë si "Vllahia" dhe "Sklavinia.[13]
Situata e paqëndrueshme e sllavëve të jugut, të vendosur ashtu siç ndodheshin në kufirin midis Perandorisë Bizantine dhe popujve seminomadikë të Azisë, u mundësoi atyre të pretendonin njëfarë pavarësie. Baza e organizimit shoqëror të serbëve ishte ‘zadruga’, ose familja e gjerë. Disa zadruge u grupuan në nivel lokal nën një župan ose prijës. Për shkak se farefisnia dhe lokaliteti luanin një rol kaq të rëndësishëm në organizimin shoqëror, bashkëpunimi i qëndrueshëm brenda grupeve më të mëdha ishte i vështirë. Disa župan-ë, me raste, mund të bashkoheshin nën një ‘veliki župan’, ose prijës të madh, i cili për një kohë të shkurtër do të arrinte të vendoste kontrollin mbi një territor të konsiderueshëm dhe ta shpallte veten mbret ose perandor.
Principata e Serbisë njihet të jetë krijuar që në vitin 780 dhe prijësi i saj i parë ishte Visheslavi, i njohur ndryshe si Vojislav. Megjithatë, shteti i parë i tillë të cilit serbët i lidhin një identitet politik u krijua nga Vlastimiri rreth vitit 850 dhe ka ekzistuar deri në vitin 971. Ky shtet ishte i përqendruar në një zonë në atë që tani është Mali i Zi lindor dhe Serbia jugore e njohur si Rashka dhe shtrihej në luginat e Piva, Tara, Lim. , dhe lumenjtë Ibër (ose afërsisht midis vargmaleve të Durmitorit dhe Kopaonikut). Mbretëria fillimisht pranoi supremacinë e Kostandinopojës, e cila më pas u shkatërrua nga një luftë midis Simeonit I, sundimtar i perandorisë së parë bullgare, dhe veliki župan Çeslav-it, udhëheqës i një mbretërie rivale serbe të njohur si Zeta. Pas vdekjes së Çesllavit, Bizanti vendosi përsëri kontrollin.
Rëndësia e proto-shteteve të hershme serbe qëndron në trashëgiminë e tyre të një lidhjeje të qëndrueshme midis popullit serb dhe traditës liturgjike sllave të krishterimit ortodoks. Krishterimi ishte futur në Ballkan gjatë periudhës romake, por rajoni ishte rikthyer kryesisht në paganizëm në kohën kur mbërritën sllavët. Ka disa dëshmi se misionarët ishin aktivë në rajon që në shekullin e VII. Një prani më e përhershme e krishterë u arrit në fund të shekullit të 9-të, kur perandori bizantin Mihaeli III urdhëroi dy vëllezër nga Selaniku, Cirili (Konstandini) dhe Metodiu, për të ungjillizuar sllavët. Mihael inkurajoi Cirilin dhe Metodiun të predikonin në gjuhën popullore dhe, për të lehtësuar këtë detyrë, ata shpikën një shkrim duke përdorur veçoritë fonetike të gjuhës sllave. Fillimisht i njohur si Glagolitik, skenari u rishikua më pas për të përdorur karaktere që ngjasojnë me ato të greqishtes dhe u bë i njohur si ‘cirilik’.”
Serbët e paten kulmin e tyre me krijimin e Perandorisë Serbe e cila u themelua në 1346 nga Stefan Dushani dhe që zgjati deri në vitin 1371. Kjo perandori shtrihej deri në zemër të Greqisë. Krajli Stefan Dushani ishte mbret i Serbisë që nga 8 shtatori 1331 dhe më pas merr titullin car (apo perandor) dhe autokrat i serbëve, grekëve, shqiptarëve dhe bullgarëve, nga 16 prill 1346 deri në vdekjen e tij në 1355, për t’ia trashëguar fronin më pas Stefan Uroshit V.
Gjeografia
Redakto
Sot, hapësirat etnike tradicionale serbe janë politikisht të ndara mes disa shteteve, në të cilat gjendja e popullit serb ndryshon. Shteti amë i serbëve është Serbia. Më tej, serbët janë një nga tre popujt kushtetues të Bosnjës dhe Hercegovinës. Në Kosovë, e cila nuk njihet si shtet i pavarur nga Serbia, pozita e serbëve është e rregulluar në kuptimin që gjuha shqipe dhe serbe janë gjuhë të barabarta zyrtare në atë shtet. Mali i Zi është i përkufizuar si shtet qytetar, ku statusi i serbëve nuk është i përcaktuar posaçërisht, por serbët në këtë shtet nuk konsiderohen si minoritet.
Në Serbi, serbët përbëjnë shumicën e popullsië në Vojvodinë (67%), në Beograd (91%), në Shumadi dhe Serbinë perëndimore (89%) dhe në Serbinë jugore dhe lindore (89%). Në Republikën Serbe, një nga dy entitet e Bosnjës dhe Hercegovinës, serbët përbëjnë shumicën (88%). Në Mal të Zi, serbët përbëjnë shumicën e popullsisë në disa komuna në veri të Malit të Zi, si dhe në Grykën e Kotorrit. Në Republikën e Kosovës, serbët përbëjnë rreth 4% të popullsisë, ku janë populli i dytë më i madh në numër, pas shqiptarëve. Në Kroaci jetojnë rreth 190,000 serbë, Serbët në Kroaci ishin popull kushtetues deri në vitin 1991, kur numri i tyre ishte rreth 580,000. Serbët përbëjnë shumicën e popullsisë në disa komuna kroate në veri të Dalmacisë, në Licë, në Kordun, në Banijë, në Sllavoni, në perëndim të Sremit dhe Baranjë. Në Rumani, serbët përbëjnë shumicën e popullsisë në komunat Svinjicë, Pozhezhenë dhe Sokolloc të Banatit.
Gjuha
Redakto
|
Për më shumë informacione shikoni artikullin Gjuha serbe |
Serbët flasin gjuhën serbe, e cila i takon grupit të gjuhëve sllave të familjes gjuhësore indo-evropiane. Gjuha serbe është gjuha zyrtare e Serbisë, dhe një nga tre gjuhët zyrtare të Bosnjës dhe Hercegovinës (së bashku me gjuhën boshnjake dhe kroate). Gjithashtu, pranë gjuhës shqipe, është një nga dy gjuhët zyrtare të Kosovës. Në Mal të Zi, gjuha serbe është gjuha më e folur, por nuk ka status zytrar në nivel shtetëror (gjuha zyrtare e Malit të Zi është gjuha malazeze, pothuajse e ngjajshme me serbishten).
Gjuha serbe standarde është e bazuar në dialektin shtokav (srb. Štokavsko narečje) të gjuhëve sllavo-jugore, dhe ndahet në dy të folura: ekave (ekavski izgovor) dhe ijekave (ijekavski izgovor). Përveç tyre, ekzistojnë dhe të folurat ikave (ikavski izgovor) dhe sllavone (slavonski izgovor). Në kontakt me gjuhën rome, në bazë të serbishtes ka lindur gjuha romo-serbe, të cilën e flet një pjesë e popullsisë rome në Serbi.
Feja
Redakto|
|
Për më shumë informacione shikoni artikullin Kisha ortodokse serbe |
Shumica e serbëve janë ndjekës të Kishës ortodokse serbe. Sidoqoftë, mes serbëve ka dhe protestantë, ateistë dhe agnostikë, si dhe në numër më të vogël myslimanë dhe katolikë. Mes serbëve ortodoksë ka besimtarë të vërtetë, si dhe ata që fenë e shohin si pjesë e traditës familjare, e jo si sistem vlerash në të cilin jetojnë. Kisha ortodokse serbe është e pranishme në hapësirat etnike tradicionale serbe, si dhe në diasporën serbe. Përveç serbëve, një pjesë e ndjekësve të Kishës ortodokse serbe janë anëtarë të grupeve tjera etnike: malazezë, romë, vllehë, maqedonë dhe të tjerë.
Referime
Redakto- ^ Popis 2013 (PDF). Sarajevo: BHAS. qershor 2016. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 24 dhjetor 2017. Marrë më 30 qershor 2016.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Croatian Bureau of Statistics 2011.
- ^ "Census of Population, Households and Dwellings in Montenegro 2011" (PDF). 12 korrik 2011. Marrë më 13 korrik 2011.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Community Profile: Serb Community (PDF), ECMI Kosovo, 2013, arkivuar nga origjinali (PDF) më 16 janar 2017, marrë më 13 qershor 2017
{{citation}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Slovenian census". 2011. Arkivuar nga origjinali më 17 nëntor 2014. Marrë më 20 dhjetor 2016.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Srbi u Austriji traže status nacionalne manjine". Blic. 2010-10-02.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ (PDF) https://web.archive.org/web/20120322225231/http://www.saez.ch/pdf/2000/2000-47/2000-47-669.PDF. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 22 mars 2012. Marrë më 20 dhjetor 2016.
{{cite journal}}: Burimi journal ka nevojë për|journal=(Ndihmë!); Mungon ose është bosh|title=(Ndihmë!); Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Mediaspora (2002). "Rezultat istrazivanja o broju Srpskih novinara i medija u svetu". Srpska dijaspora. Arkivuar nga origjinali më 27 janar 2016. Marrë më 20 dhjetor 2016.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "So, just how many Serbs live in Britain? Britić figures defy census figures of 2001". Ebritic.com. 3 qershor 2011. Arkivuar nga origjinali më 6 janar 2019. Marrë më 20 dhjetor 2016.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Tab11. Populaţia stabilă după etnie şi limba maternă, pe categorii de localităţi". Rezultate definitive_RPL_2011. Institutul Naţional de Statistică. 2011. Arkivuar nga origjinali më 10 qershor 2017. Marrë më 2014-04-17.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "The People of Australia – Statistics from the 2011 Census" (PDF). Department of Immigration and Border Protection. 2014: 59. ISBN 978-1-920996-23-9. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 14 korrik 2014. Marrë më 20 dhjetor 2016.
Ancestry
{{cite journal}}: Burimi journal ka nevojë për|journal=(Ndihmë!); Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Ethnic group". 2013 census. Statistics New Zealand. Arkivuar nga origjinali më 13 dhjetor 2013. Marrë më 20 dhjetor 2016.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Enciklopedia Britanike. "Termi "Serb"" (në anglisht).