Jezuitët në Shqipëri

Jezuitët në Shqipëri i referohet jezuitëve dhe misioneve jezuite në Shqipëri.

Historia

Kontakti i parë

Kontaktet e para midis Shoqërisë së Jezusit dhe shqiptarëve u bënë në shekullin e 16-të, kur jezuitët përgatitën klerikë shqiptarë në kolegje të ndryshme. Këto kolegje përfshinin Kolegjin Grek të Shën Athanasit në Romë, Kolegjin Ilirik të Loretos dhe më vonë Kolegjin e Përhapjes së Besimit në Romë.

Jezuitët nuk mësonin vetëm klerin katolik shqiptar, në disa raste përgatiteshin edhe klerikët ortodoksë shqiptarë.

Një numër i madh klerikësh arbëreshë nga Kalabria dhe Siçilia u shkolluan në Kolegjin Grek të Shën Athanasit. Një nga ata studentë ishte Luka Matrënga, i cili më vonë do të njihej për përkthimin e katekizmit të parë shqiptar. Kolegji Grek i Shën Athanasit arsimoi misionarë bazilianë, të cilët shkuan në Himarë në Shqipërinë e Jugut për të predikuar për bashkim mes katolikëve dhe ortodoksëve.

Peshkopi shqiptar Frang Bardhi, i cili shkroi një vepër themelore për letërsinë shqipe, Fjalorin Latin Epirot dhe më vonë shkroi biografinë e Skënderbeut, ishte arsimuar si jezuit nëpërmjet Kolegjit Ilirik të Loretos dhe Kolegjit të Propaganda Fide. Figura tjetër e shquar e krishterë shqiptare, Pjetër Bogdani u përgatit po aq nga jezuitët në Kolegjin Ilirik të Loretos dhe më vonë në Kolegjin e Përhapjes së Besimit.

Misionet e para

Në vitin 1595, misionari jezuit Tommaso Raggio i shoqëruar nga misionari katolik Aleksandar Komulovic vizitoi Shqipërinë. Para misionit të tyre, dy misionarët përkthyen dhe publikuan katekizmin e parë në shqip. Gjatë qëndrimit të tij, Raggio u dorëzoi vendasve 500 kopje.

Në vitin 1841, tre jezuitë mbërritën në qytetin e Shkodrës në Shqipërinë veriore. Tre jezuitët ishin Vincenzo Basile, Giuseppe Guagliata dhe Salvatore Bartoli. Vincenzo Basile ishte themeluesi i misionit jezuit shqiptar. Sipas studiuesit jezuit të shekullit të 20-të, Giuseppe Valentini, nëna e Guagiliata ishte me prejardhje arbëreshe dhe ndoshta i mësoi djalit të saj varietetin arbëresh të gjuhës shqipe. Kjo do t'i lejonte Guagiliata-s, sapo u vendos në Shqipëri, të mësonte shpejt të komunikonte në dialektin gegë me shkodranët.

Institucionet arsimore

Diskutimet me Propaganda Fide për themelimin e mundshëm të një seminari ndërdioqezan në Shqipëri nisën në vitin 1834. Më 1842, peshkopi i Shkodrës, Luigi Guglielmi, konfirmoi se Propaganda Fide miratoi kërkesën e tij për hapjen e një seminari në qytet. Seminari do të trajnonte klerikë shqiptarë dhe do të ishte në ndihmë të të gjitha dioqezave dhe qyteteve shqiptare. Të impresionuar nga veprimtaritë misionare të tre jezuitëve që ishin vendosur në qytet, Guglielmi dhe kleri vendas ranë dakord që seminari të vihej nën udhëheqjen e tyre. Ndërtesa do të ndërtohej pranë lagjes myslimane të qytetit, gjë që ngjalli polemika mes disa muslimanëve që nuk donin që seminari të ishte afër shtëpive të tyre. Megjithatë, sundimtari lokal osman i qytetit Abdi Pasha siguroi se jezuitët nuk do t'u shkaktonin asnjë të keqe dhe më 22 janar 1843, seminari përfundoi ndërtimin. Megjithatë, situata për jezuitët do të ndryshonte në mënyrë dramatike vetëm gjashtë ditë më vonë, kur pashai i ri, Osman Pasha, u emërua për të qeverisur qytetin. Nga frika e rritjes së ndikimit të huaj në qytet, Osman Pasha ndaloi të gjitha funksionet liturgjike katolike, gjë që e bëri të pamundur për jezuitët të ndiqnin veprimtaritë e tyre misionare. Seminari i ri u shkatërrua dhe të gjithë jezuitët së bashku me peshkopin u dëbuan nga Perandoria Osmane. Pesë vjet më vonë, jezuiti Claudio Stanislao Neri u përpoq të rindërtonte seminarin, por në fund dështoi dhe u dëbua gjithashtu nga qyteti.

Një kishë jezuite në Tiranë

Persekutimi i katolikëve shqiptarë nga zyrtarët osmanë krijoi një krizë diplomatike midis Perandorisë Austriake dhe Portës. Në vitin 1856, Austria vendosi një prani ushtarake në grykëderdhjen e lumit Bunë afër Shkodrës. Austria e paralajmëroi Perandorinë Osmane se nëse shtypja kundër të krishterëve nuk do të ndalej, ata do të pushtonin qytetin. Pas përfundimit të negociatave për zgjidhjen e mosmarrëveshjes, Perandoria Osmane ra dakord të rimbursonte dëmet e shkaktuara mbi katolikët dhe të ndëshkonte zyrtarët përgjegjës për persekutimet. Seminari ndërdioqezan u rindërtua dhe u përurua përfundimisht në vitin 1861 me emrin Kolegjia Shqyptare (Seminari Shqiptar). Një vit më vonë u bë i njohur si Seminari Papnor Shqiptar dhe u vu nën drejtimin jezuit.

Gjatë vizitës së tij në seminar në vitin 1868, provinciali jezuit, Giovanni Marcucci vendosi që gjuha e mësimit për seminaristët të ndryshohej nga italishtja në gjuhën e tyre amtare, shqip. Për shkak të mungesës së shkrimeve dhe librave ekzistues të botuar në shqip, Marcucci filloi ndërmarrjen e përkthimit të veprave kryesore letrare të studiuesve katolikë në gjuhën shqipe. Përkthimi i këtyre veprave do të kontribuonte ndjeshëm në zhvillimin e letërsisë dhe kulturës shqiptare.

Ndërtesa që shërbente si Kolegji Shën Xavier në Shkodër

Një tjetër institucion arsimor që u themelua nga jezuitët ishte Kolegji Shën Francis Xavier në Shkodër, i cili u përurua më 17 tetor 1878. Themeluesi i institucionit ishte Luigi Ignazio Mazza. Austro-Hungaria e mbështeti kolegjin financiarisht, gjë që i lejoi jezuitët të shpërndanin libra falas për studentët. Kurrikula e institucionit përbëhej nga një orientim humanist dhe tekniko-tregtar, ku të dy orientimet ishin të përqendruara rreth studimit të besimit katolik. Studimi i gjuhës shqipe ishte pjesë e programeve mësimore të kolegjit, edhe kur gjuha shqipe ishte e ndaluar nga osmanët. Pasi Shqipëria shpalli pavarësinë e saj, shumë prej të diplomuarve të kolegjit do të bëheshin figura të rëndësishme politike, fetare dhe kulturore të vendit. Disa nga ato elita ishin Faik Konica, Luigj Gurakuqi dhe Ndre Mjeda.

Publikimet

Jezuitët krijuan një shtypshkronjë në Shqipëri, në vitin 1870. Ndërmarrja u quajt Shtypshkroja e Zojës së Papërlyeme dhe botoi vepra letrare në shqip, pavarësisht se përdorimi i gjuhës ishte i ndaluar. Gjatë pesë dekadave të para pas krijimit të saj, shtypshkronja botoi rreth 471 vepra letrare. Libri i parë i shkruar nga shtypi në shqip ishte "Dotrina e Kerscten" nga Engjell Radoja (1820–1888). Shtypshkronja mbeti e vetmja shtypshkronjë në Shqipëri deri në vitin 1908.

Në 1891, shtypshkronja botoi revistën e parë në gjuhën shqipe në Shqipëri,Lajmëtari i Zemrës së Krishtit; atëherë i njohur si Elçija i Zemrës së Krishtit). Numrat e revistës botoheshin çdo muaj dhe diskutonin tema të kulturës dhe gjuhës shqipe. Revista përdori formën standarde të alfabetit shqip, pasi u krijua gjatë Kongresit të Manastirit në vitin 1908. Kjo ndihmoi në intensifikimin e ndjenjës së bashkimit kombëtar midis shqiptarëve, pasi shumë prej tyre mësuan të shkruanin dhe të lexonin nëpërmjet Lajmëtarit të Zemrës së Krishtit.

Në vitin 1908, dy jezuitë, Shtjefën Zadrima dhe Francisco Genovizzi, themeluan një tjetër gazetë periodike në Shqipëri, Vepra Pijore. Revista botoi rreth 50 vëllime për letërsinë në lidhje me poezinë shqipe.

Më 9 dhjetor 1928, u themelua një organizatë studentore e lidhur me Kolegjin Shën Xavier. Organizata u emërua Leka (akronim për Lidhje, Edukatë, Kulturë dhe Argëtim) dhe ndihmoi në rritjen e lidhjeve midis studentëve dhe të diplomuarve të kolegjit. Organizata studentore botoi një revistë mujore kulturore e cila fokusohej në letërsi, folklor dhe histori. Leka ishte një revistë e rëndësishme, me kontribute nga albanologë dhe studiues të shquar, pavarësisht nga përkatësia e tyre fetare. Disa nga këta studiues ishin Ilo Mitkë Qafëzezi, Llukë Karafili dhe Hamdi Bushati. Leka kontribuoi në ngritjen arsimore dhe kulturore të Shqipërisë së pavarur. Në vitin 1939, delegati apostolik jezuit në Shqipëri, Leone GB Nigris, kritikoi Lekën se nuk ishte mjaftueshëm besnik ndaj doktrinës jezuite, duke pretenduar se edhe një agnostik mund ta shkruante revistën. Megjithatë, revista vazhdoi të ofronte një platformë për dialogun ndërfetar. Revista krijoi disa vepra letrare të rëndësishme për kulturën shqiptare, si studimet për shkrimtarin e shekullit të 17-të, Pjëter Budi, një vështrim kritik i kadastrës veneciane të shekullit të 15-të dhe enciklopedinë e parë historike shqiptare.

Në vitin 1937, u themelua Akademia e Studimeve Shqiptare Xavier, e pasuar tre vjet më vonë nga inaugurimi i Institutit të Studimeve Shqiptare.

Regjimi komunist

Kur komunistët morën pushtetin në Shqipëri, jezuitët u dëbuan nga vendi. Institucionet dhe kishat jezuite u mbyllën ose u shkatërruan.

Sot

Pas rënies së regjimit komunist, jezuitët mundën të ktheheshin në Shqipëri. Në vitin 1991 u rihap Seminari Papnor Shqiptar.

Shiko gjithashtu

• Kisha Katolike në Shqipëri

Referime

Bibliografi

 

• Murzaku, Ines Angeli (2017). "Ad maiorem Dei gloriam: The Jesuits in Albania". George Fox University - Occasional Papers on Religion in Eastern Europe. 37 (6). {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Elsie, Robert (2010). Historical Dictionary of Albania. Scarecrow Press. ISBN 9780810861886. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)