Milano
Milano (italisht Milano, dialekti milanez Milan [milàn]) është qyteti i dytë më i madh i Italisë, kryeqyteti i Provincës së Milanos dhe rajonit të Lombardisë dhe qyteti i dytë më i populluar në Itali pas Romës. Zona e saj urbane e ndërtuar vazhdimisht, që shtrihet përtej kufijve të qytetit administrativ metropolitane dhe në Zvicër, është e katërta më e madhe në BE me 5.27 milionë banorë. Sipas burimeve kombëtare, popullsia brenda zonës më të gjerë metropolitane të Milanos (i njohur gjithashtu si Milano i Madh), vlerësohet midis 8.2 milion dhe 12.5 milion, duke e bërë atë deri tani zonën më të madhe metropolitane në Itali dhe një nga më të mëdhatë në BE.
Milano
| |
|---|---|
| Comune di Milano | |
 Në drejtim të akrepave të orës nga lart: Porta Nuova; Kështjella Sforcesko; La Scala; Galleria Vittorio Emanuele II; Hekurudha Milano Centrale; Porta Sempione; dhe Katedralja e Milanos | |
 Stema | |
  Milano   | |
| Koordinatat: 45°28′01″N 09°11′24″E / 45.46694°N 9.19000°ECoordinates: 45°28′01″N 09°11′24″E / 45.46694°N 9.19000°E | |
| Vendi |  Italia |
| Rajoni | Lombardia |
| Qyteti metropolitan | Milano (MI) |
| Qeveria | |
| • Kryetari | Giuseppe Sala (EV) |
| Sipërfaqja | |
| • Gjithsej | 18.167 km2 (70 sq mi) |
| Lartësia mbidetare | 120 m (390 ft) |
| Popullsia (31 janar 2022) | |
| • Gjithsej | 1,371,285 |
| • Dendësia | 754.822/km2 (20/sq mi) |
| Emri i banorëve | Milanez/Milaneze |
| Zona kohore | UTC+1 (CET) |
| • Verës (DST) | UTC+2 (CEST) |
| Kodi postar | 20121–20162 |
| Prefiksi | 0039 02 |
| Faqja zyrtare | www.comune.milano.it |
Milano konsiderohet një qytet global alfa me pika të forta në fushat e artit, tregtisë, dizajnit, arsimit, argëtimit, modës, financave, kujdesit shëndetësor, medias, shërbimeve, kërkimit dhe turizmit. Distrikti i tij i biznesit pret bursën e Italisë (italisht: Borsa Italiana) dhe selitë e bankave dhe kompanive kombëtare dhe ndërkombëtare. Për sa i përket PBB-së, Milano është qyteti më i pasur në Itali, ka ekonominë e tretë më të madhe në mesin e qyteteve të BE-së pas Parisit dhe Madridit dhe është më i pasuri midis qyteteve jo-kryeqytetëse të BE-së.[1] Milano shihet së bashku me Torinon si pjesa më jugore e korridorit të zhvillimit urban të Bananës Blu (i njohur gjithashtu si "Megalopolisi Evropian") dhe një nga Katër Motorët për Evropën.
Roli i qytetit si një qendër kryesore politike daton në antikitetin e vonë, kur ai shërbeu si kryeqyteti i Perandorisë Romake Perëndimore, ndërsa nga shekulli i 12-të deri në shekullin e 16-të, Milano ishte një nga qytetet më të mëdha evropiane dhe një tregti e madhe. dhe qendër tregtare, duke u bërë rrjedhimisht kryeqyteti i Dukatit të Milanos, i cili ishte një nga forcat më të mëdha politike, artistike dhe të modës në Rilindje. Pavarësisht se humbi shumë nga rëndësia e tij politike dhe kulturore në periudhën e hershme moderne, qyteti rifitoi statusin e tij si një qendër kryesore ekonomike dhe politike, duke u konsideruar sot si kryeqyteti industrial dhe financiar i Italisë.
Qyteti është njohur si një nga katër kryeqytetet e modës në botë (të tjerët janë Londra, Nju Jorku dhe Parisi)[2] falë disa ngjarjeve dhe panaireve ndërkombëtare, duke përfshirë Javën e Modës në Milano dhe Panairin e Mobiljeve në Milano, të cilët janë ndër më të mëdhenjtë në botë në kushtet e të ardhurave, vizitorëve dhe rritjes.[3][4] Ai priti Ekspozitën Universale më 1906 dhe 2015. Qyteti pret shumë institucione kulturore, akademi dhe universitete, me 11% të totalit kombëtar të studentëve të regjistruar.[5] Milano priti 10 milionë vizitorë në vitin 2018, me numrin më të madh të vizitorëve të huaj nga Kina, Shtetet e Bashkuara, Franca dhe Gjermania.[6][7] Turistët tërhiqen nga muzetë dhe galeritë e artit të Milanos që përfshijnë disa nga koleksionet më të rëndësishme në botë, duke përfshirë veprat kryesore të Leonardo da Vinçit. Qyteti shërbehet nga shumë hotele luksoze dhe është i pesti me më shumë yje në botë nga Michelin Guide.[8] Milani është gjithashtu shtëpia e dy nga skuadrat më të suksesshme të futbollit në Evropë, A.C. Milan dhe Inter Milan, dhe një nga ekipet kryesore të basketbollit evropian, Olimpia Milano. Milano do të presë për herë të parë Lojërat Olimpike dhe Paraolimpike në vitin 2026, së bashku me Cortina d'Ampezzo.[9][10][11]
EtimologjiaRedakto
Etimologjia e Milanos është shumë e paqartë. Ndërsa emri modern i qytetit rrjedh qartë nga emri i saj latin Mediolanum, me sa duket nga fjalët latine medio, që do të thotë "në mes", dhe planus, "fushë". Sugjerohet se rrënjët e tij origjinale mund të shtrihen më thellë në trashëgiminë kelte të qytetit. Në të vërtetë, emri "Mediolanum" ka lindur nga rreth gjashtëdhjetë vendbanimet Galo-romake në të gjithë Francën, të tilla si Saintes (Mediolanum Santonum) dhe Évreux (Mediolanum Aulercorum), sepse çdo komunitet kelt kishte vendin e tij të shenjtë të kuvendit të ligjeve dhe të drejtësisë, të vendosura zakonisht në qendër të territorit të tyre. Përveç kësaj, disa dijetarë kanë sugjeruar se elementi i dytë i emrit latin, lanum, mund të identifikohet me rrënjën kelte lan, duke nënkuptuar një zonë të mbyllur apo territor të përcaktuar (buron nga fjala Uellsishte llan, që do të thotë një vend të shenjtë apo kishë) në të cilat komunitetet kelte ndërtonin tempuj. Kështu, Mediolanum nënkuptonte qytetin qendror ose vendin e shenjtë të një fisi të caktuar kelt.
Një tjetër teori e lidh origjinën e emrit me derrin e egër (Scrofa semilanuta) një emblemë e lashtë e qytetit, e përmendur në Emblematën e Andrea Alciatos (1584), nën një klishe në dru gjatë ngritjes së parë të mureve të qytetit, ku një është nxjerrë një derr i egër gjatë gërmimeve, dhe etimologjia e Mediolanum, "gjysmë-leshi", shpjegohet në latinisht dhe frëngjisht. Themeli i Milanos i kreditohet dy popujve kelt, Biturigëve dhe Aedui, që kishin si emblemë të tyre nga një dash dhe një derr. Prandaj, "simbol i qytetit është një derr i mbuluar me lesh, një kafshë me formë të dyfishtë, diku me lesh të ngritur si gjemba, diku me lesh të lëmuar."
GjeografiaRedakto
Është qyteti i dytë italian nga popullsia, pas Romës, popullatës i Trembëdhjetë i Përbashkët Evropian dhe është qendra e një prej zonave më të populluara metropolitane në Evropë
DemografiaRedakto
Aktualisht popullsia e rezidentet nga 30/07/2013 ashtë 1.316.497.
EkonRedakto
PolitikaRedakto
KulturaRedakto
MuzikëRedakto
Milano është një qendër kryesore kombëtare dhe ndërkombëtare e arteve skenike, më së shumti opera. Qyteti pret operanën La Scala, e konsideruar si një nga më prestigjiozet në botë,[12] duke pasur gjatë historisë premierat e operave të shumta, si Nabucco nga Giuseppe Verdi më 1842, La Gioconda nga Amilcare Ponchielli, Madama Butterfly nga Giacomo Puccini më 1904, Turandot nga Puccini më 1926, dhe së fundmi Teneke, nga Fabio Vacchi më 2007. Teatro të tjerë të mëdhenj në Milano përfshijnë Teatro degli Arcimboldi, Teatro Dal Verme, Teatro Lirico dhe më parë Teatro Regio Ducale. Qyteti është gjithashtu selia e një orkestre të njohur simfonike dhe konservatorit muzikor, dhe ka qenë, gjatë historisë, një qendër kryesore për kompozimin muzikor: kompozitorë dhe muzikantë të shumtë të famshëm si Gioseppe Caimo, Simon Boyleau, Hoste da Reggio, Verdi, Giulio Gatti-Casazza, Paolo Cherici dhe Alice Edun jetonin dhe punonin në Milano. Qyteti është gjithashtu vendlindja e shumë ansambleve dhe grupeve moderne, duke përfshirë Camaleonti, Camerata Mediolanense, Gli Spioni, Dynamis Ensemble, Elio e le Storie Tese, Krisma, Premiata Forneria Marconi, Quartetto Cetra, Stormy Six dhe Le Vibrazioni.
|
Ky artikull me tematikë në lidhje me gjeografinë e Italisë është një faqe cung. Ju mund të ndihmoni Wikipedia-n duke e përmirësuar atë. |
- ^ "Leading European cities by GDP in 2017/18". statista.com (në anglisht). Marrë më 2021-10-26.
- ^ Shaw, Catherine (17 korrik 2016). "Milan, the 'world's design capital', takes steps to attract visitors year-round". South China Morning Post (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 16 tetor 2017. Marrë më 15 tetor 2017.
- ^ "Milan, Italy | frog" (në anglisht). Frogdesign.com. Arkivuar nga origjinali më 1 maj 2011. Marrë më 1 qershor 2011.
- ^ "Milan Furniture Fair" (në anglisht). Monocle.com. 30 prill 2009. Arkivuar nga origjinali më 13 korrik 2012. Marrë më 10 korrik 2012.
- ^ "University and research in Milan" (në anglisht). Province of Milan. Arkivuar nga origjinali më 13 maj 2013. Marrë më 4 nëntor 2012.
- ^ "Milano sempre più meta turistica, anche nel 2018 sono cresciuti i visitatori: il 16% è cinese". MilanoToday (në italisht). Arkivuar nga origjinali më 23 prill 2021. Marrë më 2021-04-23.
- ^ "Milano, inarrestabile boom di turisti: nel 2018 sfiorano il tetto dei 10 milioni". MilanoToday (në italisht). Arkivuar nga origjinali më 23 prill 2021. Marrë më 2021-04-23.
- ^ "Guida Michelin 2016: ristoranti stellati in Lombardia" (në italisht). Arkivuar nga origjinali më 2 maj 2016. Marrë më 7 maj 2016.
- ^ "Lausanne To Host Vote For Winning 2026 Winter Olympic Bid Instead of Milan After Italy Enters Race" (në anglisht). GamesBids. 20 shtator 2018.
- ^ "IOC To Move Up 2026 Olympic Bid Vote Three Months, Now June 2019" (në anglisht). GamesBids. 9 tetor 2018.
- ^ "Winter Olympics: Italy's Milan-Cortina bid chosen as host for the 2026 Games" (në anglisht). BBC. 24 qershor 2019.
- ^ Willey, David (12 nëntor 2005). "Europe | La Scala faces uncertain future". BBC News (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 8 maj 2014. Marrë më 3 janar 2010.