Burimet natyrore të Kosovës

Burime natyrore janë me bollëk në Kosovë. Kosova është e pasur me linjit dhe minerali si: qymyr, zink, plumb, argjend dhe krom, por ka gjithashtu dhe tokë bujqësore produktive. Kosova ka pyje, lumenj, male, dhe tokë; është ndër më të pasurat e Kosovës në Evropë në lidhje me burime natyrore, të bazuar në sipërfaqe. Kosova është sidomos e pasur me qymyr, e treta në Evropë me rezerva. Kosova posedon rreth 14.700 miliard ton linjti në rezerva, që e rendit Kosovën të pesten në botë. Gjithashtu ka rezerva prej 1 trilioni në minerale si: alumin, ari, plumb, zink, bakër, boksit, magnez, etj. Kosova gjithashtu posedon rezerva të azbestit, kromit, gurit gëlqerorë, dhe kuarcit. Ndonëse shumica e burimeve natyrore të Kosovës ende mbesin të papërdorura, rezervat e tyre të mëdha kanë një potencial të madh për zhvillime të ardhshme, siç e ka vlerësuar Banka Botërore.

Burimet natyrore gjatë historisë

Burimet natyrore në Kosovë dikur ishin "shtylla kurrizore e industrisë". Megjithatë, prodhimi aktualisht është i ulët për shkak të investimeve të pamjaftueshme në pajisje. Ndër këto burime natyrore që më parë kanë qenë të rëndësishme në ekonominë e Kosovës ishin mineralet dhe metalet si: linjiti, alumini, kromi, magnez, nikel, plumb, zink dhe disa materiale ndërtimi të ndryshme. Kosova ishte historikisht një zonë minierash për ish-Jugosllavinë. Kompleksi industrial Trepça në Mitrovicë "ishte operacioni më i madh i minierave në ish Jugosllavi". Gjatë kohës së Jugosllavisë, Kosova zotëronte 50% të rezervave nikel të Jugosllavisë, 36% të linjitit, 48% të rezervave të plumbit dhe zinkut, 47% të rezervave të magnezit dhe 32.4% të rezervave të kaolinitit. Gjatë kësaj kohe, minierat ishin motori i rritjes së Kosovës; Megjithatë, sektori u përball me një rënie nga vitet 1990 . Edhe para Jugosllavisë, burimet natyrore të rajonit u eksploruan dhe u nxorën. Gjatë sundimit të mbretit Milutin (në mesin e shekullit të 14-të) minierë në Novobërdë u konsiderua miniera më e pasur me argjend në Ballkan, ndërsa dy minat e tjera në Kosovë pas Artanës ishin Trepça dhe Janjevo. Gjatë shekullit të 14-të dhe 15-të, Artana ishte zemra e ekonomisë lokale, ajo njihej si qyteti i argjendit dhe i arit. Për shkak të rëndësisë së saj të madhe, ajo ishte gjithashtu shumë e mbrojtur dhe ishte qyteti i fundit që binte në duart e osmanëve gjatë pushtimit në shekullin e 15. Të dhënat nga viti 1931 deri në vitin 1998 tregojnë se prodhimi total nga kompleksi industrial Trepça gjatë kësaj kohe ishte:

• Plumb: 2,066,000 ton
• Zink: 1,371,000 ton
• Argjend: 2.569 ton
• Bismut: 4,115 ton
• Kadmium (1968–1987) 1,655 ton

Nga viti 1922 deri në vitin 2004, shfrytëzimi kumulativ i rezervave të linjitit arriti në 265Mt. Megjithatë, nga shtatori 2005 deri në të dhënat më të fundit në vitin 2007, Trepça prodhoi vetëm plumb, zink dhe bakër me një mesatare prej 5.000 ton në muaj. Disa nga hulumtimet e botuara pretendojnë se Trepça ende ka potencial për prodhimin e 999,000 ton plumb, 670,000 ton zinku dhe 2,200 tonë argjendi. Megjithëse minierat e burimeve minerare më të shquara të Kosovës, të tilla si plumbi, zinku dhe argjendi, ishin një pjesë e rëndësishme e ekonomisë së saj para vitit 1999, minierat aktive të minierave të plumbit, zinkut dhe argjendit u ndërprenë në fillim të konfliktit të Kosovës. Edhe pse këto miniera paraqesin një mundësi të mirë për investime, privatizimi i tyre ka qenë i vështirë për shkak të çështjeve të pronësisë.

Qiratë totale të burimeve natyrore në 2010, siç llogaritet nga Banka Botërore, ishin 1.52% të PBB-së. Bujqësia ka qenë gjithashtu një sektor i rëndësishëm i ekonomisë në Kosovë për shkak të pasurisë së saj në tokat bujqësore. Ajo përbënte 25% të prodhimit të përgjithshëm në Kosovë. Sidoqoftë, sot përdorimi i tokës bujqësore është mjaft i ulët në Kosovë. 53% e totalit të tokës në Kosovë konsiderohet si tokë e punueshme. Ferma mesatare është rreth 1.4 hektarë.

Toka

Meqenëse është sipërfaqja mbi të cilën ndodhin aktivitetet më të mëdha ekonomike, toka është një nga burimet më të rëndësishme natyrore që kontribuojnë drejt zhvillimit ekonomik. Kosova ka sipërfaqe të përgjithshme prej 10,877 kilometra katrorë, e cila klasifikohet si: 53 deri 54,23% tokë bujqësore, 40,92% toka pyjore dhe 4,85% toka jopjellore. Kosova posedon një larmi të madhe të tokave. Vlerësohet se 15% e tokës në Kosovë është tokë e cilësisë së lartë, e pasuar me 29% të kualitetit të mesëm, kështu që 56% e të gjithë tokës është tokë me cilësi të dobët, ndërsa cilësia e lartë dhe e mesme përbëjnë 44% të tokës në Kosovë. Toka e lartë dhe e mesme përbëhet nga 11% nga toka humus, 8.4% tokë karbonat gri, 7.8% tokë aluviale dhe toka të tjera të errëta dhe serpentine. Toka e dobët e cilësisë përbëhet nga toka diluviale, kënetat, tokat gri acid dhe toka të tjera jopjellore dhe kryesisht shtrihet në zonat kodrinore dhe në malet.

Toka bujqësore

Aktiviteti kryesor ekonomik në Kosovë është bujqësia për shkak të zhvillimeve të saj të pazhvilluara. 54.23% e tokës në Kosovë është e kualifikuar të jetë tokë bujqësore, ose 342.400 hektarë të zonës së saj. Megjithatë, sektori formal bujqësor punëson vetëm 3.9% të njerëzve në fuqinë punëtore. Nga 54.23% e tokës që është toka bujqësore, 15% e saj konsiderohet të jetë tokë bujqësore me cilësi të mirë, 29% e tokës bujqësore me cilësi të mesme dhe 56% e mbetur e tokës me cilësi më të ulët.

Toka pyjore

Pyjet kanë një rëndësi të madhe në Kosovë dhe ato janë një nga burimet më të mëdha natyrore të Kosovës. Ato përfshijnë 40.92% të sipërfaqes së përgjithshme të tokës në Kosovë. Pyjet në Kosovë janë me rëndësi të madhe sepse ato janë të pasura me biodiversitetin. Kosova ka gjithsej 464,800 hektarë pyje dhe një tjetër 28,200 hektarë tokë pyjore.

Flora

Kosova posedon një nga florën më të pasur në Ballkan, megjithëse përfshin vetëm 2.3% të zonës në Ballkan. Më e rëndësishmja në këto lidhje janë malet Alpeve Shqiptare dhe Malet e Sharrit. Deri më tani, në Kosovë janë identifikuar rreth 2,500 lloje të florës. Kjo larmi e madhe e bimëve në Kosovë paraqet një burim të vlefshëm natyror, sidomos duke pasur parasysh sipërfaqen e saj të vogël. Megjithatë, edhe me këto burime të pasura, flora në Kosovë nuk është përdorur në dobi të ekonomisë, madje as në të kaluarën.

Druri

Druri është përdorur në Kosovë si burimi kryesor i ngrohjes. Studimet tregojnë se familjet në Kosovë konsumojnë 7.58 m3 dru çdo gjatë një viti, ose një konsum total prej 1.525 milion m3 në vit.

Uji

Kosova mund të sigurojë rreth 131 × 106 m3 ujë në vit nga ujërat e saj nëntokësore dhe rrjedhat e lumenjve.

Kosova ka rezerva relativisht të ulëta të ujit në krahasim me nevojat e saj. Uji për kokë banori në vit në Kosovë vlerësohet të jetë 1,600 m3 / s. Mesatarja nga rrjedha vjetore e ujit në Kosovë llogaritet të jetë përafërsisht 3.8 x 109 ose 121.2 m3 / s. Vëllimi total i grumbulluar i ujit në pikat e akumulimit aktual është 569.69 milion m3. Përveç që ka burime të pamjaftueshme ujore për të plotësuar nevojat e popullit dhe ekonomisë, Kosova karakterizohet edhe me një shpërndarje e pabarabartë e ujit në të gjithë sipërfaqen e saj. Për shkak të potencialit të saj të ulët, hidrocentralet përdoren modestisht. Burimet ujore janë të vendosura kryesisht në pjesën perëndimore, në krahasim me Lindjen e cila ka rezerva më të ulëta dhe në Lindjen e Jugut ku ka më shumë nevojë për ujë.

Mungon hulumtimi lidhur me rezervat e ujërave nëntokësore në Kosovë. Rezervat e ujërave nëntokësore në Kosovë janë të vendosura kryesisht në formacione të ndryshme të shkëmbinjve. Edhe pse këto rezerva kanë një rëndësi të madhe për nevojat e ujit të pijshëm, si dhe për bujqësinë dhe industrinë, ato përdoren kryesisht nëpër puset private. Në zonën e pellgut të lumit Drin të Bardhë, ka akumulime të ujërave nëntokësore, të cilat kanë një sipërfaqe totale prej 998 km2, vëllim të përdorshëm prej 271x106 m3 dhe një kapacitet total të vlerësuar prej 511x106 m3.

Liqenet

Në Kosovë, ka vetëm pak liqene natyrore. Ndër liqenet artificiale janë: Liqeni Radonjikut, Gazivodës, Batllavës, Përlepnicës dhe Badovcit, të cilat kanë këto karakteristika:

Liqeni i Gazivodës:

• Sipërfaqja e pellgut: 1,060 km2
• Rrjedhja mesatare e ujit: 13.5 m3 / s
• Vëllimi total i akumulimit: 390 m3

Liqeni i Batllavës:

• Sipërfaqja e pellgut: 226 km2
• Rrjedhja mesatare e ujit: 1.06 m3 / s
• Vëllimi total i akumulimit: 30 m3

Liqeni i Badovcit:

• Sipërfaqja e pellgut: 103 km2
• Rrjedhja mesatare e ujit: 1.05 m3 / s
• Vëllimi total i akumulimit: 26.4 m3

Liqeni i Radonjikut

• Sipërfaqja e pellgut: 130 km2
• Rrjedhja mesatare e ujit: 0.16 m3 / s
• Vëllimi total i akumulimit: 113 m3

Lumenjtë

Nga lumenjtë në Kosovë:

50.7% i përkasin (rrjedhin) Detit të Zi, këto janë: Ibri, Morava e Binçës dhe Sitnica së bashku me degët e saj Llapi dhe Drenica; 43.5% në detin Adriatik, këto janë: Drini i Bardhë dhe degët e saj në Deçan, Pejë, Prizren, Erenik, Klinë, Plazhë Topluha dhe Ujëvarat e Mirusha; dhe 5.8% në Detin Egje, këto janë: Lepenci dhe dega e saj Nerodimka. Lumenjtë në Kosovë kanë rrjedha të parregullta gjatë vitit, por ato zakonisht kanë rrjedha të larta në sezonin e dimrit dhe në pranverën e hershme. Të katër lumenjtë kryesorë në Kosovë janë: Drini i Bardhë, Lepenci, Morava dhe Iberi. Lumi Drini i Bardhë është lumi më i gjatë në Kosovë me një gjatësi prej 122 km. Më poshtë janë gjatësia dhe sipërfaqja e lumenjve kryesorë në Kosovë:

Tabela 1: Gjatësia në km të lumenjve kryesorë në Kosovë

Emri	Gjatësia në km brenda territorit të Kosovës	Sipërfaqja m2
Drini i Bardhë	122	4.622
Sitnica	90	2.873
Peja	62	424.9
Morava	60	1.552
Lepenci	53	679.0
Erenik	51	510.3
Iber	42	1.155
Prizreni	31	262.6

Tabela 2: Bazenet e akumulimit të ujit, sipërfaqet, sasia e rrjedhjes së ujit dhe vendi i shkarkimit

No.	Bazeni	S[km2]	Q[m3/s]	q[l/s*km2]	Rrjedhja vjetore [mil.m3]	Drejtimi i rrjedhjes
1	Drini i Bardhë	4649	61.0	14.6	2.200	Deti Adriatik
2	Iber	4009	32.6	8.13	771	Deti i Zi
3	Morava	1564	6.1	4.35	330	Deti i Zi
4	Lepenci	0.685	8.7	12.7	307	Deti Egje

Tabela 3: Vlerat maksimale, minimale, dhe mesatare të rrjedhjeve vjetore (Q-m³/s) të stacioneve hidrometrike në bazë të bazeneve të lumenjve

NR.	Bazeni	Stacioni	Lumi	Qmin	Qmes	Qmax
1	Drini i Bardhë	Berkovo	Istog	0.48	3.75	1.86
2	Drini i Bardhë	Drelaj	Bistrica e Pejes	0.32	4.20	83.50
3	Drini i Bardhë	Grykë	Bistrica e Pejes	0.46	5.95	194
4	Drini i Bardhë	Klina	Klina	000	1.49	49.20
5	Drini i Bardhë	Mirusha	Mirusha	0.02	1.21	23.30
6	Drini i Bardhë	Deçan	Bistrica e Deçanit	0.60	4.28	58.00
7	Drini i Bardhë	Rakovina	ë	0.80	24.64	358
8	Drini i Bardhë	Gjakova	Erenik	0.06	12.33	542
9	Drini i Bardhë	Piranë	Topluha	0.04	3.47	55.40
10	Drini i Bardhë	Gjonaj	Drini i Bardhë	0.10	48.8	1118
11	Drini i Bardhë	Prizren	Bistrica e Prizrenit	0.03	4.47	424
12	Ibri	Glogovac	Drenica	0.02	1.52	32.80
13	Ibri	Lluzhan	Llapi	0.90	5.01	63.80
14	Ibri	Nedakovc	Sitnica	0.50	13.62	328
15	Ibri	Milloshevë	Llapi	0.00	4.48	82.70
16	Ibri	Prelez	Iber	0.80	13.39	452.80
17	Ibri	Leposaviq	Iber	0.50	30.85	667
18	Morava e Binçës	Konçul	Morava	0.03	9.21	1012
19	Morava e Binçës	Domarovc	Lumi Kriva	0.2	2.6	30.8
20	Morava e Binçës	Vitina	Morava	0.05	1.06	18.70
21	Lepenci	Kaçanik	Nerodimja	0.15	4.17	17.50
22	Lepenci	Hani i Elezit	Lepenci	0.10	10.49	184

Uji mineral dhe termik

Kosova gjithashtu gëzon rezerva të pasura me ujë termal dhe mineral. Megjithëse këtyre burimeve u është kushtuar vëmendje e vogël, të dhënat e mbledhura deri tani tregojnë se ekzistojnë rreth 30 burime të ujit termal dhe mineral në Kosovë. Burimet kryesore të këtyre ujërave janë: "Banja e Pejës", "Banjska" dhe "Banja e Kllokotit", për të cilat ka edhe më shumë të dhëna pasi që ato gjithashtu funksionojnë si "banja termale shëruese". Edhe pse këto burime uji janë të përshtatshme për prodhimin e energjisë termike, ato përdoren kryesisht për shërim dhe për qëllime rekreative. Gama e temperaturës së këtyre burimeve të ujit është midis 17 dhe 54C dhe shkalla e mineralizimit varion nga 2 deri në 5 g / l. Këto burime të ujit termal dhe mineral në Kosovë kanë në përbërjen e tyre gjithashtu hidrokarbure, sulfate, magnez dhe kalcium.

Tabela e mëposhtme paraqet karakteristikat fiziko-kimike të disa burimeve termo-minerale në Kosovë:

Table 4: Karakteristikat fiziko-kimike të disa burimeve termo-minerale në Kosovë

Nr	Vendndodhja	Q 1/s	t °C	pH	Mineralizimi/l	Komponenta specifike	Përmbajtja e gazit
1	Banja e Pejës	4.00	48.9	6.9	2.04	H2SiO,Ra	CO2
2	Banja e Kllokotit	10.00	32.0	6.6	3.601	CO2Ra,H2	CO2
3	Banjska	2.50	50.0	6.7	1.356	H2SiO3	CO2
4	Banja e Runikut	15.00	24.8	7.1	0.598	-	CO2-N2
5	Burimi i nxehtë i Runikut	5.00	23.0	7.2	0.61	Ra	CO2-N2
6	Gojbula	-	12.0	6.3	2.193	CO2	CO2
7	Uji i Lluzhanit	0.01	14.0	6.3	1.144	Ra,H2SiO3	CO2
8	Deçan	2.00	12.5	603	1.433	CO2	CO2
9	Getnja e Sipërme	0.1	9.0	6.6	2.539	-	CO2
10	Poneshi	0.03	13.0	6.3	3.539	CO2,Fe	CO2
11	Pokleku	1.00	13.0	6.3	3.52	Fe,Ra,CO2,H2SiO3	CO2
12	Uglari	6.00	25.00	6.8	0.688	-	CO2-N2
13	Zhitija	0.3	20.0	6.5	5.126	Fe,CO2	CO2
14	Dobërçani	-	26.8	6.4	-	-	CO2,H2S

Peshkataria

Peshkataria është evidente në Kosovë në shumicën e burimeve të ujërave të ëmbla; megjithatë, ekziston një mungesë e menaxhimit të peshkimit që e bën të vështirë mbajtjen e peshkimit. Llojet kryesore të peshqve që gjenden në Kosovë janë: troftë, mustak, dritë, luginë, etj.

Burimet e mineraleve

Burimet kryesore minerare të Kosovës janë: plumbi, zinku, argjendi, nikeli, kobalt, kromi, linjiti, bakri, boksiti, magnezi, hekuri dhe disa minerale industriale si: kaolinë, bentoniti, kuarci, halloiziti, diatomite, granati, asbesti dhe leuciti. Burimet minerare në Kosovë llogariten të jenë me vlerë 13.5 miliardë euro, bazuar në një anketë të Drejtorisë për Miniera dhe Minerale dhe Bankën Botërore, prej së cilës 6 miliardë euro i atribuohen minierës vetëm në Sibofc, 3 milion Trepçës, 2 miliardë në Ferronikel dhe një tjetër 2 miliardë burime të tjera nëpër Kosovë. Megjithëse ish-drejtori për miniera dhe minerale, Hengstmann, pretendoi për këtë vlerë, eksperti i minierave, Adil Januzi, pretendoi se burimet natyrore të Kosovës janë me vlerë edhe më të madhe, meqenëse Kosova posedon vetëm linjit me mbi 13 miliardë ton. Kompleksi industrial Trepça posedon vetëm më shumë se 60 lloje minerale të cilat janë identifikuar deri më tani.

Mineralet metalike

Vlerësimet arrijnë në vlerë prej mbi 1 miliard dollarë rezervash të plumbit, zinkut, argjendit, manganit, nikelit dhe borit. Rezervat e burimeve minerale kryesore në Kosovë llogariten të jenë:

• Linjiti: rreth 13 miliardë ton
• Plumbi dhe zinku: 59 miliardë ton
• Boksitët: 2.7 miliard ton
• Nikeli: 13 miliard ton
• Magnezi: 4.1 miliard ton

Një depozitë minerale e njohur si Artana ndodhet në pjesën lindore të Prishtinës, rreth 18 km nga ajo. Artana llogaritet të përmbajë 9 milion ton mineral, me një përmbajtje mesatare prej 2,5% Zn (zinkut), 2,3% Pb (plumb) dhe 92 ppm Ag (argjend). Ndërsa tre mineralet kryesore që gjenden në këtë depozitë janë plumbi, zinku dhe argjendi, janë identifikuar edhe elementë të tjerë si kadmiumi (Cd), bizmut (Bi), ari (Au) etj. Ujit dhe zinkut gjenden në Kosovë në minierat e mëposhtme: miniera Stari Trg, miniera Crnac, miniera Artana, Hajvalia, Kizhnica, Badovc etj. Magnezi gjendet në: Strezovc dhe Golesh. Minat gëlqerore janë: Sharrcem. Chrome gjendet në Deve. Boksiti gjendet në Klinë. Eksportet e metaleve bazë përbëjnë një pjesë të madhe të eksporteve totale, në rreth 63%, dhe ato kanë vazhduar të rriten. Nga 19 milionë euro në eksportet e metaleve bazë në vitin 2004, ato u rritën në 124 milionë euro në vitin 2008. Nga 47 milionë euro në 2007, eksportet e hekurit dhe çelikut u rritën në 105 milionë euro në vitin 2008. Pas kësaj rritjeje të eksporteve, një rënie e kërkesës filloi deri në fund të vitit 2008.

Plumbi

Kosova është e pasur me plumb. Vetëm kompleksi i minierave të Trepçës vlerësohet të ketë depozita të plumbit në 425,000 ton. Udhëheqja prodhohet në Mitrovicë, ndërsa rezervat minerale për prodhimin e plumbit gjenden në: Stanterg, Artana dhe Kopaonik. Këto minerale përmbajnë metale të rralla si: Ag, Au, Bi, Sb, Mn, Cu, Ge, Te, Ta dhe Se. Rezervat llogariten të jenë me vlerë 41.2 milion ton. Lead ka një koeficient të shërbimeve prej 95-98% ndërsa prodhimi i plumbit, siç u vlerësua në vitin 1987 ishte rreth 100,000t plumb në vit. Pika e prodhuar në Kosovë përdoret në tri industritë kryesore në Kosovë:

• Në Mitrovicë, në industrinë e akumulatorëve, ku përdoren 35,000 ton në vit
• në Peć, në akumulatorët industrial, ku përdoren 12,000 ton në vit
• në Skenderaj, në fabrikën e municioneve të gjuetisë, ku përdoren 8,500 ton në vit

Ndërsa një sasi e konsiderueshme shkon në industritë e ish-Jugosllavisë. Përqendrimi i plumbit i përgatitur në Mitrovicë ka përbërjen kimike në vijim:

• Pb: 73%
• Zn: 0.93%
• Cu: 0.09%
• Fe: 3.10%
• S: 16.4%
• As: 0.14%
• At: 0.18%
• SiO2: 3.3%
• Ag, Cd, Bi, etj: 1,425 g / t

Zinku

Kosova është gjithashtu e pasur me zink të prodhuar edhe në Mitrovicë. Vetëm kompleksi Trepça përmban 415.000 tonë zink. Meqenëse baza minerale për zink është e njëjtë me atë të plumbit, zakonisht quhen minerale plumb-zink. Përqendrimi i zinkut është disi i ngjashëm me plumbin në përbërës, struktura kimike e zinkut të prodhuar në Mitrovicë është si vijon:

• Pb: 0.85%
• Zn: 47.0%
• Fe: 9.12%
• S: 29.52%
• Si dhe As, Mg, Cd, Ca, Ag, Hg [24]

Rreth 20,000 ton në vit të zinkut të prodhuar përdoren në Vushtrri si kallaj zinku dhe rreth 60,000 ton në vit në Gjakovë si zinku në tuba dhe litarë.

Argjend, bismut dhe kadmium

Vetëm Trepça vlerësohet të ketë 800 ton argjendi. Gjatë viteve 1978–1988, jo vetëm që u prodhua plumbi, por edhe disa sasi argjendi, ari, kadmiumi dhe bizmut. Sasitë e prodhuara ishin: 200 ton Ag (argjend) në vit, 150 ton Bi (bizmut) në vit, 120 kg Au (ari) në vit dhe 300 ton Cd (kadmium) në vit. Përpunimi i metaleve të tilla është zhvilluar edhe në disa rajone të Kosovës, si: përpunimi i arit dhe argjendit në Prizren, në sasi prej rreth 20 kg Au në muaj dhe 1000 kg në muaj, gjithashtu prodhimin e baterive nikel-kadmium në Prizren, në rreth 100 tonë Cd në vit.

Hekuri, mangani, bakri, uraniumi, titani, toriumi

Megjithëse ka indikacione për burime të tilla minerale, hetimet vazhdojnë ende dhe nuk përcaktohen. Deri në ditët e sotme ka pasur disa burime të hekurit të vërejtur në: - Petrashticë-Shtime (44% hekur dhe 2,5% Cr2O3), Tërstenik (40% hekur dhe 3,5% Cr2O3), dhe Sedllarë (Kamenicë, 40% ). Mangani zakonisht gjendet i shoqëruar nga plumbi dhe zinku. Rajonet e Novobërdës, Brodit dhe Dragashit përmbajnë burime mangani me interes ekonomik. Këto rezerva përmbajnë një strukturë kimike mesatare të manganit në 22.2% dhe vlerësohet të jetë rreth 5 milion ton. Bakri gjendet në vendet e mëposhtme:

• Pashtrik, në 1.0% bakër
• Rahovec, Guri i Kuq, midis 1.2 dhe 2.73% bakrit
• Rexhanc, Đeneral Janković, përqendrimi i papërcaktuar dhe
• malet e Deçanit, përqendrimi i papërcaktuar.

Boksitët

Përdorimi i boksitit në Kosovë filloi në vitin 1966 dhe tani gjendet në Malin Grebnik, rezervat e të cilave arrijnë në 1.7 milion ton bokside. Përveç rezervave të boksitit, 2 ton aluminit janë gjetur në katër ton bokside, nga e cila prodhohet pastaj alumini. Kjo do të thotë se mali Grebnik potencialisht përmban 425,000 ton alumini. Struktura kimike e boksitit në Kosovë është:

• Al2O3: 46 deri 52%
• SiO2: 1 deri 4.5%
• Fe2O3: 33 deri 38%
• TiO2: 1.8 deri 2.7%

Masat minerale të boksitit variojnë nga mijëra në milion ton, dhe 20 deri 200 metra. Rezervat më të reja të boksitit që janë të përdorshme arrijnë në 2.7 milion ton (të kategorive A, B dhe C1), me 40 milionë tonë gëlqerorë që i shoqërojnë ato. Derisa nuk ka kapacitet për përpunimin e boksitit në Kosovë, boksiti i prodhuar kryesisht eksportohet në disa vende si Gjermania, Rusia dhe Rumania.

Kromi

Në Kosovë ekzistojnë pak burime kromi dhe ato përhapen në rajonet e Brezovicës, Gjakovës, Lubotenit, Rahovecit dhe Goleshit. Kromi është nxjerrë në Gjakovë nga minierat e Deva. Struktura mesatare e kromit është 44% Cr2O3. Megjithëse nuk ka të dhëna të caktuara mbi sasinë e burimeve të kromit në Kosovë, deri në vitin 2008 prodhimi total i kromit ishte rreth 102 milion ton.

Ari

Ari në Kosovë është gjetur duke shoqëruar bakër, plumb dhe zink, si dhe disa rezerva të pastra në lumenjtë aluvialë. Ari gjendet në minierën e Artanës ku përbërja e tij është e lartë dhe është në nivele të matshme. Artana është burimi me përmbajtjen më të lartë të arit në Kosovë, ku depozitat vlerësohen të jenë rreth 2.700 kg. Ari gjendet gjithashtu në xeherorin e plumbit dhe zinkut me një përmbajtje mesatare prej 0.8 gram për ton. Është llogaritur që nga viti 1939 deri në vitin 1989 prodhimi i artë në Kosovë arriti në rreth 11.9 tonë

Mineralet jo-metalike

Kuarc

Kosova posedon kuarc (SiO2) në pjesën lindore, jugore dhe qendrore. Gur kuarci është një mineral industrial me cilësi të lartë dhe përdoret kryesisht për materiale ndërtimi. Struktura e saj mesatare kimike është:

• SiO2: 95 deri 97%
• Al2O3: 0.95 deri 2.39%
• Fe2O3: 0.09 deri 0.2%
• CaO: 0.81 deri 1.21%

Megjithëse në Kosovë ekzistojnë disa zona të pasura me kuarc, hulumtimi mbi këtë mineral nuk është i plotë. Rezervat llogariten të jenë rreth 340,000 m3.

Karbonati i magnezit

Disa vende në Kosovë përmbajnë karbonat magnez (MgCO3), si Strezovci dhe Goleš. Struktura kimike e këtyre mineraleve është:

• MgO: 44.49%
• Si02: 2.5 deri 6%
• CaO: 0.9 deri 5%

Para 1990, mesatarisht, prodhimi vjetor ishte 110,000 ton magnezit, 22,000 ton magnezit sintered dhe 10,000 ton magnezit kalcinuar kaustik. Deri më tani, deri më tani janë përdorur rreth 4.6 milion ton të këtij minerali. Rezervat totale aktuale janë: 2.4 milion ton në Magure dhe 1.7 milion ton në Strezovcë.

Argjilë

Argil në Kosovë gjendet në disa vende, si: Gjakovë, Dardanë, Landovë, Skënderaj, Klinë, Pejë, Viti, Ferizaj, Prishtinë dhe Podujevë. Në total, rezervat e argjilës vlerësohen të jenë 2 miliardë ton. Struktura kimike e argil, e cila përdoret kryesisht për të prodhuar tulla dhe pllaka është:

• SiO2: 56 deri 62%
• Al2O3: 12.6 deri 15.2%
• MgO: 2.9 deri 3.2%
• CaO: 2.3 deri në 7% [24]

Kaolinë, bentonite dhe çimento

Kosova gjithashtu posedon rezerva të mëdha të kaolinëve (gurë të pasura me kaolinë), një nga më të mëdhatë në Kosovë që ndodhet në Karaçevë të ulët, në lindje të Gjilanit. Kjo minierë në Karaçevë të ulët ka funksionuar që nga viti 1965, dhe deri më tani, rezervat totale të kaolisë përdoren përafërsisht 372,000 ton. Në përgjithësi, Kosova posedon rezerva totale të kaolinëve prej rreth 15 milionë m3 kryesisht të përhapur në katër fusha. Rezervat Bentonite në Kosovë vlerësohen të jenë në total 86 milion ton, dhe ato janë kryesisht të përhapura në shtatë fusha minerale. Rezervat e çimentos në Kosovë vlerësohen të jenë në total 95 milion ton, dhe ato janë të përhapura në "Hanin e Elezit". Guri dekorativ, gëlqeror dhe zhavor Kosova posedon gjithsej 3 miliard ton mermer (mermer i zi, oniks, mermer i gjelbër) dhe ato gjenden kryesisht në Deçan dhe Pejë. Rezervat e gurit gëlqeror vlerësohen të jenë rreth 10 miliardë tonë, ndërsa gruri i gjetur në lumenj vlerësohet të jetë 1 miliard ton.

Lëndë djegëse

Linjiti

Kosova është kryesisht e pasur me linjit dhe linjiti përbën 97% të prodhimit të energjisë elektrike në Kosovë. Rezervat e Kosovës të linjitit janë të pestat në botë, rreth 14 miliardë tonë. Linjiti në Kosovë gjendet në tre basenet kryesore: baseni i Kosovës, pellgu i Dukagjinit dhe pellgu i Drenicës. Pellgu i Kosovës deri më tani ka qenë baseni kryesor që përdoret për minierat. Shfrytëzimi i linjitit në Kosovë u regjistrua për herë të parë në vitin 1922, në pellgun e Kosovës, kur filloi miniera. Pellgu i Kosovës ka një sipërfaqe prej 274 km2. Pellgu i Dukagjinit ka një sipërfaqe prej 49 km2. Pellgjet e tjera përfshijnë një sipërfaqe prej 5.1 km2. Linjiti në Kosovë është i ulët në përmbajtjen e squfurit dhe ka një përqendrim të mirë gëlqeror që do të thotë se mund të thithë squfur gjatë djegies. Në përgjithësi, minierat e linjitit në Kosovë kanë ndër karakteristikat më të favorshme në Evropë. Raporti mesatar i grumbullimit të mbeturinave ndaj qymyrit është 1.7m3 në 1 dhe është me cilësi të lartë për prodhimin e energjisë elektrike. Vlera neto kalorifike e linjitit në Kosovë varion midis 6.28 dhe 9.21 MJ / kg, me një mesatare prej 7.8 MJ / kg. Lagështia varion midis 38 dhe 48%, përqindja e hirit në mes të 9.84 dhe 21.32%, dhe përmbajtja e squfurit në mes 0.64 dhe 1.51%. Kosova ka rezerva të dytë më të mëdha të linjitit të shfrytëzueshëm në Evropë, vetëm pas Gjermanisë dhe Polonisë. Linjiti është burimi kryesor i energjisë në Kosovë dhe do të mbetet për shkak të rezervave të larta.

Bazeni i Kosovës

Bazeni i Kosovës ka rreth 12 miliardë ton linjit. Qymyri në pellgun e Kosovës është me llojin e linjitit dhe mosha gjeologjike e tij është P | Raporti i qymyrit deri në tokën e mbeturinave në pellgun e Kosovës është 1: 185. Ajo ka një trashësi mesatare prej 45 m. Ngjarjet e qymyrit në këtë pellg variojnë nga sipërfaqja deri në 310 metra maksimale nën nivelin e sipërfaqes. Linjiti në pellgun e Kosovës është me cilësi të lartë, vlerat mesatare për parametrat më të rëndësishëm janë:

• ETU (vlera e ulët kalorifike): 7,300 kJ / kg
• S (squfuri) <1%
• L (lagështi): shkojnë nga 45 në 47%
• H (hirit): 18%

Pjesa më e madhe e linjitit gjendet në qendër të basenit të Kosovës, ku trashësia gjithashtu arrin një maksimum 110 m. Pellgu i Kosovës ka dy pika gërmimi të cilat janë aktive dhe përdoren për nxjerrjen e linjitit për termocentralet në Kosovë dhe kanë një kapacitet prej 7,000,000 ton në vit. Deri në vitin 2009 është raportuar se rreth 200 milionë tonë qymyr janë shfrytëzuar, të cilat përbëjnë vetëm 2% të rezervave totale të qymyrit në pellgun e Kosovës. Në pjesën jugore të pellgut të Kosovës ekziston miniera e Babushit, e cila gjithashtu ka një masë të përcaktuar të rezervave të qymyrit, me një sipërfaqe prej 0.5 km2 miniera Babush posedon rezerva gjeologjike të thëngjillit prej 3.7 milion ton. Qymyrguri në këtë minierë ka vlerat e mëposhtme të parametrave të cilësisë:

• ETU = 7,350 kJ / kg
• S <1%
• L = 40-47%
• H = 22%

Ndërsa ekziston një përafrim aktual i rezervave në këtë minierë, eksplorimet nuk janë ende të plota dhe ekziston mundësia për rezerva më të gjera. Bazuar në analizën e sasisë së rezervave të linjitit dhe kushteve të shfrytëzimit brenda pellgut të Kosovës, Ministria e Energjisë dhe Minierave në Kosovë ka klasifikuar Zona C ose të ashtuquajturat "Miniera e Re" si më të përshtatshme për shfrytëzim, së bashku me Zonën D të pellgut të Kosovës ose të ashtuquajturit "Dardhishtë" në gjuhën shqipe. Zona G dhe I e pellgut të Kosovës janë vlerësuar gjithashtu si shumë të përshtatshme për shfrytëzim të ardhshëm bazuar në sasinë e tyre rezervë dhe raportin e djerrinës ndaj qymyrit. Këto dy zona janë vlerësuar të kenë kapacitet të mjaftueshëm për të mundësuar ndërtimin dhe drejtimin e termocentraleve të reja. Këto katër zona janë klasifikuar si Prioriteti 1 (Zona C dhe Zona D) dhe Prioriteti 2 (Zona G dhe Zona I), ndërsa zonat e klasifikuara nën Prioritetin 3 kanë kushte të këqija për shfrytëzim, ose për shkak të degradimit si Zona E ose raportet e dobëta të djerrinës ndaj qymyrit të tilla si Zonat F, H, J dhe K. Të gjitha këto zona (përveç Zonës J) janë gjithashtu të kufizuara për shkak të densitetit të lartë të popullsisë.

Bazeni i Dukagjinit

Bazeni i Dukagjinit përmban tre seri të thëngjillit:

• Seri Mio Pliocene, (para epokës së Ponçes)
• Seria e hershme Pliocene (epoka e Poncës)
• Seria e vonë pliocene (mosha levantiniane)

Veriu i basenit të Dukagjinit është më produktiv, në lokalitetet Kline, ku trashësia mesatare e thëngjillit është 40 m. Vlerat e parametrave bazë të cilësisë në këtë pellg janë:

ETU = 600 deri 10,000 kJ / kg S = 1.06% L = 31 deri 69% H = 20 deri 27% Eksplorimet në këtë pellg gjithashtu nuk kanë përfunduar; kështu, me hulumtime të mëtejshme parashikohet që rezervat të rriten me dy miliardë ton. Rajonet e Pejës, Gjakovës dhe Prizrenit mbeten të ardhshëm për hulumtime dhe hulumtime të mëtejshme.

Pellgu i Drenicës

Derisa pellgu i Kosovës ndodhet në Lindje të Kosovës dhe pellgun e Metohisë në Perëndim, pellgu i Drenicës qëndron mes tyre me potencialin më të ulët krahasuar me dy të tjerët. Pellgu i Drenicës përbëhet nga dy shtretër qymyri: Skenderaj dhe Drenica. Shtrati i thëngjillit Skenderaj përfshin një sipërfaqe prej 5.1 km2 me një trashësi mesatare prej 15 m. Qymyri në këtë pellg ka një raport djerrinë në qymyr të 1.35: 1 m3 / t. Në vijim janë rezervat të cilat janë përcaktuar në fushën e Skenderajt:

• Kategoria B: 10,876,546 t
• Kategoria C1: 48,850,608 t
• Kategoria C2: përafërsisht 10,000,000 t
• Totali i rezervave: 69,724,154 t [17]

Vlerat për parametrat e cilësisë në këtë fushë qymyri janë:

• ETU = 7.300 kJ / kg
• L = 32.46%
• H = 25.60%
• S = 1.58%

Fusha e Drenasit ka një sipërfaqe prej rreth 3.2 km2 dhe rezervat:

• Kategoria C1: rreth 21 milionë
• Rezerva totale prej rreth 90 milion.

Ndërsa pellgu i Kosovës dhe Metohisë mund të shfrytëzohet për prodhimin e energjisë elektrike, pellgu i vogël i Drenicës nuk mund të përdoret për prodhimin e energjisë, edhe pse mund të shfrytëzohet për qëllime industriale; pra, nuk ka ndonjë rëndësi të vogël. Pellgu i Drenicës përbëhet nga dy zona: Zona I (në Skenderaj) dhe Zona II (në Gllogofc). Zona I e pellgut të Drenicës ka rreth 70 milion ton rezerva të linjitit, ndërsa Zona II ka rreth 25 milion ton rezerva gjeologjike. Vlera mesatare kalorike e linjitit në të dy zonat është 7,300 kJ / kg, ndërsa gjerësia mesatare e thëngjillit në zonën I është 200 m dhe në zonën II 10 milion.

Industria minerare dhe metalurgjike

Në Trepça në Mitrovicë ekzistojnë dy shkrirësa të plumbit dhe të zinkut, të cilat momentalisht nuk funksionojnë sepse u mbyllën gjatë administratës së UNMIK-ut në vitin 2000. Ata u mbyllën për shkak të rreziqeve mjedisore. Ka edhe disa ndërmarrje të tjera që janë privatizuar pas luftës, siç janë: Ferronikeli në 2005, Llamkos Galvasteel në 2005 dhe Sharrcem në vitin 2000. Këto ndërmarrje: Ferronikeli në Drenas, një kompleks i minierave dhe shkrirjes së nikelit; Sharrcem në Han i Elezit, një gur gëlqeror dhe prodhues i çimentos; dhe Llamkos Galvasteel në Vushtrri, një prodhues i çelikut, ishin "kampionë industrialë" në ish-Jugosllavi. Investimet në sektorin e minierave dhe metaleve në Kosovë kanë qenë shumë të ulëta dhe madje kanë rënë gjatë viteve 2007–2011; megjithatë, kjo industri përbën pjesën më të madhe të eksporteve të Kosovës. Industria e minierave dhe metaleve siguron pothuajse 76% të të ardhurave të eksportit në Kosovë. Kjo gjithashtu ka kontribuar në zvogëlimin e një pjese të të ardhurave të bazuara në qira në Kosovë dhe në rritjen e të ardhurave të ekonomisë reale në Kosovë.

Megjithatë, ka shumë paqëndrueshmëri strukturore në këtë sektor dhe megjithëse përbën një pjesë të lartë të eksporteve, industria është gjithashtu shumë e varur nga importet. Industria e minierave dhe metaleve në Kosovë tregon mungesë të integrimit të brendshëm, që do të thotë se ka pak lidhje në procesin e prodhimit mes segmenteve të ndryshme në industri dhe ka nevojë për investime në këtë fushë. Gjithashtu, duke krijuar ndërmarrje të reja në sektorin e minierave dhe metaleve, Kosova ishte në gjendje të ulte defiçitin e llogarisë rrjedhëse në vitin 2011 me rreth 537 milionë euro. Edhe pse përpunimi i metaleve u zhvillua shpejt brenda industrisë së minierave dhe metalit gjatë viteve 2003–2011 dhe rriti të ardhurat e eksportit me 16 fish, ajo nuk ishte në gjendje të inkurajonte lidhjet e prodhimit brenda industrisë. Gjatë vitit 2009–2011, vetëm licencat minerare të lëshuara ishin për kompanitë ekzistuese në Kosovë dhe vetëm 5 ishin lëshuar për projektet e nxjerrjes. Gjatë viteve 2003–2011 importet gjithashtu u rritën nga mineralet dhe xehe, të cilat pastaj u përpunuan në vend dhe u rieksportohen.

Ndërsa xeheroret e nxjerra nga kompanitë private ose në Trepça eksportohen dhe më tej përpunohen dhe përpunohen nga Kosova, industria e prodhimit vendas përdor metale të përpunuara të importuara nga jashtë. Kështu, nuk ka lidhje brenda metaleve dhe industrisë minerare në Kosovë dhe industria është plotësisht e varur e lidhur me ekonomitë e jashtme. Sektori nxjerrës, megjithëse është në rritje në rëndësi, mbetet ende në një nivel relativisht të ulët prej 1.1% të PBB (2010) dhe dukshëm më i ulët se niveli i tij para luftës dhe viteve 90. Në vitin 2008, eksporti i ingots nikel arriti pothuajse gjysmën e vlerës totale të eksporteve. Sektori i minierave kontribuon relativisht të ulët në PBB (rreth 1%). Metalet bazë përbënin pothuajse 33% të të gjitha eksporteve në vitin 2010. Këto shifra e lidhin Kosovën midis vendeve që Banka Botërore vlerëson si "ekonomi minerale".

Institucionet në sektorin e energjisë

Institucionet kryesore në sektorin e energjisë në Kosovë janë: Ministria e Energjisë dhe Minierave, Zyra e Rregullatorit të Energjisë dhe Komisioni i Pavarur për Miniera dhe Minerale (ICMM), ndërsa disa nga ndërmarrjet kryesore janë Korporata Energjetike e Kosovës (KEK) dhe Sistemin e Transmisionit të Energjisë Elektrike dhe Operatorin e Tregut (KOSTT).

Shihni gjithashtu

Ekonomia e Kosovës, Pyjet e Kosovës, Gjeografia e Kosovës, Miniera e Trepçës