Monuni i taulantëve

Monuni (greqishtja e vjetër Μονούνιος, latinisht Monunius) ishte mbret i Mbretërisë Ilirie që me sa duket sundoi, prej viti 290 deri në vitin 270 p.e.s. Gjatë mbretërimit të tij, përveç forcimit të bregdetit ilir të taulanëve, ai shtriu pushtetin e tij edhe në rajonin e Dasaretisë dhe bëri një luftë të pasuksesshme për të pushtuar Maqedoninë. Ai ishte i pari ndër mbretërit ilirë që preu monedhat (paratë) e tij.

Origjina

Monuni dhe pasardhësi i tij, Mytiliu, përmenden nganjëherë si mbretër të dardanëve, të cilët e shtrinë autoritetin e tyre në brigjet e Adriatikut. Megjithatë, as burimet klasike dhe as rezultatet e arkeologjisë nuk e mbështesin këtë supozim. Në veprat antike, thuhet qartë se Longaros, që sundon në vitet 230 është mbret dardan ndërsa Pompe Trogu përmend në mënyrë specifike Monunin si mbretin e ilirëve. Gjithashtu, monedhat e prera në bregdet nga Monuni dhe Mutilu nuk u gjetën në gërmimet e bëra në zonën e Dardanisë së dikurshme, gjë që të paktën vë në dyshim statusin e tyre mbretëror dardan. Sipas arkeologut shqiptar Neritan Ceka, gabimi mund të rrjedhë nga fakti se një shekull më vonë një Monuni (wd) sundoi vërtet në Mbretërinë e Dardanisë dhe në bazë të kësaj është supozim i përshtatshëm për të identifikuar mbretin ilir të fillimit të shekullit III si dardan.

Nga fundi i mbretërimit të Glaukias (302) Mbreti Agrón (231) ndonlëse kronologjia dhe gjenealogjia e sundimtarëve ilirë të periudhës deri në Fitoren e Medionit nuk janë ruajtur nga autorët e veprave historike klasike. Edhe pse Glauku është ende mbret i Taulantëve, dhe Pleurati II ishte babai i Agronit, ne e njohim tashmë Pleuratin si një mbret që i përket Ardianëve, në vitet 2010 historianët shqiptarë ngritën mundësinë që linja e prejardhjes të ishte në të vërtetë drejt nga Glauku deri tek Agroni. Sipas tyre, Agroni mund të ketë qenë nipi i Mytilit, pra stërnipi i Monunit. Nëse sipas kësaj, Monuni ishte vërtetë djali i Bardhylit II, atëhere përmes motrës së tij Birkena ai mund të ishte miku i mbretit Pyrro i Eperit.

Mbretërimi

Sipas traditës historike të ruajtur nga Frontinus dhe Justinus në vitet rreth 284 - 282, sundimtari i Epirit, Pirro, zhvilloi luftë kundër ilirëve dhe pushtoi "kryeqytetin" e tyre. Megjithatë, kjo duket se kundërshtohet nga vepra të tjera burimore klasike të hershme, veçanërisht historia e Pompe Trogut, sipas së cilës Monuni në të njëjtën periudhë 283 - 280 kur mbreti maqedonas Lysimaku (ose djali i tij Ptolemeu Epigono) luftoi në anën e tij në luftën e Diadochos (wd) kundër Ptoleme Keraunit. Gjatë kësaj periudhe, Pirro ishte tashmë i zënë me planifikimin e fushatës së tij në Itali, kështu që për të siguruar kufijtë e tij veriorë dhe lindorë, ai bëri një aleancë me Mbretërinë Ilirie të Monunit. Dëshmi arkeologjike e marrëdhënieve të mira midis epirotëve dhe ilirëve është se monedhat e argjendit të Monunit u u gjetën në sasi të mëdha edhe në Epir. i. e. Pas vitit 295 kur epirotasit pushtuan Korfuzin. Sipas shenjave, qëllimi afatgjatë, por i paarritur, i Monunit ishte pushtimi i Maqedonisë. Këtë e tregon edhe monedha me emrin e Monunit (ΜΟΝΟΥΝΙΟΥ … ΣΙΛΕΩ…), e cila u gjet vetëm në një kopje të monedhës së njohur nga gjetjet numizmatike, e cila ishte emetuar nga mbreti i madh maqedonas, Aleksandi i Madh III. Ai kopjoi motivet e monedhës së argjendtë të prerë nga Aleksandri i Madh, ana e përparme përshkruan portretin e Heraklesit, pjesa e pasme përshkruan Zeusin të ulur në fronin e tij olimpik.

Monuni ishte mbreti i parë i ilirëve që preu paratë e tij. Tridrahmia e argjendtë e gjetur në numër të madh mban mbishkrimin ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΜΟΝΟΥΝΙΟΥ (BASZILEÓSZ MONUNIU, 'Mbreti Monuniu), në anën e përparme të së cilës është një lopë që ushqen viçin e saj dhe sipër saj është një paraqitje e nofullave të një derri të egër të njohur si emblema e ilirëve. Mbishkrimi ΔΥΡΡΑ (DÜRRA) në monedhë i referohet vendit të prerjes, Epidamnos (i cili joformalisht kishte tashmë emrin grek Dürrakhion në atë kohë).

Territori nën sundimin e Monuniut është vendosur tradicionalisht në bregun e detit Adriatik, në brendësi pas poleve të Epidamnos dhe Apolonisë, në rajonin e Taulantëve. Gjatë mbretërimit të tij, ai e shtriu autoritetin e tij edhe në Epidamn, por Apolonia mundi të ruante pavarësinë e saj. Megjithatë, disa të dhëna historike dhe arkeologjike sugjerojnë se perandoria e tij mund të ketë qenë shumë më e gjerë se kjo, duke u shtrirë nga bregu i detit Adriatik deri në kufirin maqedonas, deri në rajonin e Liqeneve të Liknidos (liqenet e sotëm të Ohrit dhe Prespës ). Një numër i madh i tridrahmeve të tij u gjetën në gërmimet në Eugenium, në bazë të të cilave supozohet se ky vendbanim i fortifikuar mund të ishte një nga kryeqytetet e tij. Vendndodhja tjetër e kryeqytetit të tij, si dhe vendi i supozuar i prehjes së tij të fundit, mund të ishte Pélioni (Selca e Poshtme e sotme) në zonën e Dasaretisë. Një nga varret mbretërore ilire të grabitura në fund të shekullit III tregon një portret mashkulli me një shami të tipit ilir. Gjatë Luftës së Parë Botërore, në zonën e afërt të Pogradecit u gjet një helmetë bronzi jashtëzakonisht e ngjashme, në pjesën e pasme të së cilës ishte gdhendur edhe mbishkrimi Basziléosz Monuniu me kaligrafinë e monedhave të Monunit (përkrenarja prej bronzi gjendet në Antikensammlung Berlin (wd) pjesë e koleksionit të tij). Bazuar në të gjitha këto, njëri nga varret mbretërore në Pelion konsiderohet se mund të jetë varri i Monumnit, i cili vdiq rreth vitit 270 Pas vdekjes së tij, Mytili, i biri i Monunit, u bë sundimtar i Mbretërisë Ilirisë.

Shih edhe

Literatura

Neritan Ceka (2013)The Illyrians to the Albanians. Tirana: Migjeni. 2013. ISBN 9789928407467
Edwin E Jacques (2009) The Albanians: An ethnic history from prehistoric times to the present. Jefferson: McFarland. 2009. ISBN 9780786442386
N. G. L. Hammond (1996) The kingdoms of Illyria circa 400–167 B.C. The Annual of the British School at Athens, LXI. évf. (1966) 239–253.
Luan Përzhita (2012) Skerdilaidi – komandant ushtarak dhe sundimtar i shtetit ilir (217–205 para Krishtit) / Skerdilaid – military leader and ruler of the Illyrian state (B.C. 217–205). Iliria, XXXVI. évf. (2012) 109–122.
Stefanaq Pollo – Arben Puto (1981) The history of Albania from its origins to the present day. Ass. by Kristo Frasheri, Skënder Anamali; transl. by Carol Wiseman, Ginni Hole. London: Routledge & Kegan. 1981. ISBN 071000365X
Schütz István (2002) Fehér foltok a Balkánon: Bevezetés az albanológiába és a balkanisztikába. Budapest: Balassi. 2002. ISBN 9635064721
John Wilkes (1992) The Illyrians. Oxford; Cambridge: Blackwell. 1992. = The Peoples of Europe, ISBN 0631146717
Tajar Zavalani (2015) History of Albania. Ed. by Robert Elsie, Bejtullah Destani. London: Centre for Albanian Studies. 2015. = Albanian Studies, ISBN 9781507595671