Arsimi në Kosovë mes dy luftërave botërore

Arsimi në Kosovë mes dy luftërave botërore (1918-1940) ishte një fushë e betejës së ashpër midis përpjekjeve për asimilim nga regjimi serbo-jugosllav dhe rezistencës së shqiptarëve për të ruajtur identitetin e tyre kombëtar dhe kulturor. Kjo periudhë karakterizohet nga masa të shumta represive që synonin ndryshimin e përbërjes etnike dhe kulturore të Kosovës, si dhe nga përpjekjet e palodhura të shqiptarëve për të siguruar arsimin dhe kulturën e tyre.

Historia

Pas organizimit të pushtetit civil në Kosovë dhe viset tjera shqiptare brenda Mbretërisë Jugosllave, u zhvillua një sistem arsimor i ri. Kjo periudhë u karakterizua nga përpjekjet e autoriteteve për të integruar dhe kontrolluar këto territore përmes arsimit, duke mbështetur shkollat serbe dhe duke injoruar nevojat arsimore të popullsisë shqiptare. Bartësit kryesorë të këtij zhvillimi ishin komunat shkollore, që vepronin që nga viti 1918 dhe kujdeseshin për financimin dhe organizimin e shkollave. Këto shkolla ishin kryesisht katërklasëshe dhe ofronin një arsim të kufizuar, ku gjuha serbokroate zinte vendin qendror, ndërsa gjuha shqipe u përjashtua nga programet mësimore.

Në këtë periudhë, arsimi u bë një mjet politik për asimilimin e popullsisë shqiptare, duke eliminuar gjuhën shqipe nga institucionet arsimore dhe duke promovuar kulturën dhe historinë serbe. Shkollat u hapën kryesisht në ato zona që ishin të banuara me popullsi sllave, ndërsa në vendbanimet shqiptare, shkollat ishin të rralla dhe të kufizuara. Për më tepër, procesi mësimor në Kosovë ishte i organizuar vetëm në gjuhën serbe, duke lënë një numër të madh të fëmijëve shqiptarë jashtë sistemit arsimor. Kështu p.sh. në vitin shkollor 1939/1940, vetëm 30% e fëmijëve shqiptarë të moshës shkollore ishin të përfshirë në arsim, ndërsa 70% e tyre mbetën pa shkollim.

Kjo periudhë ishte një kohë e vështirë për shqiptarët e Kosovës, të cilët përballeshin me një politikë të ashpër të serbizimit dhe me masa represive që synonin ndryshimin e përbërjes etnike dhe kulturore të Kosovës. Përballë këtij represioni, shqiptarët zhvilluan një rezistencë të fortë, ose duke organizuar mësime të fshehta në gjuhën shqipe në mënyrë klandestine. Medresetë dhe shkollat fetare luajtën një rol të rëndësishëm në këtë proces, duke ofruar një hapësirë ku shqiptarët mund të mësonin shkrim-lexim dhe të ruanin kulturën e tyre kombëtare. Në këto institucione, përveç mësimeve fetare, herë pas here zhvillohej edhe mësimi në gjuhën shqipe, duke kontribuar në mbajtjen gjallë të identitetit kombëtar shqiptar.

Përveç kësaj, shumë intelektualë shqiptarë emigruan për të vazhduar studimet jashtë vendit, kryesisht në Shqipëri, Turqi dhe vende të tjera ku mund të studionin lirshëm në gjuhën shqipe. Kjo diasporë intelektuale luajti një rol të rëndësishëm në ruajtjen dhe zhvillimin e kulturës shqiptare, duke kontribuar me libra dhe revista që u botuan jashtë Jugosllavisë dhe u kthyen fshehurazi në Kosovë.

Një tjetër pasojë e rëndësishme ishte ngadalësimi i zhvillimit shoqëror dhe ekonomik të Kosovës. Me një popullsi të madhe analfabete dhe të izoluar, shoqëria kosovare mbeti prapa në shumë fusha, duke mos mundur të zhvillohej në të njëjtin ritëm me pjesën tjetër të Jugosllavisë.

Rezistenca dhe përpjekjet për arsimim

Përballë këtij represioni, shqiptarët e Kosovës zhvilluan një rezistencë të fortë, duke gjetur mënyra alternative për të siguruar arsimin në gjuhën e tyre dhe për të mbrojtur identitetin kombëtar. Një nga format më të përhapura të kësaj rezistence ishte përpjekja për të përdorur mejtepet (shkollat fetare islame), për mësimin e shkrim-leximit shqip. Këto shkolla ishin simbol i rezistencës së shqiptarëve ndaj politikave asimiluese.

Përveç shkollave në gjuhën serbe, funksiononin edhe disa shkolla fetare në të cilat mësimi në gjuhën shqipe zhvillohej në mënyrë të kufizuar ose fshehurazi. Këtu vlen të përmendim Shkollën shqipe të Prizrenit në krye me Lazër Lumezin.

Edhe në disa medrese bëheshin përpjekje që mësimi në gjuhën shqipe, edhe pse në mënyrë shumë të kufizuar, të zhvillohej fshehurazi. si p.sh. Medreseja e Bajraklisë në Prizren, Medreseja e Madhe në Gjakovë, Medreseja e Gjilanit, Medreseja e Vushtrrisë, etj. Gjatë kësaj periudhe, medresetë luajtën një rol të rëndësishëm në ruajtjen dhe transmetimin e kulturës dhe arsimit shqip në Kosovë. Si institucione fetare dhe arsimore, medresetë ofronin një formë alternative të edukimit për shqiptarët, veçanërisht në një kohë kur arsimi në gjuhën shqipe ishte i ndaluar ose i kufizuar rëndë nga autoritetet jugosllave. Në medrese, përveç mësimeve fetare islame, nxënësit herë pas here, mësonin edhe shkrim-lexim shqip dhe njohuri mbi historinë dhe kulturën kombëtare, por që ishin shumë të kufizuara dhe nganjëherë edhe klandestine. Këto institucione shërbyen si qendra të rezistencës intelektuale, duke krijuar një elitë të re të arsimuar shqiptarësh që do të luante një rol të rëndësishëm në mbrojtjen e identitetit kombëtar dhe në përpjekjet për arsimim dhe emancipim kombëtar gjatë dhe pas kësaj periudhe të vështirë. Medresetë, përmes mësimdhënies dhe edukimit të brezave të rinj, ndihmuan në mbajtjen gjallë të gjuhës dhe kulturës shqiptare në Kosovë, duke ofruar një hapësirë ku shqiptarët mund të ruanin dhe zhvillonin identitetin e tyre në një kontekst represiv dhe armiqësor.

Nga ana tjetër, shumë intelektualë shqiptarë zgjodhën të emigrojnë për të vazhduar studimet e tyre jashtë vendit, kryesisht në Shqipëri, Turqi dhe vende të tjera ku mund të studionin lirshëm në gjuhën shqipe. Kjo diaspora intelektuale luajti një rol të rëndësishëm në ruajtjen dhe zhvillimin e kulturës shqiptare, duke kontribuar me libra dhe revista që u botuan jashtë kufijve të Jugosllavisë dhe u kthyen në Kosovë në mënyrë të fshehtë.

Megjithatë, përpjekjet për të mbrojtur arsimin shqip dhe rezistenca ndaj politikave asimiluese forcuan ndërgjegjen kombëtare të shqiptarëve. Këto përpjekje kultivuan një ndjenjë të fuqishme të identitetit kombëtar, e cila do të luante një rol vendimtar në lëvizjet për çlirim dhe pavarësi që do të pasonin në dekadat e ardhshme. Kështu, ndonëse periudha mes dy luftërave botërore ishte e mbushur me vështirësi dhe sfida, ajo ishte gjithashtu një kohë e formësimit të identitetit kombëtar shqiptar dhe e përgatitjes për rezistencën e ardhshme.

Shih edhe

• Historia e arsimit shqiptar
• Arsimi në Kosovë gjatë Luftës së Parë Botërore
• Arsimi në Kosovë gjatë Luftës së Dytë Botërore