Naum Veqilharxhi
Naum Bredhi i njohur si Naum Veqilharxhi (Vithkuq, 1797 - 1846)[1][2] ka qenë një avokat dhe studjues shqiptar. Më 1844 krijoi një alfabet krejt origjinal për gjuhën shqipe, quajtur Alfabeti i Vithkuqit. Veqilharxhi është ndër figurat më të shquara të viteve të para të Rilindjes Kombëtare, dhe çmohet si njëri prej ideologëve të saj të parë.[3][4]
Naum Veqilharxhi | |
|---|---|
 avokat, shkrimtar | |
| U lind më | 1767 Vithkuqi, Ejaleti i Rumelisë |
| Vdiq më | 1846 |
| Emri i letrave | Naum Veqilharxhi |
| Kombësia | Shqiptar |
| Gjinitë letrare | Dramë |
Biografia
RedaktoU lind në Vithkuq, pranë Korçës, më 6 dhjetor 1797. Familja e tij e trashëgoi mbiemrin Veqilharxhi nga pozita (mbikëqyrës i harxheve, llogarive[5]) që i ati, Panajoti, kishte në oborrin e Ali pashë Tepelenës në Janinë,[6] tregtar që furnizonte me ushqime ushtrinë angleze kur kjo kishte pushtuar ishujt jonianë më 1811. Ka të ngjarë që Naumi mësimet e para t'i ketë marrë në shkollat angleze ndër ishujt jonianë.
Pas shkatërrimit të Vithkuqit më 1819, u shpërngulën si familje në Rumani.[7][8] Naumi student mori pjesë në revoltat e 1821 të Vllahisë e Moldavisë. Pak vite më pas nisi të punonte avokat, vuri prokopi dhe kontribuoi në jehimin e ideve të Rilindjes Kombëtare. Në Brăila u bashkua me një shoqëri intelektualësh shqiptarë, që çmonin të domosdoshëm kultivimin e gjuhës dhe kulturës shqiptare për Rilindjen Kombëtare Shqiptare.[9]
Më 1824 ose 1825, nisi të krijonte alfabetin e tij për gjuhën shqipe. Varianti përfundimtar i alfabetit të tij me tridhjetetre shkronja sajuar prej tij, u botua për të parën herë më 1844-5 titulluar Fort i shkurtër e i përdorshim evëtar shqip.[10] I cili tash së voni është gjetur të jetë shtypur në punishten litografike të Georg Venriç në Bukuresht.[11] Veqilharxhi shmangu përdorimin e shkronjave greke, latine dhe arabe për shkak të bashkëshoqërimit fetar dhe prej rrezikut se mund të ndillnin përçarje mes shqiptarëve me fe të ndryshme. Ëvetari i Veqilharxhit u përhap fillimisht në Korçë e më pas deri në Përmet dhe Berat, ku gëzoi përdorim të madh.[12][13][14]
Më 22 prill 1845, Athanas Paskali në një letër i kërkoi Veqilharxhit që të niste sa më shumë kopje që ta kishte të mundur. Sipas historianëve, botimi i këtij vëllimi shënjon fillimin e Rilindjes Kombëtare Shqiptare.
Më 1845 Veqilharxhi i dërgoi një letër polemizuese të nipit në gjuhën greke, që ia kish quajtur idetë e tij kimerike: letra çmohet ndër dokumentet e para që radhit në vija të përgjithshme idetë e Rilindjes Kombëtare.[15] Mendohet se Veqilharxhi vdiq prej një helmimi nga Patriarku Ekumenik i Kostantinopojës.[16]
Idetë
RedaktoJashtë vendlindjes së tij, Veqilharxhi në Rumani iu gëzua mundësisë së aktivizmit përbrenda sigurisë së diasporës shqiptare ku të dy botët ndërlidheshin me njëra-tjetrën, duke u zhvilluar kësodore Shqiptarizmi prej vetë shqiptarëve.
Veqilharxhi ankonte për "prapambetjen" e vendlindjes dhe ia mvishte këtë shekujve të sundimit osman, dhe argumentonte se një alfabet i ri i njësuar shqiptar ishte i domosdoshëm për tejkalimin e amullisë dhe bashkimin e vendit. Shqetësohej për mungesën e shkollave dhe shihte tek shkrimi i gjuhës shqipe si pararendës të domosdoshëm për zhvillimin politik e kulturor.
Shih edhe
Redakto
Referime
Redakto- ^ Islami, Selim (1984). "4". Historia e Shqipërisë. Vëll. 2. Academy of Sciences of Albania. fq. 134.
- ^ Gawrych, George (2006). The Crescent and the Eagle: Ottoman rule, Islam and the Albanians, 1874–1913 (në anglisht). London: IB Tauris. fq. 20. ISBN 9781845112875.
- ^ Sulstarova, Enis, Naum Veqilharxhi dhe lindja e kombit [Naum Veqilharxhi and the birth of the nation], Pashtriku, marrë më 2014-12-01,
Naum Veqilharxhi është konsideruar si pararendësi dhe ideologu i parë i Rilindjes Kombëtare Shqiptare, sepse vepra e tij përbën një nga përpjekjet e para për një alfabet origjinal të shqipes (1844 dhe 1845), si edhe përmban në trajtë embrionale idetë që do të zhvilloheshin më vonë gjatë periudhës së Rilindjes.
- ^ Fedhon Meksi (2011-10-21), Naum Veqilharxhi, babai i alfabetit dhe abetares shqipe. [Naum Veqilharxhi, the father of Albanian alphabet and ABC-book], arkivuar nga origjinali më 2014-12-02, marrë më 2014-12-01
{{citation}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Dizdari, Tahir (2005). Fjalori i orientalizmave në gjuhën shqipe. Tiranë: AIITC. fq. 658.
- ^ Islami, Myslim (2006). "Naum Veqilharxhi: A preface to young Albanian boys". Late Enlightenment: Emergence of the Modern 'National Idea' (në anglisht). Përkthyer nga Halili, Rigels. Central European University Press. fq. 258. ISBN 9786155053849.
- ^ Elsie, Robert (2010). Historical Dictionary of Albania (në anglisht). Scarecrow Press, inc.: Plymouth, United Kingdom. fq. 469–470.
Nationalist figure. Naum Veqilharxhi was one of the earliest men to devote himself to the creation of a new Albanian alphabet and also one of the first to formulate the ideals and objectives of the Albanian nationalist movement in its budding stages. He was born of a family from the village of Bredh near Vithkuq in the Korça region. It was no doubt after the destruction of Vithkuq in 1819 that Veqilharxhi immigrated to Romania in search of a better life. In 1821, he took part in a Wallachian uprising against the Turks. He spent the rest of his life as a lawyer, as far as is known, in the port of Brăila on the Danube. He died of poisoning in Istanbul, allegedly at the hands of Greek Orthodox fanatics supposedly linked to the patriarch of Constantinople. Whether this is true or not will never be known. However, it is known that the patriarchate was at odds with all expressions of non-Greek nationalism in the Balkans. In a letter in Greek, which Naum Veqilharxhi is reported to have circulated, he pointed to the backwardness and misery of the Albanians as a result of long centuries of Turkish rule and stressed the need for a new Albanian alphabet as a means of overcoming this stagnation and of uniting the country. In 1824 or 1825, Veqilharxhi had already begun working on the 33-letter alphabet of his own invention, which he had printed in an eight-page Albanian spelling book in 1844. This little spelling book was distributed throughout southern Albania, from Korça to Berat, and was received, it appears, with a good deal of enthusiasm. The booklet was augmented to 48 pages in a second edition in 1845 entitled Faré i ri abétor shqip per djélm nismetore (A Very New Albanian Spelling Book for Elementary Schoolboys)... Veqilharxhi stands out as the first man of letters in the 19th century to have expressed the ideals of the growing Albanian nationalist movement.
- ^ Skendi 1967, p. 121, 145.
- ^ Treptow, Kurt (1992). From Zalmoxis to Jan Palach: studies in East European history. East European monographs (në anglisht). Vëll. 328. East European Monographs. fq. 98. ISBN 0-88033-225-5.
- ^ Norris, Harry T. (1993). Islam in the Balkans: religion and society between Europe and the Arab world (në anglisht). University of South Carolina Press. fq. 247. ISBN 0-87249-977-4.
- ^ Rugova, Yll (2022-01-01). "Dëshmi të reja për vendin e shtypit të Ëvetarëve nga Naum Veqilharxhi dhe çështje të tjera". Seminari ndërkombëtar për gjuhën, letërsinë dhe kulturën shqiptare. 2.
- ^ Michelson, Paul (2002). National development in Romania and southeastern Europe (në anglisht). Center for Romanian Studies. fq. 54. ISBN 973-9432-37-9.
- ^ Skendi, Stavro (1967). The Albanian national awakening (në anglisht). Princeton: Princeton University Press. fq. 139. ISBN 9781400847761.
- ^ Pahumi, Nevila. "The Consolidation of Albanian Nationalism: The League of Prizren 1878-1881". Page 25: "Berat, Korça and Përmet"
- ^ Islami, p.137
- ^ Palairet, Michael (2016). Macedonia: A Voyage through History (From the Fifteenth Century to the Present) (në anglisht). Vëll. 2. Cambridge: Cambridge Scholars Publishing. fq. 114–115. ISBN 9781443888493.
A pioneering effort by one Vekilcharje in about 1850 produced an Albanian alphabet, in which a few small books were printed. It flourished briefly at Korçë, but its creator is believed to have been poisoned by the Greek Patriarch.