Lufta e Ftohtë
Lufta e ftohtë ishte një gjendje e tensioneve politike dhe ushtarake pas Luftës së II Botërore, ndërmjet fuqive të Bllokut Perëndimor (Shtetet e Bashkuara, aleatët e tyre në NATO etj) dhe fuqive të Bllokut Lindor (Bashkimi Sovjetik dhe shtetet satelite). Historianët nuk pajtohen plotësisht në datat, por periudha zakonisht konsiderohet të përfshijë Doktrinën Truman 1947 (12 Mars 1947) deri në Shpërbërjen e 1991 të Bashkimit Sovjetik (26 Dhjetor 1991). Termi "e ftohtë" është përdorur për shkak se nuk kishte luftime në shkallë të gjerë të drejtpërdrejtë mes dy palëve, edhe pse ka pasur luftëra të mëdha rajonale, të njohura si luftëra me prokurë.
(1947–1991)
.png)
Lufta e ftohtë ndau aleancën e përkohshme të kohës së luftës kundër Gjermanisë Naziste, duke lënë Bashkimin Sovjetik dhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës si dy superfuqitë me dallime të mëdha politike dhe ekonomike. SHBA-ja dhe BS-ja ishin dy superfuqi që e kundërshtonin njërin-tjetrin. Doktrina e shkatërrimit të siguruar reciprokisht (Mutual assured destruction) dekurajoi një sulm parandalues nga të dyja palët. Përveç zhvillimit të arsenalit bërthamor dhe vendosjes ushtarake konvencionale, lufta për dominim u shpreh përmes mjeteve indirekte të tilla si lufta psikologjike, fushatat propagandistike, spiunazhi, embargot e gjera, rivaliteti në ngjarjet sportive dhe garat teknologjike të tilla si Gara Hapësinore.
Perëndimi drejtohej nga Shtetet e Bashkuara si dhe kombet e tjera të Botës së Parë të Bllokut Perëndimor që ishin përgjithësisht liberal demokratik por të lidhur me një rrjet shtetesh autoritare, shumica e të cilave ishin ish-kolonitë e tyre. Lindja drejtohej nga Bashkimi Sovjetik dhe Partia e saj Komuniste, e cila kishte një ndikim në të gjithë Botën e Dytë. Qeveria e SHBA-së mbështeti qeveritë e krahut të djathtë dhe kryengritjet në të gjithë botën, ndërsa qeveria Sovjetike financoi partitë dhe revolucionet komuniste në të gjithë botën. Ndërsa gati të gjitha shtetet koloniale arritën pavarësinë në periudhën 1945–1960, ata u bënë fushat e betejës së Botës së Tretë në Luftën e Ftohtë.
Faza e parë e Luftës së Ftohtë filloi menjëherë pas përfundimit të Luftës së Dytë Botërore në 1945. Shtetet e Bashkuara krijuan aleancën ushtarake të NATO-s në 1949 në kapjen e një sulmi Sovjetik dhe e quajtën politikën e tyre globale kundër përmbajtjes së ndikimit Sovjetik. Bashkimi Sovjetik formoi Paktin e Varshavës në 1955 në përgjigje të NATO-s. Krizat kryesore të kësaj faze përfshinin Bllokadën e Berlinit 1948–49, Luftën Civile Kineze 1927–1950, Luftën Koreane 1950–1953, Revolucionin Hungarez 1956, Kriza e Suezit 1956, Kriza e Berlinit e 1961 dhe Kriza e Raketave Kubane 1962. SHBA dhe BS garuan për ndikim në Amerikën Latine, Lindjen e Mesme dhe shtetet dekolonizuese të Afrikës dhe Azisë.
Pas krizës raketore kubane, filloi një fazë e re që pa ndarjen kino-sovjetike midis Kinës dhe Bashkimit Sovjetik të ndërlikonte marrëdhëniet brenda sferës komuniste, ndërsa aleati i SHBA-së Franca filloi të kërkonte një autonomi më të madhe të veprimit. BRSS pushtoi Çekosllovakinë për të shtypur Pranverën e Pragës 1968, ndërsa SHBA-të përjetuan trazira të brendshme nga lëvizja e të drejtave civile dhe kundërshtimi i Luftës së Vietnamit. Në vitet 1960-1970, një lëvizje ndërkombëtare e paqes zuri rrënjë midis qytetarëve në të gjithë botën. Lëvizjet kundër testimit të armëve bërthamore dhe për çarmatimin bërthamor ndodhën, me protesta të mëdha anti-luftë. Deri në vitet 1970, të dy palët kishin filluar të bënin ndihma për paqen dhe sigurinë, duke filluar një periudhë qetësie që pa bisedimet për kufizimin e armëve strategjike dhe hapjen e marrëdhënieve të SHBA me Republikën Popullore të Kinës si një kundërpeshë strategjike ndaj BRSS.
Tensioni u ngrit përsëri në fund të dekadës me fillimin e Luftës Sovjetiko-Afgane në 1979. Fillimi i viteve 1980 ishte një tjetër periudhë e tensionit të ngritur. Shtetet e Bashkuara rritën presionet diplomatike, ushtarake dhe ekonomike mbi Bashkimin Sovjetik, në një kohë kur tashmë po vuante nga ngecja ekonomike. Në mes të viteve 1980, lideri i ri sovjetik Mikhail Gorbachev prezantoi reformat liberalizuese të glasnost ("hapja", rreth 1985) dhe perestrojkës ("riorganizimi", 1987) dhe i dha fund përfshirjes Sovjetike në Afganistan. Presionet për sovranitetin kombëtar u rritën më të forta në Evropën Lindore dhe Gorbaçov refuzoi të mbështeste ushtarakisht qeveritë e tyre më gjatë. Në 1989, rënia e Perdes së Hekurt pas Piknikut Pan-Evropian dhe një valë revolucionesh (me përjashtim të Rumanisë) përmbysën paqësisht të gjitha qeveritë komuniste të Evropës Qendrore dhe Lindore. Vetë Partia Komuniste e Bashkimit Sovjetik humbi kontrollin në Bashkimin Sovjetik dhe u ndalua në gusht 1991. Kjo nga ana e tij çoi në shpërbërjen zyrtare të BRSS në dhjetor 1991, shpalljen e pavarësisë së republikave të saj përbërëse dhe shembjen e qeverive komuniste në pjesën më të madhe të Afrikës dhe Azisë. Shtetet e Bashkuara u lanë si superfuqia e vetme në botë.
Lufta e Ftohtë dhe ngjarjet e saj kanë lënë një trashëgimi të konsiderueshme. Shpesh përmendet në kulturën popullore, veçanërisht me temat e spiunazhit dhe kërcënimit të luftës bërthamore.
