Alpet Shqiptare

Alpet Shqiptare^[1] janë vazhdimësi e Maleve Dinarike shtrihen në veri të Shqipërisë, në perëndim të Kosovës dhe në jug-lindje të Malit të Zi. Alpet Shqiptare shtrihen deri te lugina e Ibrit rreth 50 km në gjatësi. Në anën e Kosovës ngritën nga fundi i fushës (500–600 m) dhe arrijnë lartësinë mbi 2,000 m, në disa vende prehen nga luginat të thella lumore, të lumit të Pejës, Deçanit, Erenikut dhe kanë si kufi jugor Drinin. Ky grup malor përbëhet prej disa malesh: Gjeravica (mali më i lartë në Kosovë 2,656 m), Mali i Junikut, Strellci, Lumbardhit, Kopranikut, Hajlës, Zhlebit, Rusolinës, Moknës etj. Të gjitha këto male e tejkalojnë lartësinë prej 2,000 m. Ato janë të pjerrëta, në pjesën e sipërme janë në formë të rrafsheve, ku gjenden kullota të mira dhe gjatë dimrit mund të bëhet skijim.

Shqiptarët shquajnë mandej anën perëndimore të maleve, do të thotë që vështron për nga ultësirat e Shkodrës dhe në veri tek Përroi i thatë, me emrin Malësia e Madhe, dhe ajo jug/jug-lindore me emrin Malësia e Vogël. Këto emërime ndryshojnë vetëm pjesërisht në ndryshime lartësisë apo të morfologjisë.

Hyrja

Skeda:C alpi.jpg

Hartë

Pamje nga Qafa e Valbonës

Pamje e Rusolisë nga ana veriore gjegjësisht nga Kulla

Stanet kosovare në afërsi të Kullës, në anën e djathtë të rrugës Pejë-Kullë-Rozhajë

Pak më të ulëta se Korabi, Alpet Shqiptare ua marrin të gjitha maleve të Shqipërisë për nga lartësia mesatare, ashpërsia dhe kompaktësia. Të shumta janë majat mes 2,000 dhe 2,600 m, e gjithashtu edhe kullotat alpine mes 1,700 e 2,200 m lartësi. Të ndara nga lugina të thella, tani që ngjajnë si gryka përpirës, me gjelbërim pyjesh, të rrethuar nga muret e zhveshura dhe të hendekshme, nga qafa të rrezikshme dhe maja të thepisura, Alpet Shqiptare formojnë një skenë madhështore dhe frymëzuese, që nuk do vonojë të bëhet pika qendrore turistike e Shqipërisë. Në të kaluarën, e vështirë ishte hyrja për në këto male, jo aq sa për terreni sa për popullsinë (shumica baritore) krenare dhe të egër, xheloze për pavarësinë e saj.

Të kufizuara, gati nga çdo anë. Në jug-perëndim në fakt bien deri në ultësirën shkodrane ; nga qendra mbërrijnë rrjedhën e Drinit, dhe për nga masa shkëmbore modeste përreth Cukalit, që gjeologët e veçojnë por për nga aspekti ortografik është një vazhdim i Alpeve Shqiptare : në lindje ulen drejt Tropojës më e butë; vetëm në veri-perëndim Alpet lidhen me malësitë karstike malazeze.

Pjesa më e madhe e Alpeve shqiptare ka një skicë e të një drejtkëndëshe, Jug-perëndim zgjatur për Veri-lindje për rreth pesëdhjetë 15 km në një gjerësi maksimale (drejt perëndimit), rreth 30. Mungon linja e qartë e sistemit ortografik: në grumbujt e fortë të tokës, lumenjtë kanë gdhendur thellë luginat, duke copëtuar një seri masivesh nga brinjët me madhësi të ndryshme, ku secila prej tyre mbart male të larta mbi 2.000 m, por është ansambël paidentifikuar. Luginat e mëdha rrëfehen drejt perëndimit, jugut dhe lindjes, një kompleks masiv me majat e larta, kreshtat dhe rrafshnalta shkëmbore, pellgje të larta karstike, rreth një pike të madhe kalimit për komunikim në pellgun e Metokisë (Qafa e Pejës, në mes të luginën e Shalës dhe të Lim. m. 1708). Në këtë pjesë thelbësore bën pjesë Maja e Jezercës, e cila është maja më e lartë (2.694 m), dhe maja Radohinës (d. 2570), Mali i Snikut (2.554 m) dhe disa maja të tjera mbi 2400 m. Është kjo bërthamë që i përshtatet titulli i Bjeshk't e Nâmuna (Malet e mallkuara), për vrazhdësi e tyre dhe sterilitetin. Drejt jugut hapet lugina e gjatë e Shalës, kundrejt së cilës të tjerat kanë një simetri të caktuar, në perëndim dhe lindje. Në drejtimin e parë hapen luginat e Cemit dhe Prroni i thatë, që përkulen në jugperëndim. Mes kësaj të fundit dhe luginës së Shalës rrjedh, tashmë larg nyjës së majave të larta, lugina e Kirit, e vendosur më së shumti brenda masivit të Cukalit. Në Lindje hapen lugina e Valbonës dhe e Nikaj-Merturit. Drejt veriut zbresin vetëm lugina të shkurtra, që vijnë nga Limi, përtej pellgut të lartë të këtij lumi, i cili tashmë i takon sistemit të lumit Danub. Alpet shqiptare janë mbresëlënëse dhe me forma piktoreske. Ata janë një shtrirje e peizazhit malor, i cili përplaset në disa zinxhirë luginash gëlqerore të Alpeve. Luginat paraqesin karshi majave, thellësitë e 1.200-1.500 m dhe ndonjëherë edhe më të gjatë, deri në kokën e tyre, duke pasur një thellësi (bazë) të gjerë dhe të hapur, duke i rënë me trungun e sipërme kundër mureve të lartë, lakuar si në formë qarku, të rrudhura.

Zhvillimin e akullnajave e favorizuan reshjet e bollshme. Aktualisht, Alpet shqiptare janë sigurisht një nga rajonet më me reshje të Evropës, nuk ka të dhëna të sakta meteorologjike, por vlen të përmendet se më pak se një metër e gjysëm shi në vit, mesatarisht, bie në Shkodër, dhe në njëfarë largësie nga këmbët e maleve kanë rënë 2,500 mm në Shkrel.

Bora mbulon në pallto gjatë dimrit gjerësisht Alpet shqiptare mbi 1.800 m, ajo qëndron në bollëk deri në nga verën e avancuar. Sipas informacionit të mbledhur nga Leutelt në Thethit (Lugina e Shalës, rreth 800 m lartësi), bien mesatarisht katër metra dëborë në vit. Vera është mjaft e thatë, por mungojnë erërat e ngrohta dhe netët janë mjaft të freskëta. Pra dëbora nganjëherë mund të ruhet nga viti në vit, jo vetëm në gropat karstike dhe të çarat, por edhe në shpatet e caktuara në hije. Duket se dëbora e përjetshme ishte më e shpeshtë dhe më e shpërhapur në gjysmën e parë të shekullit të kaluar.

Drejt Majes së Kakisë

Prejardhja e emrit

Sipas autorit Ilaz Rexha, " Gjatë mesjetës, në hapsirat e Arbërisë mesjetare u bë sllavizimi i toponomisë parasllave, siç shihet nga dokumentet dhe burimet shkrimore shkencore mesjetare: nga Alpes Albanicae në Prokletije Planina."^[2]

Akullnajat në Alpet Shqiptare

Në Alpet Shqiptare akullnajat kanë pasur veprim më të dalluar nga të gjitha malet tjera në Gadishullin Ballkanik. Nga Shkodra e deri te Rozafa të gjitha malet e Alpeve Shqiptare kanë qenë të mbuluara nga masa akullnajore, përveç majave më të larta malore. Nga masivi i Alpeve janë lëshuar akullnajat masive kah veriu dhe lindja. Kah veriu është lëshuar akullnaja e Plavës. Akullnaja e Plavës ka qenë e gjatë 35 km, dhe ka arritur një trashësi prej 200 m. Sipërfaqja e Akullnajës së Plavës ka arrit 250 km². Në rrugëtimin e vet ajo krijoi morinat ballore dhe në afërsi të Plavës së sotme krijoi basenin terminal të Liqenit të Plavës, në një lartësi mbidetare 900 m.

Në anën lindore të Alpeve Shqiptare u lëshuan shumë akullnaja. Në rrjedhën e sipërme të lumit Ibër është lëshuar Akullnaja e Rozhajës, Akullnaja e Pejës, nga e cila janë krijuar ajo e Rugovës (Lumbardhit), dhe e Deçanit. Përveç këtyre akullnajave nga Alpet Shqiptare janë lëshuar edhe: akullnaja e Gucisë, Jasenicës, Gërbajës dhe Komariqit.

Liqenet më të njoura në Alpet Shqiptare janë: i Ridit, Rikavikës (Rikavicko), Bukumirsko, Gjeravicës dhe ai Savinës (Savinskao).^[3]

Akademikët nga Manchester University gjetën katër akullnajat ne Alpet Shqiptare në territorin e Shqipërisë. Ato janë formuar në një lartësi prej 2,000 metra, relativisht në një lartësi të ulët për një gjerësi gjeografike të jugut. Akullnajat e tjera në këtë gjerësi gjeografike mund të të mbijetojnë vetëm në malet më të larta më në veri.

Gjeografët besojnë se akullnajat ishin në gjendje të formohen në këto lartësi mbidetare të ulët, sepse ka sasi të mjaftueshme tetë reshurave bore.^[4]

Alpet shqiptare në Mal të Zi

Alpet shqiptare në Mal të Zi kanë një sipërfaqe përafërsisht rreth 250 km² dhe shtrihen nga Shkodra deri te Bogicevica, në kufi me Kosovën.

Masivi malor i Alpeve Shqiptare të Malit të Zi është i kufizuar nga lumenjtë Cemi, Lim dhe Ibër. Në veri, Alpet fillojnë nga vargu malor Visitor, Goleshm Greben dhe Zeletin.

Ropoja

Kur flasim për Alpet Shqiptare në Mal të Zi parasë gjithash kem të bëjmë për majat malore të cilat ngriten mbi dy lugina të bukura impresive të cilat gjinden në afërsi të qytetësisë Guci pran qytetit të Plavës. Lugina e parë quhet Gërbaja (Grebaje) mbi të cilën ngriten majat impresive malore e Karanfilit, Oçnjakut, Forca, Karanfili Ljuljaševića, Volušnica, Vojuša Lugina tjetër quhet Ropoja e cila fillon nga fshati Vuthaj dhe shkon në drejtim të kufirit ndërmjet Malit të Zi dhe Shqipërisë, dhe mandej në drejtim të masivit qendrorë të majave më të larta të Alpeve Shqiptare të lokalizuara në territorin e Shqipërisë.

majat malorë të Alpeve shqiptare në Mal të Zi tejkalojnë lartësinë prej 2,500 m, ndërsa luginat pran tyre shtrihen në lartësi mbidetare prej 1000 m, çka do të thotë se ndryshimi në lartësi në mes majave malore duet luginave arrijnë rreth 1,500 m, gjë që Alpeve iu jep pamje impressive. Alpet karakterizohen me maja të thepisura malore të cilat ngritën vertikalisht nga luginat e ngushta .

Sa i përket majave malore, majat më atraktive në Alpet e Malit të Zi , për ti pushtuar nga alpinistët janë Karanfili dhe Oçjaku të cilat gjenden mbi luginën e Gërbajës, si dhe Maja e Rosit dhe Kollata në të cilat mund të gjithën alpinistët nga fshati Vuthaj, aty nga fillimi i luginës së Ropojës.

Lidhje të jashtme

Referimet

^ Ilaz Rexha, Vendbanimet dhe Popullsia Albane e Kosovës ( sipas deftereve Osmane te shekullit XV).Instituti i Historisë " Ali Hadri" Prishtinë 2016.faqe 53
^ Ilaz Rexha, Vendbanimet dhe Popullsia Albane e Kosovës (sipas deftereve Osmane te shekullit XV).Instituti i Historisë " Ali Hadri" Prishtinë 2016,faqe 53.
^ Dr. Dragan Rodic, Geografija Jugoslavije I, Naucna knjiga Beograd. 1981.
^ http://www.timesonline.co.uk/tol/news/environment/article7007094.ece/Gjeografët Arkivuar 23 janar 2020 tek Wayback Machine britanik gjejnë akullnajat pa eksploruar në Shqipëri