Napoli
Napoli, në dialektin arbërisht të shqipes Napulë, është një qytet Italian, kryeqytet i Provincës së Napolit dhe rajonit Kampania.
Napoli
Napoli | |
|---|---|
 | |
| Popullsia | |
| • Gjithsej | (2.013) 957 482 |
| Emri i banorëve | napolitanë |
| {{{postal_code_type}}} | nga 80121 deri 80147 |
| Faqja zyrtare | www.comune.napoli.it |
Napoli ndodhet në një pozitë pothuajse qendrore në gjirin e Napolit, midis Vezuvit dhe fushës vullkanike të Campi Flegrei. Ai është qyteti i tretë italian për nga popullsia pas Romës dhe Milanos, si dhe zemra e një nga zonave metropolitane më të populluara në Europë, dhe i katërti në prodhimin e përgjithshëm ekonomik të vendit, pas Torinos.
I themeluar nga grekët në mijëvjeçarin e parë para Krishtit, Napoli është një nga zonat urbane më të vjetra të banuara vazhdimisht në botë. Në shekullin e tetë para Krishtit, një koloni e njohur si Parthenope ( Greqishtja e Lashtë: Παρθενόπη) u vendos në kodrën Pizzofalcone. Në shekullin e gjashtë para Krishtit, ajo u rithemelua si Neápolis. [1] Qyteti ishte një pjesë e rëndësishme e Magna Graecia, luajti një rol të madh në bashkimin e shoqërisë greke dhe romake dhe ishte një qendër e rëndësishme kulturore nën romakët, [2]dhe ushtroi një ndikim të konsiderueshëm tregëtar, kulturor dhe fetar përreth popullatave italike duke u bërë qendër e filozofisë epikuriane në Itali. Pas rënies së Perandorisë Romake në shekullin e tetë, qyteti formoi një dukat autonom të pavarur nga Perandoria Bizantine, dhe më vonë, që nga shekulli XIII dhe për rreth gjashtë qind vjet, ai ishte kryeqyteti i mbretërisë së Napolit. Ai u bë kryeqyteti i Mbretërisë së Dy Sicilive nën Burbonët, duke përjetuar një periudhë të gjatë të zhvillimit ekonomik dhe social që arriti kulmin në një seri të arritjeve publike dhe teknologjike, duke përfshirë edhe ndërtimin e hekurudhës së parë në Itali. Pas përfshirjes në Mbretërinë e Italisë pësoi një rënie të theksuar që u vu re në të gjithë Italinë jugore.
Qyteti ka qenë prej kohësh një pikë referimi globale për muzikën klasike dhe operën përmes Shkollës Napolitane . [3] Midis 1925 dhe 1936, Napoli u zgjerua dhe u përmirësua nga qeveria e Benito Musolinit . Gjatë viteve të mëvonshme të Luftës së Dytë Botërore, ajo pësoi dëme të rënda nga bombardimet aleate ndërsa ata pushtuan gadishullin. Qyteti iu nënshtrua një pune të gjerë rindërtimi pas luftës. [4]
Që nga fundi i shekullit të 20-të, Napoli ka pasur rritje të konsiderueshme ekonomike, e ndihmuar nga ndërtimi i distriktit të biznesit Centro Direzionale dhe një rrjet i avancuar transporti, i cili përfshin lidhjen hekurudhore me shpejtësi të lartë Alta Velocità me Romën dhe Salernon dhe një rrjet të zgjeruar metroje . Napoli është ekonomia e tretë më e madhe urbane në Itali për nga PBB-ja, pas Milanos dhe Romës. [5] Porti i Napolit është një nga më të rëndësishmit në Evropë. Përveç aktiviteteve tregtare, ajo është shtëpia e Komandës së Forcave të Përbashkëta Aleate të NATO -s në Napoli [6] dhe e Asamblesë Parlamentare të Mesdheut .
Qendra e qytetit historik të Napolit është më e madhja në Evropë dhe është caktuar si një sit i Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s. Një gamë e gjerë vendesh të rëndësishme kulturore dhe historike janë afër, duke përfshirë Pallatin e Kazertës dhe rrënojat romake të Pompeit dhe Herculaneumit . Napoli është i njohur edhe për bukuritë e tij natyrore, si Posillipo, Fushat Phlegraean, Nisida dhe Vezuvi . [7] Kuzhina napolitane shquhet për lidhjen e saj me picën, e cila e ka origjinën në qytet, si dhe shumë pjata të tjera lokale. Restorantet në zonën e Napolit kanë fituar më shumë yje nga Guide Michelin nga çdo provincë italiane. [8] Centro Direzionale e Napolit u ndërtua në vitin 1994 si grupimi i parë i rrokaqiejve në Itali, duke mbetur i vetmi grupim i tillë në Itali deri në vitin 2009. Skuadra sportive më e njohur në Napoli është klubi i futbollit i Serisë A Napoli, tre herë kampion i Italisë (së fundmi në 2023), i cili luan në Stadio Diego Armando Maradona në perëndim të qytetit, në lagjen Fuorigrotta .
- ^ Daniela Giampaola, Francesca Longobardo (2000).
- ^ "Virgil in Naples". naplesldm.com. Arkivuar nga origjinali më 2 prill 2017. Marrë më 9 maj 2017.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Florimo, Francesco. Cenno Storico Sulla Scuola Musicale De Napoli (në italisht). Nabu Press.
- ^ "Bombing of Naples". naplesldm.com. 7 tetor 2007. Arkivuar nga origjinali më 27 qershor 2017. Marrë më 9 maj 2017.
{{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Sr-m.it" (PDF). Arkivuar nga origjinali (PDF) më 8 shkurt 2018.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Napoli, l'inaugurazione dell'Hub di Direzione Strategica della Nato". La Repubblica. 5 shtator 2017. Arkivuar nga origjinali më 5 shtator 2017.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Rivistameridiana.it" (PDF). Arkivuar nga origjinali (PDF) më 26 dhjetor 2014.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Quali sono i ristoranti stellati in Italia? Ecco la guida Michelin 2021". Touring Club Itlaiano. Arkivuar nga origjinali më 24 korrik 2021. Marrë më 24 korrik 2021.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)