Wikipedia

Dolomitet

vargmale në Alpe


Dolomitet (italisht: Dolomiti [doloˈmiːti]; Ladenin: Dolomites; gjermanisht: Dolomiten [doːloːˈmɪtn̩]; VenecianVenecisht: [Dołomiti] Error: {{Lang}}: text has italic markup (help) [doɰoˈmiti]: FriulianFriuliane: Dolomitis)  janë një varg malor që ndodhet në Italinë verilindore. Ata formojnë një pjesë të  Alpeve Gëlqerore Jugore dhe shtrihet nga lumi Adige në perëndim deri në Luginën Piave (Pieve di Cadore) në lindje. Kufijtë verior dhe jugor përcaktohen nga Lugina e Pusterit dhe Lugina e Sugana (italisht: Valsugana). Dolomitët janë pothuajse të barabartë në mes të krahinave të Belluno, Tiroli jugor dhe Trentos.

Dolmitet
italisht: Dolomiti
gjermanisht: Dolomiten
Pamje nga Pordoi
Pamje nga Pordoi
Pika më e lartë
MajaMarmolada
Ngritja3,343 m (10,968 ft)
Gjeografia
Dolomitet is located in Earth
Dolomitet
Dolomitet (Earth)
ShtetiItalia
ProvincaBelluno, South Tyrol dhe Trentino
VargmaliAlpet
Gjeologjia
Mosha shkëmboreKryesisht Triasik
Lloji i shkëmbitShkëmbinj sedimentare,
duke përfshirë dolomitin dhe vullkanet
Dolomitet
UNESCO World Heritage Site
Referenca1237
Parku Kombëtar Dolomiti Bellunesi
IUCN kategoria II (park kombëtar)
Pamje e Dolomiteve
Pamje e Dolomiteve
Identifikuesi101424
ShtetiItalia
VendndodhjaVeneto
Qyteti i afërtBelluno
Sipërfaqja315.12
Krijimi1990
AdministrimiMinistero dell'Ambiente
Faqja e internetitwww.dolomitipark.it

Ka edhe grupe malore me strukturë të ngjashme gjeologjike që përhapen mbi lumin Piave në lindje - Dolomiti d'Oltrepiave; Dhe shumë larg lumit Adige në perëndim - Dolomiti di Brenta (Dolomiti Perëndimor). Ekziston edhe një grup tjetër i vogël i quajtur Piccole Dolomiti (Dolomiti i vogël) që ndodhet midis krahinave të Trentos, Veronës dhe Vinçencës.

Parku Kombëtar Dolomiti Bellunesi dhe shumë parqe të tjera rajonale janë të vendosura në Dolomites. Në gusht 2009, Dolomitët u shpallën një Vend i Trashëgimisë Botërore nga UNESCO.

Etimologjia

Redakto

Dolomitët, të njohur gjithashtu si "Malet e Zbehtë", marrin emrin e tyre nga dolomiti i karbonatit, i cili emrin e kishte marrë nga mineralogu francez i shekullit të 18-të Déodat Gratet de Dolomieu (1750-1801), i pari që e përshkroi mineralin. [1]

Historia

Redakto

Gjatë Luftës së Parë Botërore,  linja e parë midis forcave italiane dhe austro-hungareze u zhvillua nëpër Dolomitet, ku minierat përdoreshin gjerësisht. Ka tani muze të luftës në ajër të hapur në Cinque Torri (Pesë Kullat) dhe Mali Lagazuoi. Shumë njerëz vizitojnë Dolomitët për t'u ngjitur në rrugët e mbrojtura, shtigjet e mbrojtura të krijuara gjatë luftës.

Një numër i shtigjeve me distanca të gjata kalojnë Dolomitet. Ata quhen alte vie (rrugë të larta) dhe numërohen nga 1 në 8. Shtigjet marrin një javë kohë me për tu ecur me radhë, dhe shërbehen nga një numër i pushimoreve rifugi. E para dhe ndoshta më e njohur ësssadasdwatë Alta Via 1.

Datimi i radiokarbonit është përdorur në rajonin Alta Badia për të demonstruar një lidhje midis aktivitetit të rrëshqitjes së dheut dhe ndryshimit të klimës.[2]

Gjeografia

Redakto

Rajoni zakonisht ndahet në Dolomitën Perëndimore dhe Lindore, të ndara me një vijë pas aksit Val Badia - Campolongo - Lugina Corduese (Agordino).

Klasifikimi aktual

Redakto

Dolomitët mund të ndahen në vargjet e mëposhtme:

Turizmi

Redakto

Majat më të mëdha 

Redakto
 
Grupi Tofana
 
Pamja dimërore e Grupit Sella
 
Vajolettürme
Emri metra feet Emri metra feet
Marmolada 3,343 10,968 Pala di San Martino 2,982 9,831
Antelao 3,264 10,706 Rosengartenspitze / Catinaccio 2,981 9,781
Tofana di Mezzo 3,241 10,633 Cima di Fradusta 2,941 9,715
Sorapiss 3,229 10,594 Cimon del Froppa 2,932 9,649
Cristallo 3,221 10,568 Monte Agnèr 2,872 9,416
Monte Civetta 3,220 10,564 Fermedaturm 2,867 9,407
Cima di Vezzana 3,192 10,470 Cima d'Asta 2,848 9,344
Cimon della Pala 3,184 10,453 Cima di Canali 2,846 9,338
Langkofel / Sassolungo 3,181 10,427 Croda Grande 2,839 9,315
Monte Pelmo 3,168 10,397 Vajoletturm / Torri del Vajolet (highest) 2,821 9,256
Dreischusterspitze 3,162 10,375 Sass Maor 2,816 9,239
Boespitze / Piz Boè (Sella group) 3,152 10,342 Cima di Ball 2,783 9,131
Hohe Gaisl (Croda Rossa d'Ampezzo) 3,148 10,329 Cima della Madonna (Sass Maor) 2,751 9,026
Vernel 3,145 10,319 Rosetta 2,741 8,993
Piz Popena 3,143 10,312 Croda da Lago 2,716 8,911
Grohmannspitze (Langkofel) 3,126 10,256 Central Grasleitenspitze 2,705 8,875
Zwölferkofel 3,094 10,151 Schlern 2,562 8,406
Elferkofel 3,092 10,144 Sasso di Mur 2,554 8,380
Sass Rigais (Geislerspitzen) 3,025 9,925 Cima delle Dodici 2,338 7,671
Kesselkogel (Rosengarten) 3,004 9,856 Monte Pavione 2,336 7,664
Tre Cime di Lavaredo (Drei Zinnen) 2,999 9,839 Cima Palon 2,239 7,346
Fünffingerspitze 2,997 9,833 Cima di Posta 2,235 7,333

Vendkalimet kryesore

Redakto
 
Langkofel/Sassolungo
 
Vendkalimi Pordoi
 
Vendkalimi Falzarego
 
Vendkalimi Gardena
Emri metra feet
Vendkalimi Ombretta (Campitello to Caprile), rrugë kalimtarësh 2,738 8,983
Langkofeljoch (Gröden Valley to Campitello), rrugë kalimtarësh 2,683 8,803
Tschagerjoch (Karersee to the Vajolet Glen), rrugë kalimtarësh 2,644 8,675
Vendkalimi Grasleiten (Vajolet Glen to the Grasleiten Glen), rrugë kalimtarësh 2,597 8,521
Vendkalimi Pravitale (Rosetta Plateau to the Pravitale Glen), rrugë kalimtarësh 2,580 8,465
Vendkalimi Comelle (same to Cencenighe), rrugë kalimtarësh 2,579 8,462
Vendkalimi Rosetta (San Martino di Castrozza to the great limestone Rosetta plateau), rrugë kalimtarësh 2,573 8,442
Vendkalimi Vajolet (Tiers to the Vajolet Glen), rrugë kalimtarësh 2,549 8,363
Vendkalimi Canali (Primiero to Agordo), rrugë kalimtarësh 2,497 8,193
Tierseralpljoch (Campitello to Tiers), rrugë kalimtarësh 2,455 8,055
Vendkalimi Ball (San Martino di Castrozza to the Pravitale Glen), rrugë kalimtarësh 2,450 8,038
Forcella di Giralba (Sexten to Auronzo), rrugë kalimtarësh 2,436 7,992
Col dei Bos (Falzarego Glen to the Travernanzes Glen), rrugë kalimtarësh 2,313 7,589
Forcella Grande (San Vito to Auronzo), rrugë kalimtarësh 2,262 7,422
Vendkalimi Pordoi (Arabba to Val di Fassa), rrugë 2,250 7,382
Vendkalimi Sella (Gröden Valley to Val di Fassa), rrugë 2,244 7,362
Vendkalimi Giau (Cortina to Val Fiorentina), rrugë 2,236 7,336
Vendkalimi Tre Sassi (Cortina to St Cassian), rrugë kalimtarësh 2,199 7,215
Vendkalimi Valparola (Cortina to St Cassian), rrugë 2,168 7,113
Mahlknechtjoch (Upper Duron Glen to the Seiser Alp), rrugë kalimtarësh 2,168 7,113
Vendkalimi Gardena Pass (Gröden Valley to Colfuschg), rrugë 2,121 6,959
Vendkalimi Falzarego (Caprile to Cortina), rrugë 2,117 6,946
Vendkalimi Fedaja (Val di Fassa to Caprile), rrugë për karrocë 2,046 6,713
Vendkalimi Valles (Paneveggio to Falcade), rrugë 2,032 6,667
Würzjoch (Eisacktal to Val Badia), rrugë 2,003 6,572
Vendkalimi Rolle (Predazzo to San Martino di Castrozza and Primiero), rrugë 1,984 6,509
Forcella Forada (Caprile to San Vito), rrugë për karrocë 1,975 6,480
Vendkalimi San Pellegrino (Moena to Cencenighe), rrugë 1,910 6,267
Vendkalimi Campolongo (Corvara to Arabba), rrugë 1,875 6,152
Forcella d'Alleghe (Alleghe to the Zoldo Glen), rrugë kalimtarësh 1,820 5,971
Vendkalimi Tre Croci (Cortina to Auronzo), rrugë 1,808 5,932
Vendkalimi Furkel (Mareo to Olang), rrugë 1,759 5,771
Vendkalimi Karerpass ose Costalunga (Welschnofen to Vigo di Fassa), rrugë 1,753 5,751
Vendkalimi Kreuzbergpass ose Monte Croce (Innichen and Sexten to the Piave Valley and Belluno), rrugë 1,638 5,374
Vendkalimi Ampezzo (Toblach to Cortina and Belluno), path 1,544 5,066
Vendkalimi Cereda(Primiero to Agordo), rrugë 1,372 4,501
Vendkalimi Toblach(Bruneck to Lienz), hekurudhë 1,209 3,967

Parqet kryesore

Redakto

Pamje panoramike

Redakto
 
Pamje panoramike 360° nga Marmolada, majë në Dolomites

Referime

Redakto
  1. ^ Saussure le fils, M. de (1792): Analyse de la dolomie.
  2. ^ Borgatti, Lisa (2010-08-01). "Landslides as a geomorphological proxy for climate change: A record from the Dolomites (northern Italy)". Geomorphology (në anglisht). 120 (1–2): 56–64. doi:10.1016/j.geomorph.2009.09.015.

Bibliografia

Redakto

Lidhje të jashtme

Redakto
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Dolomitet&oldid=2523596"