Historia e fesë islame: Dallime mes rishikimesh
| [Redaktim i kontrolluar] | [Redaktim i kontrolluar] |
Content deleted Content added
Visi90 (diskuto | kontribute) Rejected the last text change (by 129.128.235.72) and restored revision 1347342 by Triggerhippie4 |
v clean up, përmirësime tipografike: kristiane → e krishterë, Muhamed → Muhamet (2) duke përdorur AWB |
||
Rreshti 6:
[[Myslimani|Myslimanët]] e cilësojnë kohën para islamit si [[xhāhiliyya]], epoka e „paditurisë“.
Feja e islame e ka origjinën e saj në [[Gadishulli arabik|gadishullin arabik]] (arabisht ''xhazirat al-`arab'', „ishulli i arabëve“), një zonë stepash dhe shkretëtirash e banuar kryesisht nga beduinët. Arabia në atë kohë nuk ka qenë mbretëri e bashkuar, por ndodhej në periferi të zonës së influencës së [[Perandoria bizantine|Perandorisë bizantine]] në njërën anë dhe të [[Persia|Persisë]] në anën tjetër, si dhe të shteteve vasale të tyre, të [[Ghasanidët|ghasanidëve]] të bashkuar me bizantinët dhe të [[Lakhmidët|lakhmidëve]] aleatë të persianëve.
Arabia paraqiste në këtë kohë vetëm një [[Shoqëria fisnore|shoqëri fisnore]], e cila karakterizohej nga kontradikta ndërmjet (''hadar-ëve'') të ngulur dhe (''badu-ve'') nomadë. Këta të fundit, [[beduinët]], jetonin me blegtori dhe plaçkitje (arabisht ''gazv'' ose ''gazu'') mes njëri-tjetrit. Bujqit e ngulur merreshin me bujqësi në [[Oazi|oazet]].
[[Mekka]], vendlindja e [[Muhamedi]]t, si pasojë e vendëndodhjes së favorshme në ''[[Rruga e temjanit|rrugën e temjanit]]'', që kalonte nga Arabia jugore për në Siri, ishte zhvilluar në një metropol florues ''(i lulëzuar)'', i cili mbizotërohej nga [[kuraish-itët]], një fisi arab tregtarësh. Edhe dega e Muhamedit, [[hashemitët]], bënte pjesë në këtë fis, por ishte relativisht e varfër.
Migjithëse në gadishullin arabik (veçanërisht në Mekkë, Yathrib ([[Medina|Medinë]]), Vadi l-Kura, [[Chaibar]], Fadak dhe në at-Ta'if në afërsi të Mekkës) jetonin edhe shumë [[Çifutët|çifutë]] dhe të [[Të krishterët|krishterë]], shumica e banorëve besonte në një numër të madh perëndish pagane lokale, si psh. në tre perëndeshat [[al-Lat]], [[Manat (perëndia)|Manat]] dhe [[al-Uzza]] si dhe në [[Hubal-i]]n që adhurohej sidomos në [[Mekka|Mekkë]]. [[Qabeja|Kaaba]] ''(ose Qabeja)'' – arabisht edhe ''baytu'llah'', „shtëpia e zotit“ – në Mekkë, ka qenë që në kohën paraislamike një vend i rëndësishëm [[pelegrinazhi]] duke paraqitur për kuraish-itët një burim me rëndësi influence ekonomike, fetare dhe politike.
Rreshti 20:
Muhamedi kishte në shoqërinë medinase pozitën e respektueshme të ndërmjetësit, si dhe si kreu i komunitetit islamik, të ''[[umma]]s''.
Në Medinë islami morri formën e tij shoqërore. Suret medinase të kuranit u referohen gjithnjë e më tepër rregullave të jetës konkrete dhe të organizimit të komunitetit islamik; theksohet dallimi me çifutët dhe të krishterët dhe përforcohet ndarja nga të pafetë dhe jobesimtarët.
Njëkohësisht fillojnë konfrontimet luftarake me Mekkën, ku Muhamedi paraqitet si prijës ushtarak i myslimanëve. Muhamedi ndërmerr prej vitit 623 disa fushata (''majazi'') kundra Mekkës (fitore e myslimanëve në [[beteja e Badr-it|betejën e Badr-it]] (624), [[beteja e Uhud-it]] (625) dhe [[beteja e llogoreve]] (627)) deri sa në mars 628 u vendos një armëpushim.
Më 629 myslimanët bënë udhëtimin e parë të pelegrinazhit (''[[haxh-i]]n'') për në Mekkë, dhe më 630 të parët e Mekkës ia dorëzuan qytetin Muhamedit, pasi atyre iu premtua se ai do ta ruante katakterin e tij si vend pelegrinazhi. Muhamedi bëri që të hiqen simbolet pagane.
Rreshti 96:
Me fillimin e sundimit të [[Utman ibn Affan-i]]t nisi një periudhë konfliktesh të brendshme në islam që së fundi do të çonin në përçarjen e komunitetit islamik. Ai ishte si Muhamedi, pasardhës i fisit të Kuraishëve por bënte pjesë në degën e pasur të [[Umajjadët|umajjadëve]] duke bërë që të ndiqeshin interesat e tyre.
Vepra më me rëndësi e tij ishte redaktimi përfundimtar dhe me vlefshmëri deri sot i [[kurani]]t, rreth njëzetë vjet pas vdekjes së profetit
[[Nepotizmi]] dhe mosbesimi ndaj mëkëmbësve të provincave të kësaj perandorie të madhe, të cilët vepronin kryesisht të pavarur, çoi në zëvendësimin e tyre me pjestarë të afërm, ndër ta më me rëndësi ishte Mu'avija në Siri ([[Muavija I]] i mëvonshëm). Më 656 vritet Utman-i në zonën e Medinës nga rebelët kryengritës. Nëse pas këtij atentati fshiheshin i poshtëruari [[Amr ibn al-As-i]], [[Ali ibn Abi Talib-i]], pasuesi i Utman-it në fronin e kalifit ose madje 'A'isha, e veja e profetit, kjo mbetet në errësirë.
Rreshti 191:
|
|-
!align =center; height: 30px;|[[Ibrahim-
|744
|
Rreshti 203:
|}
Kalifati i [[Umajjadët|umajjadëve]] zgjati prej 661 deri më 750. Umajjadët ishin një degë e fisit arab të kuraish-itëve, ku bënte pjesë edhe dega e hashemitëve e profetit
Kalifi i parë umajjad ishte [[Mu'avija I]] (në pushtet 661–680), i cili pasoi kalifin e drejtë të fundit, Aliun. Mu'avija sundonte në mënyrë autoritare, mirëpo ai nuk ishte sundimtari i vetëm, por kishte përkrah edhe krerët e fiseve [[Sheiku|''(sheikët)'']]) dhe persona të tjerë. Perandoria pati në këtë kohë një fazë konsolidimi dhe paqe të brendshme.
Rreshti 217:
Nën [[al-Valid-i I|al-Valid-in I]] (në pushtet 705–715) nisi '''vala e dytë e ekspansionit''' të perandorisë islamike. Myslimanët depërtuan deri në [[Spanja|Spanjë]] duke mposhtur aty mbretërinë e [[Vizigotët|vizigotëve]]. Kjo provincë e re u quajt ''[[Al-Andaluz-i|Al-Andaluz]]'' (Andaluzia). Në lindje u arrit në të njëjtin vit lumi [[Indusi|Indus]] (Pakistan). U vazhdua më vonë deri në Uzbekistan (atëherë [[Transoksania]] me qytetet [[Buhara]] und [[Samarkandi]] dhe krahinën [[Koresmia]] në jug të [[Deti Aral|liqenit Aral)]].
Përpjekja për të rrethuar Konstandinopojën dështoi më 717/718. Fushata të tjera për në Azinë e Vogël u ndërmorrën më 726 deri 740.
[[Beteja e Tours dhe Poitiers]] më 732 i dha fund plaçkitjeve arabe në Francë kundra [[Odoni i Akuitanisë|Odonit të Akuitanisë]]. Fortesat [[Narbonne]], [[Carcassonne]] dhe [[Nîmes]] si dhe pjesë të [[Provansa|Provansës]] mbetën fillimisht në duart e myslimanëve. (''shih edhe: [[Feja islame në Francë]]'').
Rreshti 229:
Dinastia e abbasidëve sundoi nga 749 deri më 1258. Ajo rridhte nga [[Al-Abbas ibn Abd al-Muttalib-i|Abbas ibn Abdulmuttalib-i]], një xhaxhai të Muhamedit, duke bërë pjesë kështu në degën fisnore të hashemitëve.
[[Abu l-Abbas as-Saffah-u]] ishte sundimtari i parë abbasid. Ai ishte një stërnip i Abbas-it të lartpërmendur. Kështu erdhi përsëri në fuqi një i afërm i profetit. Mirëpo ai vdiq që më 754.
Trashëguesi i tij, [[Al-Mansur-i (Abbasidët)|Al-Mansur-i]] (në pushtet 754–775), themeloi qytetin e [[Bagdad-i]]t duke e bërë atë si qendrën e re të perandorisë islame. Në këtë kohë zë fill edhe [[epoka e lulëzimit të kulturës islamike]]. Për shkak të afërsisë gjeografike të kryeqytetit të ri me Persinë, ishin edhe shumë persianë mbartës të kësaj kulture, të [[Filozofia islamike|filozofisë islamike]], artit, letërsisë, shkencave dhe teknikës.
Nipi i Mansur-it [[Harun ar-Rashid-i]] (në pushtet 786–809) është ndoshta sundimtari më i njohur islamik, i përjetësuar në përrallat e [[Njëmijëenjë netët|njëmijëenjë netëve]]. Peradoria e kalifatëve arriti kështu zenitin ''(kulmin)'' e lulëzimit të saj. Emra intelektualësh si [[Al-Kindi (filozof)|Al-Kindi]] (800–873), [[Abu Bakr Mohammad Ibn Zakarija al-Razi|Al-Razi]] (864–930), [[Al-Farabi]] (870–950), [[Aviçenna]] (980–1037) dëshmojnë për këtë epokë të jetës kulturore islamike.
Rreshti 263:
Ata arritën të mundin më 909 [[aghlabidët]] në Tunizi dhe Algjeri. Më 969 ata morrën Egjiptin nga [[ihshididët]]. Më 973 u bë Kajro kryeqyteti i kalifatit të ri fatimid. Ata ishin edhe themeluesit e [[Universiteti i Azhar-it|universitetit të al-Azhar-it]].
Sundimtari i parë fatimid në Egjipt ishte [[Abu Tamim al-Muizz-i|Al-Muizz-i]] (në pushtet 953–975). Nën të dhe të birin e tij [[Al-Aziz-i]]n (në pushtet 975–996) vendi pati një farë lulëzimi, por pa arritur atë të kalifatit abbasid.
[[Al-Hakim-i]] (në pushtet 996–1021) u përpoq të islamizonte [[koptët]] e krishterë (mbartësit e administratës egjiptiane), gjë që çoi në trazira. Rryma e besimit të ri të [[Druzët|druzëve]] në Siri, e adhuronte atë si mishërim të zotit.
Rreshti 290:
=== Ajjubidët ===
Ajjubidët ishin dinasti islamiko-kurde. Nën [[Saladin-i]]n ajo bëri luftëra kundra [[Kryqëzatat|kryqëzatave]]
=== Mamlukët në Egjipt ===
| |||