Koreja e Jugut
Coordinates: 36°N 128°E / 36°N 128°E
Korea e Jugut, zyrtarisht Republika e Koresë (koreisht: 대한민국, Daehan Minguk), e njohur edhe vetëm si Korea, është vend i pavarur në Azinë Lindore, i shtrirë në pjesën jugore të Gadishullit Korean. Kufizohet në veri me Republikën Demokratike Popullore të Koresë (Korea e Veriut), me të cilën përbënte një shtet të vetëm deri më 1945, ku pas çlirimit nga okupimi japonez pjesa veriore e Gadishullit Korean hyri në ndikimin sovjetik, kurse pjesa jugore nën ndikimin e Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Në lindje laget me Detin e Japonisë, në jug me Ngushticën e Koresë, e cila e ndan nga Japonia, ndërsa në perëndim ka Detin e Verdhë, i cili e ndan nga Republika Popullore e Kinës. Koreja e Jugut ndodhet në një rajon me klimë të butë dhe me reliev kryesisht malor. Njëherësh, ka edhe rreth tremijë ishuj, prej të cilëve dallohen Çegju, Ullen dhe Tokto. Ka sipërfaqe prej 100.033 kilometrash katrorë dhe popullsi prej 51 milion banorësh. Përafërsisht gjysma e popullsisë së vendit banon në Zonën e Kryeqytetit të Seulit, që është një nga zonat metropolitane më të populluara në botë (disa vlerësime e radhisin të dytën më të populluar, menjëherë pas Tokios në Japoni).[1]
대한 민국 Daehan minguk | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 Flamuri
 Stema
| |||||
| Kryeqyteti dhe qyteti më i madh | Seuli | ||||
| Gjuhët zyrtare | Gjuha koreane | ||||
| Qeveria | |||||
| Lloji i qeverisjes | Republika kushtetuese presidenciale unitare | ||||
| Popullsia | |||||
• Përllogaritje | 51,709,098 | ||||
| Të dhëna të tjera | |||||
| Zona kohore | UTC+9 (KST = .kr | ||||
|
| |||||
HistoriaRedakto
Qytetërimi korean është një nga qytetërimet më të lashta të botës. Historia koreane fillon me themelimin e shtetit Kogjoson më 2333 p.K. nga prijësit legjendar Tangun. Që nga bashkimi i tri mbretërive të Koresë më 668 e.s., gadishulli u sundua si një vend i vetëm nga dinastitë vendëse Silla, Gorjo dhe Çoson, duke i bërë ballë sulmeve të shumta kineze e japoneze. Perandoria Koreane u shpërbë më 1910, kur vendi u aneksua nga Japonia. Pas çlirimit dhe okupimit nga forcat sovjetike dhe amerikane në mbarim të Luftës së Dytë Botërore, gadishulli u nda në Korenë e Veriut dhe të Jugut. Kjo e fundit u shpall shtet demokratik më 1948, ndonëse zgjedhje të lira e demokratike u zhvilluan deri në vitin 1987.
Pas pushtimit të Koresë së Jugut nga Veriu më 25 qershor 1950, lufta pasuese mes dy Koreve përfundoi me një armëpushim të papërshtatshëm dhe që nga ajo kohë kufiri mes dy vendeve është më i fortifikuari në botë.[2] Pas luftës, ekonomia jugkoreane u rrit dukshëm dhe vendi ka arritur të bëhet një nga ekonomitë më të fuqishme në botë,[3] demokraci e plotë dhe fuqi rajonale në Azinë Lindore.
Koreja e Jugut është republikë presidenciale, e ndarë në 16 njësi administrative, dhe vend i zhvilluar me standard të lartë të jetesës. Është ekonomia e katërt më e madhe në Azi dhe e 13-ta në botë sipas barazisë së fuqisë blerëse. Ekonomia është e orientuar ndaj eksportit, me prodhim të përqendruar në elektronikë, automobila, anije, makineri, petrokemikale dhe robotikë. Korea e Jugut është anëtare e Kombeve të Bashkuara, Organizatës Botërore të Tregtisë, Organizatës për Bashkëpunim dhe Zhvillim Ekonomik (OECD) dhe ekonomive të G-20-shes. Është gjithashtu anëtare themeluese e Forumit të Bashkëpunimit Ekonomik të Azi-Paqësorit (APEC) dhe Samitit të Azisë Lindore.
GjeografiaRedakto
- Artikulli kryesor: Gjeografia e Koresë së Jugut.
Koreja e Jugut zë pjesën jugore të Gadishullit Korean, i cili shtrihet rreth 1,100 km nga kontinenti aziatik. Ky gadishull malor rrethohet nga Deti i Verdhë në perëndim dhe Deti i Japonisë në lindje. Maja e saj jugore shtrihet në Ngushticën e Koresë dhe në Detin e Kinës Lindore.
Terreni i Koresë së Jugut është kryesisht malor, shumica e të cilëve nuk është i punueshëm. Ultësira, të vendosura kryesisht në perëndim dhe juglindje, përbëjnë vetëm 30% të sipërfaqes së përgjithshme të tokës.
Rreth tre mijë ishuj, kryesisht të vegjël dhe të pabanuar, shtrihen në brigjet perëndimore dhe jugore të Koresë së Jugut. Jeju-do është rreth 100 kilometra larg bregut jugor të Koresë së Jugut. Është ishulli më i madh i vendit, me një sipërfaqe prej 1,845 kilometra katrorë. Jeju është gjithashtu vendi i pikës më të lartë të Koresë së Jugut: Hallasan, një vullkan i zhdukur, arrin 1,950 metra mbi nivelin e detit. Ishujt më lindorë të Koresë së Jugut përfshijnë Ulleungdo dhe Shkëmbinjtë e Liancourt (Dokdo/Takeshima), ndërsa Marado dhe Shkëmbi Socotra janë ishujt më jugorë të Koresë së Jugut.
Koreja e Jugut ka 20 parqe kombëtare dhe vende të njohura natyrore si Fushat e Çajit Boseong, Parku Ekologjik i Gjirit të Suncheon dhe parku i parë kombëtar i Jirisan.[4]
KlimaRedakto
- Artikulli kryesor: Klima e Koresë së Jugut.
Koreja e Jugut ka tendencë të ketë një klimë të lagësht kontinentale dhe një klimë të lagësht subtropikale, dhe preket nga monsuni i Azisë Lindore, me reshje më të mëdha gjatë verës gjatë një sezoni të shkurtër shiu të quajtur jangma (장마), i cili fillon nga fundi i qershorit deri në fund të korrikut. Me dimrat mund të jenë jashtëzakonisht të ftohtë me temperaturën minimale që bie nën -20 °C në rajonin e brendshëm të vendit: në Seul, diapazoni mesatar i temperaturës së janarit është −7 deri në 1 °C, dhe diapazoni mesatar i temperaturës së gushtit është 22 deri në 30 °C. Temperaturat e dimrit janë më të larta përgjatë bregdetit jugor dhe dukshëm më të ulëta në brendësi malore.[148] Vera mund të jetë jashtëzakonisht e nxehtë dhe e lagësht, me temperatura që kalojnë 30 °C në shumicën e pjesëve të vendit. Koreja e Jugut ka katër stinë të dallueshme; pranverë, verë, vjeshtë dhe dimër. Pranvera zakonisht zgjat nga fundi i marsit deri në fillim të majit, vera nga mesi i majit deri në fillim të shtatorit, vjeshta nga mesi i shtatorit në fillim të nëntorit dhe dimri nga mesi i nëntorit deri në mes të marsit.
Reshjet janë të përqendruara në muajt e verës nga qershori deri në shtator. Bregdeti jugor i nënshtrohet tajfunëve të verës që sjellin erëra të forta, shira të dendur dhe ndonjëherë përmbytje. Reshjet mesatare vjetore variojnë nga 1,370 milimetra (54 in) në Seul në 1,470 milimetra në Busan.
QeveriaRedakto
- Artikulli kryesor: Qeveria e Koresë së Jugut.
_cropped.jpg)
|
.jpg)
|
| Moon Jae-in Presidenti i 19-të Koresë së Jugut |
Kim Boo-kyum Kryeministri i 47-të Koresë së Jugut |
Struktura e qeverisë së Koresë së Jugut përcaktohet nga Kushtetuta e Republikës së Koresë. Ashtu si shumë shtete demokratike, Koreja e Jugut ka një qeveri të ndarë në tri degë: ekzekutive, gjyqësore dhe legjislative. Degët ekzekutive dhe legjislative funksionojnë kryesisht në nivel kombëtar, megjithëse ministri të ndryshme në degën ekzekutive kryejnë gjithashtu funksione lokale. Qeverisjet vendore janë gjysmë autonome dhe përmbajnë organet e tyre ekzekutive dhe legjislative. Dega gjyqësore funksionon si në nivelin kombëtar ashtu edhe në atë lokal. Koreja e Jugut është një demokraci kushtetuese.
Kushtetuta është rishikuar disa herë që nga shpallja e saj e parë në 1948 në pavarësi. Sidoqoftë, ajo ka ruajtur shumë karakteristika të gjera dhe me përjashtim të Republikës së Dytë të Koresë së Jugut, vendi ka pasur gjithmonë një sistem presidencial me një shef ekzekutiv të pavarur. [164] Sipas kushtetutës së tij aktuale, shteti nganjëherë quhet Republika e Gjashtë e Koresë së Jugut. Zgjedhjet e para të drejtpërdrejta u mbajtën gjithashtu në vitin 1948.
Edhe pse Koreja e Jugut përjetoi një seri diktaturash ushtarake nga vitet 1960 deri në vitet 1980, që atëherë ajo është zhvilluar në një demokraci liberale të suksesshme. Sot, CIA World Factbook e përshkruan demokracinë e Koresë së Jugut si një "demokraci moderne plotësisht funksionale". Koreja e Jugut renditet e 45-ta në Indeksin e Perceptimit të Korrupsionit (e 9-ta në rajonin Azi-Paqësor), me një rezultat 57 nga 100.[5]
Ndarjet administrativeRedakto
- Artikulli kryesor: Ndarjet administrative të Koresë së Jugut.
Ndarjet kryesore administrative në Korenë e Jugut janë tetë provinca, një provincë e veçantë vetëqeverisëse, gjashtë qytete metropolitane (qytetet vetëqeverisëse që nuk janë pjesë e asnjë province), një qytet i veçantë dhe një qytet i veçantë vetëqeverisës.
DemografiaRedakto
- Artikulli kryesor: Demografia e Koresë së Jugut.
Korea e jugur ka 51.500.000 (banorë) Kryeqyteti: Seul (10.456.000 banorë) Dendesia e popullsisë : 505.1(b/km2)
GjuhaRedakto
Koreanishtja është gjuha zyrtare e Koresë së Veriut dhe e Jugut, dhe (së bashku m gjuhën kineze/mandarin) e Prefekturës Autonome Koreane të Yanbian në zonën Manchuria të Kinës. Në të gjithë botën, ka deri në 80 milion folës të gjuhës koreane. Koreja e Jugut ka rreth 50 milion folës ndërsa Koreja e Veriut rreth 25 milion. Grupe të tjerë të mëdhenj të folësve koreanë përmes diasporës koreane gjenden në Kinë, Shtetet e Bashkuara, Japoni, në ish-Bashkimin Sovjetik dhe gjetkë.
Gjuha koreane moderne është shkruar pothuajse ekskluzivisht në shkrimin e alfabetit korean (i njohur si Hangul në Korenë e Jugut dhe Chosungul në Kinë dhe Korenë e Veriut), i cili u shpik në shekullin e 15-të. Koreane ndonjëherë shkruhet me shtimin e disa karaktereve kineze të quajtura Hanja; megjithatë, kjo është parë vetëm me raste në ditët e sotme.
FejaRedakto
Tradita konfuciane ka dominuar mendimin koreane, së bashku me kontributet e budizmit, taoizmit dhe shamanizmit koreane. Megjithatë, që nga mesi i shekullit të 20-të, Krishterimi ka konkurruar me Budizmin në Korenë e Jugut, ndërsa praktika fetare është shtypur në Korenë e Veriut. Gjatë historisë dhe kulturës koreane, pavarësisht nga ndarja; ndikimi i besimeve tradicionale të Shamanizmit Koreane, Budizmit Mahayana, Konfucianizmit dhe Taoizmit kanë mbetur një fe themelore e popullit korean, si dhe një aspekt jetësor i kulturës së tyre; të gjitha këto tradita kanë bashkëjetuar në mënyrë paqësore për qindra vjet deri më sot, megjithë perëndimizimin e fortë nga konvertimet e misionarëve të krishterë në Jug ose presionin nga qeveria Juche në Veri.
Sipas rezultateve të regjistrimit të popullsisë të vitit 2015, më shumë se gjysma e popullsisë së Koresë së Jugut (56.1%) deklaruan se nuk ishin të lidhur me ndonjë organizatë fetare. Sipas regjistrimit më 2015, 27.6% e popullsisë ishin të krishterë (19.7% e identifikonin veten si protestantë, 7.9% si katolikë romakë) dhe 15.5% ishin budistë.
Sipas Federatës Myslimane të Koresë, në Korenë e Jugut jetojnë rreth 100,000 myslimanë, dhe rreth 70 deri në 80 për qind janë të huaj.[6] Vetëm Seuli ka gjithsej 40% të popullsisë myslimane të Koresë së Jugut.
EkonomiaRedakto
KulturaRedakto
Në tekstet e lashta kineze, Korea është referuar si "Lumenj dhe Bjeshkë të Qëndisura në Mëndafsh" (금수 강산, 錦繡 江山) dhe "Kombi Lindor i Dekorit" (동방 예의 지국, 東方 禮儀 之 國). Individët konsiderohen si një vjeç kur lindin, pasi koreanët llogarisin periudhën e shtatzënisë si një vit të jetës për foshnjet, dhe mosha rritet në Ditën e Vitit të Ri dhe jo në përvjetorin e ditëlindjeve. Kështu, një i lindur menjëherë para Ditës së Vitit të Ri mund të jetë vetëm disa ditë i vjetër në llogarinë perëndimore, por dy vjeç në Kore. Në përputhje me rrethanat, mosha e deklaruar e një personi Koreane (të paktën midis kolegëve të tjerë) do të jetë një ose dy vjet më shumë se mosha e tij sipas llogaritjes perëndimore. Sidoqoftë, llogaritë perëndimore ndonjëherë zbatohen në lidhje me konceptin e moshës ligjore; për shembull, mosha ligjore për blerjen e alkoolit ose cigareve në Republikën e Koresë është 19 vjeç, e cila matet sipas llogaritjes perëndimore.
LiteraturëRedakto
Literatura koreane e shkruar para fundit të Dinastisë Joseon quhet "klasike" ose "tradicionale". Letërsia, e shkruar me shkronja kineze (hanja), u krijua në të njëjtën kohë kur shkrimi kinez mbërriti në gadishull. Studiuesit koreanë po shkruanin poezi në stilin klasik korean që në shekullin e 2 pes, duke reflektuar mendimet dhe përvojat koreane të asaj kohe. Letërsia klasike koreane i ka rrënjët në besimet tradicionale popullore dhe përrallat popullore të gadishullit, të ndikuar fuqimisht nga konfucianizmi, budizmi dhe taoizmi.
Literatura moderne shpesh lidhet me zhvillimin e hangul-it, i cili ndihmoi në përhapjen e shkrim-leximit nga aristokracia te njerëzit e thjeshtë. Hangul, megjithatë, arriti vetëm një pozitë dominuese në letërsinë koreane në gjysmën e dytë të shekullit të 19-të, duke rezultuar në një rritje të madhe në letërsinë koreane. Sinsoseol, për shembull, janë romane të shkruara në hangul.
Lufta Koreane çoi në zhvillimin e letërsisë përqendruar në plagët dhe kaosin e luftës. Pjesa më e madhe e letërsisë së pasluftës në Korenë e Jugut merret me jetën e përditshme të njerëzve të zakonshëm dhe luftën e tyre me dhimbjen kombëtare. Rënia e sistemit tradicional të vlerës së Koresë është një temë tjetër e zakonshme e kohës.
MuzikëRedakto
Muzika tradicionale koreane përfshin kombinime të stileve muzikore popullore, vokale, fetare dhe rituale të popullit korean. Muzika koreane është praktikuar që nga kohërat parahistorike. Muzika koreane ndahet në dy kategori të gjera. E para, Hyangak, fjalë për fjalë do të thotë muzika lokale ose muzika vendase në Kore, një shembull i famshëm i së cilës është Sujecheon, një pjesë e muzikës instrumentale që shpesh pretendohet të jetë së paku 1,300 vjeç. E dyta, yangak, përfaqëson një stil më perëndimor.
Festat publikeRedakto
- Artikulli kryesor: Festat publike në Korenë e Jugut.
Koreja e Jugut ka shumë festa zyrtare publike. Dita e Vitit të Ri Korean, ose "Seollal", festohet në ditën e parë të kalendarit hënor korean. Dita e Pavarësisë së Koresë bie më 1 mars dhe përkujton Lëvizjen e 1 marsit të vitit 1919. Dita e Përkujtimit festohet më 6 qershor dhe qëllimi i saj është të nderojë burrat dhe gratë që vdiqën në lëvizjen për pavarësi të Koresë së Jugut. Dita e Kushtetutës është më 17 korrik dhe feston shpalljen e Kushtetutës së Republikës së Koresë. Dita e Çlirimit, më 15 gusht, feston çlirimin e Koresë nga Perandoria e Japonisë në vitin 1945. Çdo ditë të 15-të të muajit të 8-të hënor, koreanët festojnë Festivalin e Mesvjeshtës, në të cilin koreanët vizitojnë qytetet e tyre stërgjyshore dhe hanë një larmi ushqimesh tradicionale koreane. Më 1 tetor, Dita e Forcave të Armatosura festohet, duke nderuar forcat ushtarake të Koresë së Jugut. 3 tetori është Dita Kombëtare e Fondacionit. Dita e Hangul, më 9 tetor përkujton shpikjen e hangul, alfabeti vendas i gjuhës koreane.
Shih edheRedakto
ReferimeRedakto
- ^ R.L. Forstall; R.P. Greene; J.B. Pick (1 korrik 2004). City Futures Conference (red.). ""Which are the largest? Why published populations for major world urban areas vary so greatly"" (PDF) (në anglisht). Universiteti i Illinoit, Chicago. fq. 34. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 4 gusht 2004. Marrë më 19 qershor 2010.
- ^ "Koreas agree to military hotline - Jun 4, 2004" (në anglisht). Edition.cnn.com. 4 qershor 2004. Marrë më 18 shkurt 2010.
- ^ "South Korea :: Economic and social developments". Encyclopædia Britannica (në anglisht). Marrë më 18 shkurt 2010.
- ^ "Korea National Park Service official site" (në anglisht). Marrë më 29 tetor 2010.
- ^ "Corruption Perceptions Index 2018 Executive Summary p.8" (PDF). transparency.org (në anglisht). Transparency International. Marrë më 13 mars 2019.
- ^ Won-sup, Yoon. "Muslim Community Gets New Recognition". islamkorea.com (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 13 qershor 2017. Marrë më 13 qershor 2017.