Monako: Dallime mes rishikimesh
| [Redaktim i kontrolluar] | [Redaktim i kontrolluar] |
Content deleted Content added
v r2.6.4) (roboti shtoj: lmo:Principaa de Monach |
Tëfcí (diskuto | kontribute) vNo edit summary |
||
Rreshti 1:
{{ShtetPrototip
| EMRIISHTETIT = Principauté de Monaco
| EMRI NË SHQIP = Principata Monako
| EMRIRASADHANORE = Monakos
| SKEDA_FLAMURI = Flag of Monaco.svg
| SKEDA_EMBLEMA = Coat of arms of Monaco.svg
| SKEDA_EMBLEMA_MADHESIA = 90px
| SKEDA_HARTA = Monaco in Europe.svg
| SKEDA_HARTA_GJERESI = 250x250px
| MOTO_KOMBETARE = latinisht: Deo Juvante<br>shqip: Me nimen e Zotit
| HIMNI_KOMBETARE = Hymne Monégasque
| HIMNI_KOMBETARE_KENGA = .ogg
| KRYEQYTETI = [[Qyteti i Monakos]]
| KRYEQYTETI_LOCACIONI =
| QYTETI ME I MADH =
| GJUHAZYRTARE = [[Gjuha frënge|frëngjishtja]]
| QEVERIA =
| KRYEMINISTRI = Kryeministri
| KRYETARI = Princi
| EMRIIKRYEMINISTRIT =
| EMRIIKRYETARIT = [[Albert II]]
| DITAEPAVARESISE = [[8 Janar]] [[1297]]
| SIPERFAQJA = 1.95
| SIPERFAQJA_VENDI = 256
| SIPERFAQJA_UJE = 0 %
| KUFIA = km
| ZEE = km²
| POPULLSIA = 31,842
| POPULLSIA_E_VITIT = 2005
| POPULLSIA_VENDI = 188
| POPULLSIA_DENDESIA = 16,329
| BPV =
| BPV_E_VITIT =
| BPV_PER_BANORE =
| IZHN =
| IZHN_I_VITIT =
| IZHN_VENDI =
| VALUTA = [[Euro]]
| ZONA_KOHORE = [[UTC+1]]
| ZONA_KOHORE_NE_VERE = [[UTC+2]]
| CCTLD = .mc
| SHENJE_DALLUESE =
| KODI_TELEFONIK = 377
| PREFIKSI_RADIOFONIK =
| KODI_ISO =
| ANETAR E = >
| ANETAR =
}}
[[Skeda:General view of the principality, Monaco, Riviera.jpg|thumb|300px|right|''Pamje panoramike e '''Principatës së Monakos'''.
Fundi i [[Shekulli XIX|shekullit XIX]]'']]
[[Skeda:Principata e Monakos.JPG|thumb|300px|right|''Pamje panoramike e '''Principatës së Monakos'''.
Fillimi i [[Shekulli XXI|shekullit XXI]].'']]
'''Principata e Monakos''' është një shtet në pjesë jugperëndim të Evropës, ndodhet buzë [[Detit Mesdhe]] e rrethuar nga [[Franca]]. Shteti me dëndësinë më të madhe në botë jo vetëm që është i njohur si tërheqës për pasanikët e rruzullit, por është edhe vendi sovran më i vogël në planet pas [[Vatikani]]t.
== Historia ==
{{Kreysor|Historia e Monakos}}
Qyteti i themeluar nga fenikasit Monako, në kohën romake thirrej ''Herculis Monoeciportus''. Cezari lundroj drejt saj për të luftuar Pompein. Oxhaku Grimaldi, të cilët në Monak erdhen në fuqi më 1612, që nga viti 1641 ishin nën mbrojtjen e francezëve. Më 1814 Franca e anektoj Monakon, ndërsa më 1814 u kthye në krye të principates Honore V. i cili deri më 1813 qëndroi në shërbim të napoleonëve. Pas akteve të kongresit të Vienës dhe në bazë të tyre më 1815 patronatin mbrojtës të ptincipatës e morri Mbretëria e Sardinëve. Më 1861 Menton-i dhe Roquerbrune-n e ndau për vete nga Monako, Franca, kështu që sipërfaqja e principatës u zvglua nga 21,6 km
== Politika ==
== Njësitë administrative ==
Monako është shtëti i dytë më i vogël (nga madhësia) në botë, pasiqë më i vogël se Monako është Vatikani. Monako është monarki dhe një ndër vendet më dendur të populluara.
Shteti përbëhet nga një komunë. Nuk ka asnjë dallim gjeografik midis qytetit dhe shtetit të Monakoës, mirëpo dallimi qëndron në qeverisjen pasiqë ajo qeveriset në nivel shtetërorë, por edhe në atë (nivel qyteti), apo komunal. Sipas kushtetutës së vitit 1911, principata ishte e ndarë në tre komuna.
[[Monaco (Monako – Ville)]], qyteti i vjetër i vendosur në një kep shkëmbor i cili në gjuhën frënge quhet Le Rocher (Shkëmbi), ku ndodhet pallati i Monte Karlos, zona e banimit si dhe një numër i madh i kazinove në lindje dhe verilindje.
[[La Condamine]], seksion që gjendet në pjesën veriperëndimore duke përfshirë zonën e tregut si dhe të portit. Port Herkule u shkri gjatë vitit 1917, pas akuzave se qeveria ishte duke vepruar në përputhje me moton “përçaj dhe sundo”, dhe ata ishin akorduar statusin e reparteve (quartiers) , ku pas kësaj Fontville u shtua si reparti i katër. Kjo zonë e re u ndërtua rishtas me pamje kah deti përgjat viteve 1970.[[Moneghetti ]]u bë si reparti i gjashtë i njohur si zona e banimit në pjesën veriperëndimore, e krijuar nga një pjesë e La Condamine. [[Plazhat e njohura të Larvotto-s]] u bën reparti i gjashtë, i krijuar nga një pjesë e Monte Karlos. [[La Ruse]], Saint Romake (duke përfshirë La Tenaoa) u bën reparti i shtatë, poashtu të krijuara nga një pjesë e Monte Karlos. [[Monte Karlo]] ofron vende kulturore të sofistikuara, shumë muze, disa prej hoteleve më të bukura dhe më luksoze të botës, shumë restorante me ofertë të begatshme.
Disa nga hotelet janë “de luz” me pesë yje, si hoteli Hotel de Paris Monte Carlo, me restorantin tij “Luigji i XV" , pastaj, Hermitage, i ngritur në stilin “Belle Epoque" dhe hoteli i rinovuar së voni “Metropol Monte Carlo me restorantin “Robuchon Monte Carlo”. Pastaj këtu janë Fairmont Hotel, Méridien Beach Plaza, i vetmi me plazh privat, Port Palace në limanin Herkul, Columbus hotel në Fontvil, kuart i ngritur në vendin që dikur ishte i mbuluar nga deti, Monte Carlo Beach Hotel në Francë, matanë kufirit, hoteli Miramar Monte-Carlo, aty pranë stazës për “Formula 1”, hoteli Tulip Inn Terminus.
== Gjeografia ==
{{Kreysor|Gjeografia e Monakos}}
Sipërfaqja e përgjithshme e Monakos është 1.95 km<sup>2</sup>, shtrihet rreth koordinatave gjeografike 43 44 '''V''', 7 24 '''L'''.
Line 41 ⟶ 84:
== Ekonomia ==
{{Kreysor|Ekonomia e Monakos}}
Pozita e mirë gjeografike, dalja në Detin Mesdhe, kufizimi me Francën, e ka bërë Monakon një vendpushim popullor për tërheqjen e turistëve në kazinot e shumta. Klima e saj e këndshme gjithashtu ka ndikuar në zhvillimin e degës së turizmit. Në vitin 2001 një projekt i madh i ndërtimit të skeles së zgjatur për anijet turistike ka bërë që të tërhjek një numër të madh turistësh. Principata përveç turizmit si degë primare ajo ka korur një sukses të diversifikuar në shërbimet e vogla me vlerë të lartë në industri. Shteti nuk ka tatime dhe taksa shumë të larta mbi të ardhurat dhe kjo e ka bërë që shumë investitorë të ndërtojnë vendbanime ekskluzive, duke e ngritur kështu ekonominë e vendit. Monakoja ka monopol mbi industrin e duhanit, postës, biznesit zyrtar, rrjetit telefonik etj. Standardi i jetesës është shumë i lartë i krahasuar përafërsisht me zonat metropolitane të begata, dhe të njohura. Në lidhje me të ardhurat ndërkombëtare Monakoja asnjëher nuk i publikon ato të vërtetat. Vlersimet që do ti japim më poshtë janë jashtëzaonisht të përafërta. Tjetra, institucione me rëndësi ekonomike janë tregtia dhe sektori bankar, ku janë hiq më pak se 45 banka.
Line 57 ⟶ 100:
== Demografia ==
{{Kreysor|Demografia e Monakos}}
Në [[principatën]] e Monakos jetojnë 30 000 banorë të huaj , 30 000 të huaj punëtor të përkohshëm dhe 7600 popullsi vendase (2004).
Shumicën e popullsisë e përbëjnë [[Francezët]], me 47%, ndërsa popullsia vendase ([[Monakienët]]) dhe [[Italianët]] përbëjnë 16% të popullsisë.
Line 69 ⟶ 112:
== Sport dhe Argëtim ==
{{Kreysor|Kultura e Monakos}}
Që nga viti 1929, Grand Prix Monako është mbajtur ç’do vit nëpër rrugët e Moankos. Ajo është konsideruar të jetë e dyta për garat me automobila pas asaj të Indianapolisit. Rrugët e ngushta, skajet e përthyera, një tunel e bënë kët ndoshta pistën më të vështirë dhe mëtë kërkuar për Formula 1. Qarku i kësaj piste ka shumë lartësi të ndryshme dhe lakime. Gjatë historisë se Grand Prix të Monakos dy shofer kanë patur aksident njëri ka qenë Alberto Ascari në vitin 1955 është hedhur në portin e Monte Karlos ku pas katër ditëve ka ndruar jetë në Monza, si dhe tjetri ishte Paul Haukins, i cili poashtu pësoi aksident në vitin 1965. Edhe pas kësaj ky teren ende ngelet nga një më të preferuarit e shumë pilotëve të Formula 1.
Line 84 ⟶ 127:
{{Commonskat|Monaco|{{PAGENAME}}}}
{{Commonsart|Monaco|{{PAGENAME}}}}
* [[Qeverit e Shteteve - {{PAGENAME}}|Qeveria]] :[http://www.monaco.gouv.mc/PortGb Qeveria]
* [http://www.yourmonaco.com Monaco]
* [http://www.peterkurth.com/MONACO.htm In the House of Grimaldi]
Line 94 ⟶ 137:
* [http://sabin.ro/gallery/album90 Monte Carlo photo gallery]
== Shih edhe ==
{{Evropa-gjeo-cung}}
{{VendeEvropa}}
| |||