Futbolli
Futbolli i shoqatës, njohur zakonisht si futboll, është një lojë sportive midis dy skuadrave të përbëra me njëmbëdhjetë lojtarë (10 lojtarë dhe nga një portier) të cilët pothuajse ekskluzivisht përdorin këmbët e tyre për të shtyrë një top rreth një fushe drejtkëndëshe. Qëllimi i lojës është të shënojë më shumë gola se skuadra kundërshtare duke e zhvendosur topin përtej vijës së portës në një gol me kornizë drejtkëndëshe të mbrojtur nga skuadra kundërshtare. Tradicionalisht, ndeshja është luajtur në dy pjesë 45-minutëshe, për një kohë gjithsej prej 90 minutash. Me rreth 250 milionë lojtarë aktivë në mbi 200 vende dhe territore, futbolli është sporti më popullor në botë.
 | |
| Organi më i lartë qeverisës | FIFA |
|---|---|
| Nofkat |
|
| Luajtur së pari | Mes shekullit të 19-të në Angli[3][4] |
| Karakteristika | |
| Kontakt | Po |
| Anëtarët e ekipit | 11 për anë (përfshirë portierin) |
| Gjini e përzier | Jo, gara të veçanta |
| Lloji | |
| Pajisje | Futboll (ose top futbolli) Këpucë futbollis Shin pads Fanella Doreza (për portierët) |
| Vendi | Fusha e futbollit |
| Fjalorthi | Fjalorthi i fjalëve të futbollit |
| Prezenca | |
| Shteti ose rajoni | Mbarë botën |
| Olimpike | Për meshkuj që nga Lojërat Olimpike 1900 dhe për femra që nga Lojërat Olimpike 1996 |
| Paralimpik | 5-a-side që nga viti 2004 dhe 7-a-side nga viti 1984 deri në 2016 |
Loja e futbollit luhet në përputhje me Rregullat e Lojës, një grup rregullash që ka qenë në fuqi që nga viti 1863 dhe mbahet nga IFAB që nga viti 1886. Loja luhet me një |futboll 68–70 cm (27 –28 in) në perimetër. Dy skuadrat konkurrojnë për të shënuar gola duke e futur topin në portën e skuadrës tjetër (midis shtyllave, nën shtyllë dhe plotësisht përgjatë vijës së portës). Kur topi është në lojë, lojtarët përdorin kryesisht këmbët e tyre, por gjithashtu mund të përdorin çdo pjesë tjetër të trupit të tyre, si kokën, gjoksin dhe kofshët, përveç duarve ose krahëve, për të kontrolluar, goditur ose kaluar topin. Vetëm portierët mund të përdorin duart dhe krahët dhe vetëm atëherë brenda zonës së penalltisë. Skuadra që ka shënuar më shumë gola në fund të lojës është fituese. Ka situata ku një gol mund të anulohet, të tilla si një pozicioni jashtë loje ose një faull në ngritjen e golit. Nëse rezultati është i barabartë deri në fund të ndeshjes, ndeshja ose konsiderohet barazim ose ndeshja shkon në kohën shtesë ose në gjuajtjet e penalltisë duke zbatuar formatin e kompedicionit.[5]
Ndërkombëtarisht, futbolli drejtohet nga FIFA. Nën FIFA, ekzistojnë gjashtë konfederata kontinentale: AFC, CAF, CONCACAF, CONMEBOL, OFC, dhe UEFA. Nga këto konfederata, CONMEBOL është më e vjetra, e themeluar në vitin 1916. Shoqatat kombëtare (p.sh. The FA në Angli) janë përgjegjëse për menaxhimin e lojës në vendet e tyre si në nivel profesional dhe amator, si dhe për të koordinuar garat në përputhje me rregullat e lojës. Garat ndërkombëtare më prestigjioze për të moshuarit janë FIFA Kupa e Botës dhe FIFA Kupa e Botës për Femra. Kupa e Botës për meshkuj është ngjarja sportive më e shikuar në botë, duke tejkaluar Lojërat Olimpike.[6] Dy garat më prestigjioze në futbollin e klubeve janë UEFA Liga e Kampionëve dhe UEFA Liga e Kampionëve për Femra, të cilat tërheqin një audiencë të gjerë televizive në mbarë botën. Finalja e turneut të meshkujve është ngjarja sportive vjetore më e shikuar në botë.[7][8]
Historia
RedaktoSipas FIFA-s, loja konkurruese kineze cuju (蹴鞠, fjalë për fjalë "goditje e topit") është forma më e hershme e futbollit për të cilën ka prova.[9][10] Loja u regjistrua për herë të parë si në stërvitje në Zhan Guo Ce, një histori ushtarake nga dinastia Han.[11] Lojtarët e Cuju do ta kalonin topin përreth, duke mos e prekur tokën në çdo moment. Më pas ai iu kalua një lojtari të caktuar, i cili tentoi ta gjuante përmes fengliu yan, një gol rrethor mbi shtyllat 10-11 metra.[9] Gjatë dinastisë Han (206 para Krishtit - 220 pas Krishtit), lojërat e cuju u standardizuan dhe u vendosën rregulla.[12]
Shih edhe
RedaktoReferime
Redakto- ^ "In a globalised world, the football World Cup is a force for good" (në anglisht). The Conversation. 10 korrik 2014. Arkivuar nga origjinali më 8 gusht 2014. Marrë më 11 korrik 2014.
- ^ "MLS as a Sports Product—The Prominence of the World's Game in the U.S. - Working Paper – Faculty & Research". Harvard Business School (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 29 janar 2023. Marrë më 29 janar 2023.
- ^ "History of Football – Britain, the home of Football" (në anglisht). FIFA. Arkivuar nga origjinali më 28 mars 2013.
- ^ "History of Football – The Origins" (në anglisht). FIFA. Arkivuar nga origjinali më 28 tetor 2017. Marrë më 29 prill 2013.
- ^ "Procedures to determine the winner of a match or home-and-away" (PDF). Laws of the Game 2010/2011 (në anglisht). FIFA. fq. 51–52. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 13 mars 2011. Marrë më 4 mars 2011.
- ^ "2002 FIFA World Cup TV Coverage" (në anglisht). FIFA. 5 dhjetor 2006. Arkivuar nga origjinali më 14 mars 2005. Marrë më 6 janar 2008.
- ^ "Champions League final tops Super Bowl for TV market". BBC Sport (në anglisht). British Broadcasting Corporation. 31 janar 2010. Arkivuar nga origjinali më 12 janar 2016. Marrë më 25 shkurt 2010.
- ^ "Champions League final vs Super Bowl: which is the most watched sporting event?". AS.com (në anglisht). 1 qershor 2024. Marrë më 27 tetor 2024.
- ^ a b "Origins of Cuju in China". www.fifamuseum.com (në anglisht).
- ^ "Sports". Encyclopedia Britannica (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 17 prill 2021. Marrë më 20 prill 2021.
- ^ "Classic Football History of the Game" (në anglisht). FIFA. Arkivuar nga origjinali më 25 dhjetor 2012. Marrë më 17 shtator 2013.
- ^ Murray, Scott (2010). Football For Dummies (në anglisht). John Wiley & Sons. fq. 33–. ISBN 978-0-470-66440-7. Arkivuar nga origjinali më 20 prill 2021. Marrë më 20 prill 2021.
 | Ky artikull me tematikë në lidhje me futbollin artikull është i cunguar. Ju mund të ndihmoni Wikipedian duke e zgjeruar atë. |