Groenlanda
Page Stampa:Infobox political division/styles.css has no content.
Grenlanda | |
|---|---|
| Himni: "Nunarput, utoqqarsuanngoravit" "Ti Toka jonë e lashtë" | |
| Kënga e Kalaallit: "Nuna asiilasooq" "Toka me Gjatësi të Madhe"[a] | |
.svg) Vendndodhja e Grenlandës | |
| Shteti sovran | Danimarka |
| Bashkimi me Norvegjinë | 1262 |
| Rikolonizimi danezo-norvegjez | 1721 |
| Cedimi në Danimarkë | 14 janar 1814 |
| Home rule | 1 maj 1979 |
| Autonomi dhe vetëqeverisje të mëtejshme | 21 qershor 2009[2][3] |
| Kryeqyteti and largest city | Nuuk 64°10′N 51°44′W / 64.167°N 51.733°W |
| Gjuhët zyrtare | Grenlandisht[b] |
| Gjuhë të njohura | Danisht, Anglisht, dhe gjuhë të tjera nëse është e nevojshme[b] |
| Grupet etnike (2020[6]) | |
| Feja | Krishterimi (Kisha e Grenlandës) |
| Demonym(s) |
|
| Government | Qeveri e devoluar brenda një monarkie kushtetuese parlamentare |
• Monark | Frederik X |
| Mette Frederiksen | |
| Julie Præst Wilche | |
| Múte Bourup Egede | |
| Mimi Karlsen | |
| Legjislativi | Folketing (legjislativ mbretëror) Inatsisartut (legjislativ vendor) |
| National representation | |
| 2 anëtarë | |
| Area | |
• Gjithsej | 2,166,086 km2 (836,330 sq mi) |
• Uji (%) | 83.1[c] |
| Highest elevation | 3.700 m (12.139 ft) |
| Population | |
• 2022 estimate |  56,583[7] (210th) |
• Dendësia | 0.028/km2 (0.1/sq mi) |
| PBB (PPP) | 2011 estimate |
• Gjithsej | $1.8 billion[8] |
• Per capita | $37,000 |
| GDP (nominal) | 2020 estimate |
• Total | DKK 20.1 trilion[9] $3.08 trilion[10] |
• Per capita | DKK 358,000[9] $54,694[11] |
| Gini (2015) |  33.9[12]medium |
| HDI (2010) |  0.786[13]high · 61st |
| Monedha | Krone daneze (DKK) |
| Time zone | UTC±00:00 to UTC-04:00 |
| Date format | dd-mm-yyyy |
| Ana e drejtimit | right |
| Kodi i thirrjes | +299 |
| Kodet postare | 39xx |
| ISO 3166 code | GL |
| Internet TLD | .gl |
Grenlanda (Danisht : Grønland) - "vend i gjelbër" është një krahinë vetqeverisëse e Danimarkës, e cila gjendet ndërmjet Oqeanit Arktik dhe atij Atlantik, në lindje të Arkipelagut Arktik Kanadez. Megjithëse nga pikëpamja fiziko-gjeografike i përket kontinentit të Amerikës së Veriut, historikisht dhe kulturalisht Groenlanda ka lidhje më të ngushta me Europën prej të shkuarës së saj kur ka qenë e kolonizuar nga Norvegjia dhe Danimarka, por edhe prej lidhjeve të ngushta me fqinjin ishullor të saj, Islandën.
Groenlanda është ishulli më i madh në botë. Tre të katërtat e sipërfaqes së saj janë të mbuluara nga shtresa akulli të përhershme. Me një popullsi prej 56,480 banorësh në vitin 2013, është territori më pak i dendur për nga popullsia në botë. Një e treta e popullsisë jeton në kryeqytetin e vendit Nuuk. Shumica e popullsisë së saj përbëhet nga kombësia Inuit, paraardhësit e të cilëve u zhvendosën në shekullin e XIII-të nga tokat e brendshme të Kanadasë drejt ishullit.
Historia
Redakto- Artikulli kryesor: Historia e Grenlandës
Gjeografia
Redakto- Artikulli kryesor: Gjeografia e Grenlandës
Groenlanda është ishull me një sipërfaqe prej 2.166.086 km² nga e cila 1.755.637 km² (81%) është e mbuluar me akull. Bregdeti ka një gjatësi 39.330 km, që është gati sa gjatësia e Ekuatorit.
Pesha e mbulesës së akullt në brendësi të ishullit ka krijuar kanjonin rreth 300 m nën nivelin e detit.[14] Të gjitha vendbanimet janë përgjat bregdetit i cili nuk është i mbuluar me akull. Më së shumti banorë jetojnë në brgdetin perëndimor. Territori në verilindje, i cili përfshin pjesët e Groenlandës Veriore dhe Lindore, nuk është pjesë e asnjë njësie administrative, porse është vend ku gjindet parku më i madh kombëtar në botë.
Në pjesën qendrore të Groenlandës , e cila është e mbuluar me akull, gjinden më së paku katër stacione hulumtuese shkencore dhe kampe. Radiostacioni Jørgen Brøndlund Fjord deri në vitin 1950 ka qenë radiostacioni më verior në botë.
Toka e Perit, gadishulli në pjesën veriore të Groenlandës, nuk është e mbuluar me akull për shkak se ajri është i thatë për tu formuar mbulesa e borës. Nëse e tërë mbulesa e akullit të shkrihet, niveli i detit botëror do të rritej për 7 m dhe Groenlanda sigurisht do të shëndrrohej në arqipelag.[15]
Demografia
RedaktoKonsiderohet se banorët e parë kanë qenë vikingët, pas shekullit XVI në bregdetin e Grenlandës kanë jetuar eskimezët, të cilët janë marrë me peshkim. Në shekullin XVIII fillon kolonizimi i danezëve dhe në vitin 1953 bëhet pjesë përbërëse e Danimarkës.
Shënime
Redakto- ^ Nuna asiilasooq ka status të barabartë si një himn rajonal por në përgjithësi përdoret vetëm në Grenlandë.[1]
- ^ a b Grenlandishtja ka qenë gjuha e vetme zyrtare e Grenlandës që nga viti 2009.[2][4]
- ^ As of 2000: 410,449 km2 (158,475 sq mi) ice-free; 1,755,637 km2 (677,855 sq mi) ice-covered.
Dendësia: 0.14/km2 (0.36/sq mi) for ice-free areas.
Referime
Redakto- ^ "03EM/01.25.01-50 Spørgsmål til Landsstyret: Hvornår fremsætter Landsstyret beslutning om Grønlands" [03EM/01.25.01-50 Questions to the Home Rule Government: When does the Home Rule Government make a decision on Greenland] (në danisht). Government of Greenland. 7 tetor 2003. Arkivuar nga origjinali më 13 dhjetor 2014. Marrë më 13 dhjetor 2014.
- ^ a b (në danisht) TV 2 Nyhederne – "Grønland går over til selvstyre" Arkivuar 9 gusht 2023 tek Wayback Machine TV 2 Nyhederne – Ved overgangen til selvstyre, er grønlandsk nu det officielle sprog. Retrieved 22 January 2012.
- ^ "Self-rule introduced in Greenland". BBC News (në anglisht). 21 qershor 2009. Arkivuar nga origjinali më 25 prill 2010. Marrë më 4 maj 2010.
- ^ (në danisht) Law of Greenlandic Selfrule Arkivuar 8 shkurt 2012 tek Wayback Machine (see chapter 7)
- ^ "Bekendtgørelse af ILO-konvention nr. 169 af 28. juni 1989 vedrørende oprindelige folk og stammefolk i selvstændige stater". Retsinformation.dk (në danisht). 9 tetor 1997. Arkivuar nga origjinali më 8 tetor 2020. Marrë më 23 tetor 2020.
- ^ "The World Factbook – Central Intelligence Agency". cia.gov (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 9 janar 2021. Marrë më 3 tetor 2020.
- ^ "Population of Greenland". Greenlandic Population as of 2022 (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 4 gusht 2023. Marrë më 12 gusht 2022.
- ^ Greenland in Figures 2013 (PDF) (në anglisht). Statistics Greenland. ISBN 978-87-986787-7-9. ISSN 1602-5709. Arkivuar (PDF) nga origjinali më 21 shtator 2013. Marrë më 2 shtator 2013.
- ^ a b "DANMARKS NATIONALBANK" (PDF), www.nationalbanken.dk (në anglisht), arkivuar (PDF) nga origjinali më 16 dhjetor 2023, marrë më 16 dhjetor 2023
- ^ "Greenland | Data". data.worldbank.org (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 31 maj 2023. Marrë më 9 gusht 2021.
- ^ "GDP per capita (Current US$) - Greenland | Data" (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 27 mars 2023. Marrë më 23 shkurt 2022.
- ^ "Gini Index coefficient" (në anglisht). CIA World Factbook. Arkivuar nga origjinali më 17 korrik 2021. Marrë më 16 korrik 2021.
- ^ Avakov, Aleksandr Vladimirovich (2012). Quality of Life, Balance of Powers, and Nuclear Weapons (2012): A Statistical Yearbook for Statesmen and Citizens (në anglisht). Algora Publishing. fq. 51. ISBN 978-0-87586-892-9. Arkivuar nga origjinali më 9 mars 2024. Marrë më 18 shtator 2022.
- ^ DK Atlas, 2001.
- ^ Greenland Melt May Swamp LA, Other Cities, Study Says
Lidhje të jashtme
Redakto.svg){kind=small}
|
Ky artikull në lidhje me gjeografinë e Amerikës Veriore është një faqe cung. Ju mund të ndihmoni Wikipedia-n duke e përmirësuar atë. |