Francisco Pizarro
Francisco Pizarro González (Spanjisht: [fɾanˈθisko piˈθaro] 16 mars 1478 - 26 qershor 1541) ishte një pushtues spanjoll, më i njohur për ekspeditat e tij që çuan në pushtimin spanjoll të Perusë.
Francisco Pizarro | |
|---|---|
 Portreti i Francisco Pizarro nga Amable-Paul Coutan, 1835 | |
| Guvernator i Kastiles së Re | |
| Në detyrë 26 korrik 1529 – 26 qershor 1541 | |
| Monarku | Charles I |
| Pasuar nga | Cristóbal Vaca de Castro |
| Kapiten i përgjithshëm i Kastiles së Re | |
| Në detyrë 26 korrik 1529 – 26 qershor 1541 | |
| Të dhëna vetjake | |
| U lind më | 16 mars 1478 Trujillo, Kurora e Kastiles |
| Vdiq më | 26 qershor 1541 (63 vjet) Lima, Kastile e Re |
| Bashkëshortja/et | Inés Huaylas Yupanqui |
| Fëmijët | Francisca Pizarro Yupanqui |
| Nënshkrimi |  |
| Shërbimi ushtarak | |
| Aleanca |  Perandoria Spanjolle |
| Vite shërbimi | 1496–1541 |
| Beteja/luftra | Pushtimi spanjoll i Perusë |
I lindur në Trujillo, Spanjë nga një familje e varfër, Pizarro zgjodhi të ndiqte fatin dhe aventurat në Botën e Re. Ai shkoi në Gjirin e Urabá dhe shoqëroi Vasco Núñez de Balboa në kalimin e tij në istmin e Panamasë, ku ata u bënë evropianët e parë që arritën në Oqeanin Paqësor. Ai shërbeu si kryetar i bashkisë së sapo-themeluar Panama City për disa vjet dhe ndërmori dy ekspedita të dështuara në Peru. Në vitin 1529, Pizarro mori leje nga kurora spanjolle për të udhëhequr një fushatë për të pushtuar Perunë dhe shkoi në ekspeditën e tij të tretë dhe të suksesshme.
Kur njerëzit lokalë që jetuan përgjatë bregdetit i rezistuan këtij pushtimi, Pizarro u zhvendos në brendësi dhe themeloi vendbanimin e parë spanjoll në Peru, San Miguel de Piura. Pas një serie manovrash, Pizarro kapi perandorin inkan Atahualpa në Betejën e Cajamarca në nëntor 1532. U kërkua një shpërblim për lirimin e perandorit dhe Atahualpa mbushi një dhomë me ar, por Pizarro e akuzoi atë për krime të ndryshme dhe e ekzekutoi në korrik 1533 Në të njëjtin vit, Pizarro hyri në kryeqytetin inkan të Cuzco dhe përfundoi pushtimin e tij të Perusë. Në janar 1535, Pizarro themeloi qytetin e Limës.
Jeta e hershme
RedaktoFrancisco Pizarro lindi në Trujillo, Cáceres, Spanjë (atëherë në Kurorën e Kastiles) në Extremadura e sotme, Spanjë. Ai ishte djali i paligjshëm i kolonelit të këmbësorisë Gonzalo Pizarro (1446–1522) dhe Francisca González, një grua me mundësi të varfra. Ka dyshime për datën e saktë të lindjes së tij pasi, sipas disa historianëve ishte 16 mars 1476, për të tjerët ishte e njëjta datë, por nga viti 1478.[1] Pak vëmendje iu kushtua arsimimit të tij dhe ai u rrit analfabet.[2]
Babai i tij ishte një kolonel i këmbësorisë i cili shërbeu në Navarre dhe në fushatat italiane nën Córdoba. Nëna e tij u martua vonë në jetë dhe kishte një djalë Francisco Martín de Alcántara, i cili ishte në pushtimin e Perusë me gjysmë-vëllain e tij që nga fillimi. Përmes babait të tij, Francisco ishte një kushëri i dytë, dikur i larguar, nga Herman Kortes.
Më 10 nëntor 1509, Pizarro lundroi nga Spanja në Botën e Re me Alonso de Ojeda në një ekspeditë në Gjirin e Urabá në Tierra Firme. Pizarro u bë një pjesëmarrës në koloninë e dështuar të Ojeda, duke komanduar mbetjet derisa ai e braktisi atë me të mbijetuarit. Ai lundroi në Kartagjena dhe u bashkua me flotën e Martín Fernández de Enciso në vitin 1513.
Karriera e hershme si Conquistador (pushtues)
RedaktoMë 10 nëntor 1509, Pizarro lundroi nga Spanja në Botën e Re me Alonso de Ojeda në një ekspeditë në Urabá. Ai lundroi në Kartagjena dhe u bashkua me flotën e Martín Fernández de Enciso dhe, më 1513, shoqëroi Balboa në kalimin e tij në Istmin e Panamasë për në Paqësor. Vitin pasues, Pedro Arias Dávila u bë guvernatori i sapoemëruar i Castilla de Oro dhe pasoi Balboa. Gjatë pesë viteve të ardhshme, Pizarro u bë një bashkëpunëtor i ngushtë i Dávila dhe guvernatori i caktoi atij një repartimiento të vendasve dhe bagëtisë. sillni atë në gjyq. Balboa iu pre koka në janar 1519. Për besnikërinë e tij ndaj Dávila, Pizarro u shpërblye me postet e kryebashkiakut (Alcalde) dhe magjistratit të qytetit të Panamasë të themeluar atëherë kohët e fundit nga viti 1519 deri më 1523.
Ekspedita në Amerikën Jugore
RedaktoVdekja e Pizarros
Redakto.jpg)
Në Lima, më 26 qershor 1541 "një grup prej 20 mbështetësish të armatosur rëndë të Diego de Almagro II "el mozo" sulmuan pallatin e Pizarro, duke e vrarë atë dhe më pas duke detyruar këshillin e qytetit të tmerruar të emëronte Almagro të ri si guvernatorin e ri të Perusë", sipas Burkholder dhe Johnson. "Shumica e mysafirëve të Pizarro ikën, por disa luftuan me ndërhyrësit, të ndryshëm nga shtatë deri në 25. Ndërsa Pizarro luftonte të shtrëngohej në pektoralin e tij, mbrojtësit e tij, duke përfshirë edhe vëllanë e tij Martín de Alcántara, u vranë". Nga ana e tij, Pizarro vrau dy sulmues dhe kaloi nëpër një të tretën. Ndërsa po përpiqej të nxirrte shpatën, ai u godit me thikë në fyt, pastaj ra në dysheme ku u godit shumë herë."[3] Pizarro (i cili tani ishte ndoshta më i vjetër se 70 vjeç dhe të paktën 62), ra në tokë, vetëm, pikturoi një kryq në gjakun e tij dhe thirri për Jezu Krishtin. Ai vdiq pak çaste më pas. Diego de Almagro i riu u kap dhe u ekzekutua vitin e ardhshëm pasi humbi betejën e Chupas.
Eshtrat e Pizarro-s u varrosën për pak kohë në oborrin e katedrales; në një kohë më vonë, koka dhe trupi i tij u ndanë dhe u varrosën në kuti të ndara nën dyshemenë e katedrales. Në 1892, në përgatitje të përvjetorit të zbulimit të Kolombit të Amerikës, një trup që besohej të ishte ai i Pizarro u zhvarros dhe u ekspozua në një arkivol qelqi. Sidoqoftë, në vitin 1977, burrat që punonin në themel të katedrales zbuluan një kuti plumbi në një kamare të mbyllur, e cila mbante mbishkrimin "Këtu është koka e Don Francisco Pizarro Demarkes, Don Francisco Pizarro i cili zbuloi Perunë dhe e paraqiti atë në kurorën e Castile." Një ekip i shkencëtarëve të forenzikës nga Shtetet e Bashkuara, i udhëhequr nga William R. Maples, u ftua për të ekzaminuar të dy trupat dhe ata shpejt zbuluan se trupi i cili ishte nderuar në kutinë e qelqit për gati një shekull ishte identifikuar gabimisht. Kafka brenda kutisë së plumbit jo vetëm që mbante shenjat e goditjeve të shumta të shpatës, por tiparet kishin një ngjashmëri të jashtëzakonshme me portretet e bëra nga njeriu në jetë.
Referimet
Redakto- ^ Francisco Pizarro Arkivuar 28 nëntor 2020 tek Wayback Machine ArteHistoria
- ^ Francisco Pizarro Catholic Encyclopedia
- ^ "Exploring the Inca Heartland: Pizarro's Family and His Head Arkivuar 18 nëntor 2012 tek Wayback Machine", Archaeology, Instituti arkeologjik i Amerikës. 1 shtator 1999.