Franc Jozef I. (gjermanisht: Franz Josef Karl; lindi më 18 gusht 1830Vjena-Schönbrunn dhe vdiq më 21 nëntor 1916 po aty) nga familja Habsburg-Lothringen ka qënë Perandor i Austrisë që nga abdikimi i xhahait të tij Ferdinand I. në 1848 deri në vdekjen e tij në 1916, mbret i Bohemisë etj. dhe mbret apostolik i Hungarisë.

Perandori Franz Josef I me uniformën e kalorësisë Hussar c. 1905

Franz Josef I ose Francis Josef I ishte Perandori i Austrisë, Mbreti i Hungarisë, Kroacisë dhe Bohemisë dhe monark i shteteve të tjera të Perandorisë Austro-Hungareze, nga 2 Dhjetor 1848 deri në vdekjen e tij.[1] Nga 1 maj 1850 deri më 24 gusht 1866 ai ishte gjithashtu President i Konfederatës Gjermane. Ai ishte sundimtari me mbretërinë më të gjatë të Austrisë dhe Hungarisë, si dhe monarku i gjashtë me mbretërimin më të gjatë të çdo vendi në historinë evropiane.[2]

Në dhjetor 1848, Perandori Ferdinand abdikoi nga froni në Olomouc, si pjesë e planit të Ministrit President Felix zu Schwarzenberg për t'i dhënë fund Revolucioneve të 1848 në Hungari. Kjo e lejoi nipin e Ferdinandit, Franz Josef të aderonte në fron. Kryesisht i konsideruar si një reaksionar, Franz Josef kaloi mbretërimin e tij të hershëm duke i rezistuar kushtetutarizmit në fushat e tij. Perandoria Austriake u detyrua të lëshojë ndikimin e saj mbi Toskana dhe pjesën më të madhe të pretendimeve të saj ndaj Lombardisë – Venedikut Mbretërisë së Piemonte-Sardenjës, pas Luftës së Dytë Italiane të Pavarësisë në 1859 dhe Luftës së Tretë Italiane të Pavarësisë në 1866. Megjithëse Franz Josef nuk i dha asnjë territor Mbretërisë së Prusisë pas humbjes austriake në Luftën Austro-Prusiane, Paqja e Pragës (23 gusht 1866) vendosi Çështjen Gjermane në favor të Prusisë, e cila parandaloi që Bashkimi i Gjermanisë të ndodhte nën Shtëpinë e Habsburgut.[3]

Franz Josef u shqetësua nga nacionalizmi gjatë gjithë mbretërimit të tij. Ai përfundoi Kompromisin Austro-Hungarez të vitit 1867, i cili i dha më shumë autonomi Hungarisë dhe shndërroi Perandorinë Austriake në Monarkinë e Dyfishtë të Austro-Hungarisë. Ai qeverisi paqësisht për 45 vitet e ardhshme, por personalisht vuajti tragjeditë e ekzekutimit të vëllait të tij, Perandorit Maximilian të Meksikës në 1867, vetëvrasjen e djalit të tij të vetëm dhe trashëgimtarit të tij, Princit të Kurorës Rudolf, në 1889, vrasjen e gruaja e tij, Perandoresha Elisabeth ("Sisi"), në 1898, dhe vrasja e nipit të tij dhe trashëgimtarit të supozuar, Archduke Franz Ferdinand, në 1914.

Jeta e hershme Redakto

Franz Joseph lindi më 18 gusht 1830 në Pallatin Schönbrunn në Vjenë (në 65 vjetorin e vdekjes së Françeskut të Lorenës) si djali i madh i Arkidukës Franz Karl (djali i vogël i Perandorit të Shenjtë Romak Francis II), dhe gruaja e tij Princesha Sophie e Bavarisë. Për shkak se xhaxhai i tij, duke mbretëruar nga 1835 si Perandori Ferdinand, ishte me mendje të dobët, dhe babai i tij joambiçioz dhe në pension, nëna e Arkidukës së re "Franzl" e rriti atë si një Perandor të ardhshëm, me theks në devocion, përgjegjësi dhe zell.

Trashëgimi Redakto

Pas Luftës Austro-Prusiane, Austro-Hungaria e ktheu vëmendjen e saj në Ballkan, i cili ishte një pikë e nxehtë e tensionit ndërkombëtar për shkak të konfliktit të interesave me Perandorinë Ruse. Kriza e Bosnjës ishte rezultat i aneksimit të Bosnjë dhe Hercegovinës nga Franz Josef në 1908, e cila ishte pushtuar nga trupat e tij që nga Kongresi i Berlinit (1878). Më 28 qershor 1914, vrasja e nipit të tij dhe trashëgimtarit të supozuar, arkidukës Franz Ferdinand, në Sarajevë rezultoi në shpalljen e luftës Austro-Hungari kundër Mbretërisë së Serbisë, e cila ishte aleate e Perandorisë Ruse. Kjo aktivizoi një sistem aleancash që rezultoi në Luftën e Parë Botërore.

Franz Josef vdiq më 21 nëntor 1916, pasi drejtoi domenet e tij për gati 68 vjet si një nga monarkët me mbretërinë më të gjatë në historinë moderne. Ai u pasua nga nipi i tij Charles.

Franz Josef Land në Arktikun Rus u emërua për nder të tij në 1873 nga ekspedita Austro-Hungareze e Polit të Veriut e cila raportoi së pari gjetjen e saj. Akullnaja Franz Josef në ishullin Jug të Zelandës së Re mban gjithashtu emrin e tij.

Franz Josef themeloi në 1872 Universitetin Franz Josef (Hungarisht: Ferenc József Tudományegyetem, Rumanisht: Universitatea Francisc Iosif) në qytetin e Cluj-Napoca (në atë kohë një pjesë e Austro-Hungarisë me emrin Kolozsvár). Universiteti u zhvendos në Szeged pasi Cluj u bë pjesë e Rumanisë, duke u bërë Universiteti i Szeged.

Në zona të caktuara, festimet po mbahen ende në përkujtim të ditëlindjes së Franz Joseph. Festivali i Popullit Mitteleuropian zhvillohet çdo vit rreth 18 gusht dhe është një "takim spontan, tradicional dhe vëllazëror midis popujve të vendeve të Evropës Qendrore".[4] Ngjarja përfshin ceremoni, takime, muzikë, këngë, valle, provë të verës dhe ushqimit dhe kostume tradicionale dhe folklorin nga Mitteleuropa.

Literatura Redakto

Weblinks Redakto

Libra për tu referuar

Die Welt der Habsburger. Eine virtuelle Ausstellung zur Geschichte der Habsburger und ihrer Zeit.

Referime Redakto

  1. ^ Francis Joseph, in Encyclopædia Britannica. Retrieved 19 April 2009
  2. ^ Murad 1968, p. 1.
  3. ^ "Gale Encyclopedia of Biography: Francis Joseph". Answers.com. Marrë më 2013-12-02. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  4. ^ "Associazione Culturale Mitteleuropa". Arkivuar nga origjinali më 14 maj 2013. Marrë më 1 maj 2021. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: BOT: Gjendja e adresës origjinale është e panjohur (lidhja)