Shfuqizimi i Sulltanatit Osman: Dallime mes rishikimesh

[[Skeda:Sultanvahideddin.jpg|parapamje|240px|[[Mehmed VI]] duke u nisur nga dera e pasme e [[PallatiSaraji Dolmabahçei Dolmabahçes|Pallatit Dolmabahçe]].]]

'''Shfuqizimi i Sulltanatit Osman''' ([[Gjuha turke|Turqisht]]: ''Saltanatın kaldırılması'') nga [[Asambleja e Madhe Kombëtare e Turqisë]] më 1 nëntor 1922 i dha fund [[Perandoria Osmane|Perandorisë Osmane]], e cila kishte zgjatur që nga viti 1299. Më 11 nëntor 1922, në [[Konferenca e Lozanës (1922)|Konferencën e Lozanës]], sovraniteti i Asamblesë së Madhe Kombëtare e ushtruar nga [[Qeveria e Asamblesë së Madhe Kombëtare|Qeveria në Angora]] (tani [[Ankara]]) mbi Turqinë u njoh. Sulltani i fundit, [[Mehmed VI]], u largua nga kryeqyteti osman, [[Kostandinopoja]] (tani [[Stambolli]]), më 17 nëntor 1922. Pozicioni juridik u ngurtësua me nënshkrimin e [[Traktati i Lozanës|Traktatit të Lozanës]] më 24 korrik 1923. Në mars 1924, [[Shfuqizimi i kalifatitHilafetit|kalifatihilafeti u shfuqizua]], duke shënuar fundin e ndikimit osman.

== Prapavija ==

[[Hyrja osmane në Luftën e Parë Botërore]] me [[Fuqitë Qendrore]] ndodhi më 11 nëntor 1914. [[Teatri i Lindjes së Mesme të Luftës së Parë Botërore]] përfundoi me nënshkrimin e [[Armëpushimi i Mudros|Armëpushimit të Mudros]] më 30 tetor 1918. [[Pushtimi i Stambollit|Pushtimi i Kostandinopojës]] nga forcat britanike, franceze dhe italiane ndodhi më 13 nëntor 1918.

[[Ndarja e Perandorisë Osmane]] filloi me [[Traktati i Londrës (1915)|Traktatin e Londrës]] më 1915<ref>{{Citation|title=War and Partition of Ottoman Empire, 1914–1922 – Oxford Scholarship |url=http://www.oxfordscholarship.com/view/10.1093/acprof:oso/9780199540839.001.0001/acprof-9780199540839-chapter-2 |publisher=Oxford Scholarship Online |author=D. K. Fieldhouse |date=2008 |language=en |doi=10.1093/acprof:oso/9780199540839.001.0001/acprof-9780199540839-chapter-2}}</ref> dhe vazhdoi me marrëveshje të shumta, kryesisht të njëanshme midis aleatëve. Trupat britanike filluan të pushtojnë ndërtesat kryesore të Perandorisë dhe të arrestojnë nacionalistët pas vendosjes së sundimit ushtarak natën e 15 marsit 1920. Më 18 mars 1920 parlamenti osman u takua dhe u dërgoi një protestë aleatëve se ishte e papranueshme të arrestoheshin pesë të anëtarëve të saj. Ky ishte takimi i fundit i trupit dhe shënoi fundin e sistemit politik osman. Sulltan Mehmedi VI shpërndau [[AsamblejaMexhlisi ei Përgjithshme e Perandorisë OsmanePërgjithshëm|Asamblenë e Përgjithshme të Perandorisë Osmane]] më 11 prill 1920. Qeveria e Kostandinopojës, me burokracinë, por pa parlamentin, u la aktive me Sulltanin si vendimmarrës.<ref>{{Cite news|url=https://www.britannica.com/biography/Mehmed-VI|title=Mehmed VI {{!}} Ottoman sultan|work=Encyclopædia Britannica|access-date=2017-05-22|language=en}}</ref>

[[Traktati i Sèvres]] më 10 gusht 1920 përfundoi ndarjen e Perandorisë. Në atë kohë, në valë, afro 150 politikanë [[Mërgimtarët osman në Maltë|migruan në Maltë]]. [[Lëvizja Kombëtare Turke]], e udhëhequr nga [[Mustafa KemalQemal AtatürküAtaturku]], krijoi Asamblenë e Madhe Kombëtare të Turqisë në Ankara në 23 Prill 1920.

Konfliktet ndodhën në [[Bolu]], [[Dyzxhe|Düzce]], [[Hendek]], Adapazarı[[Adapazar]]ı, së bashku me revoltat e tjera gjatë [[Lufta Çlirimtare Turke|Luftës për Pavarësi Turke]]. Ushtria e Kalifatit[[Hilafeti]]t ishte simpatike ndaj kalifatit, prandaj edhe emri, dhe e armatosur nga britanikët. Qëllimi strategjik i ushtrisë së Kalifatit dhe britanikëve ishte të parandalonte përparimin e Forcave Kombëtare drejt ngushticave të Bosforit[[Bosfori]]t. Ushtria e KalifatitHilafetit u mund nga Kuva-yi Milliye. Edhe pse Kuva-yi Milliye u konsiderua si hapi i parë i rezistencës në çlirimin e Turqisë, lufta e parregullt u braktis më vonë. Para fillimit të luftës greke, Kuva-yi Milliye u bë fara e një ushtrie të organizuar turke, e cila më pas u bë [[Forcat e Armatosura Turke]] me shpalljen e një republike.

== Fundi i Perandorisë Osmane ==

Një ftesë aleate iu dha qeverive të KonstandinopojësKostandinopojës dhe [[Ankaraja|Ankarasë]] për t'u paraqitur në [[Konferenca e Lozanës (1922)|Konferencën]] e [[Lozana|Lozanës]]. [[Mustafa Kemal Atatürk|Mustafa KemalQemali]] ishte i vendosur që vetëm qeveria e Ankarasë do të përfaqësohej në konferencë.<ref>[http://www.allaboutturkey.com/kurtulus.htm Turkish War of Independence]. All About Turkey. Retrieved on 2013-08-12.</ref> Më 1 nëntor 1922, Asambleja e Madhe Kombëtare deklaroi se qeveria e KonstandinopojësKostandinopojës e Sulltanatit nuk ishte më përfaqësuesi ligjor. Asambleja e Madhe Kombëtare gjithashtu vendosi që Kostandinopoja nuk kishte qenë kryeqyteti i kombit që nga pushtimi i tij nga Aleatët. Për më tepër, ata deklaruan se Sulltanati do të shfuqizohej. Heqja e sulltanatit i dha fund Perandorisë Osmane. Pasi dëgjoi rezolutën, Mehmed VI kërkoi strehim në anijen luftarake britanike ''[[HMS Malaya|Malaya]]'' më 17 nëntor.<ref>[http://www.firstworldwar.com/bio/mehmedvi.htm Who's Who – Sultan Mehmed VI]. First World War.com (22 gusht 2009).</ref> Ministrat e mbetur në qeverinë e tij pranuan realitetin e ri politik. Nuk ka asnjë dokument zyrtar që deklaronte kapitullimin e shtetit nga qeveria osmane ose [[sulltani]]; sistemi zgjidhet vetvetiu. Konferenca e Lozanës, më 11 nëntor 1922, njohu sovranitetin e Asamblesë së Madhe Kombëtare të Turqisë duke zëvendësuar Perandorinë Osmane. Sulltani i fundit, Mehmed VI, u largua nga Kostandinopoja më 17 nëntor 1922.

Dinastia Osmane mishëroi KalifatinHilafetin Osman që nga shekulli i katërmbëdhjetë, duke filluar me sundimin e [[Murad I]]. Kreu i familjes osmane mbajti titullin kalif, fuqi mbi të gjithë [[myslimanët]], pasi kushëriri i Mehmedit, [[Abdylmexhiti II]] mori titullin. Titulli i Abdylmexhitit II u sfidua në vitin 1916 nga udhëheqësi i [[Kryengritja arabe|Kryengritjes Arabe]] [[HusseinHusein bin Ali, Sherif i Mekës|Mbreti HusseinHusein bin Ali]] i Hexhazit[[Hixhazi]]t, i cili denoncoi [[Mehmed V|Mehmedin V]], por mbretëria e tij u mund dhe u aneksua nga [[Ibën Saudi]] në vitin 1925.

Subjektet greke, bullgare dhe [[Serbët|serbe]] u larguan nga perandoria gjatë [[Perandoria Osmane në shek. XIX-XX|rënies dhe modernizimit të Perandorisë Osmane]] (1828-1908), ndërsa subjektet [[Shqiptarët në Turqi|shqiptare]] dhe armene ([[Lëvizja çlirimtare kombëtare armene|lëvizja kombëtare armene]] dhe [[Republika e Parë e Armenisë]]) u larguan ose u vranë gjatë humbjes dhe [[Shpërbërja e Perandorisë Osmane|shpërbërjes së Perandoria Osmane]] (1908-1922). Deri në vitin 1922 shumica e banorëve të mbetur të Turqisë ishin myslimanë të etnisë [[Turqit osmanë|turke]] ose [[Kurdët|kurde]]. Asambleja e Madhe Kombëtare e Turqisë e shpalli veten [[Republika e Turqisë]] më 29 tetor 1923.

== Referimet ==