Beteja e Basianit

Stampa:Campaignbox Georgian-Seljuk warsBeteja e Basianit, e zhvilluar në vitin 1203 ose 1204, ishte një luftë e rëndësishme midis ushtrive të Mbretërisë së Gjeorgjisë dhe Sulltanatit Seljukid të Rumit në Luginën e Basianit, afërsisht 60 km në veri-lindje të qytetit të Erzurumit, në atë që sot është Turqia verilindore.Kjo betejë historike zhvilloi një rol kyç në dinamikën e pushtetit dhe ndikimit në rajonin e Kaukazit dhe Anadollit të asaj kohe. Luftërat midis këtyre dy fuqive rivale ishin të zakonshme në atë periudhë, me Gjeorgjinë që mundohej të zgjeronte ndikimin e saj në jug, ndërsa Sulltanati Seljukid i Rumit përpiqej të ruante kontrollin e tij mbi këto territore.Studimet e fundit priren të sugjerojnë se data e saktë e kësaj beteje ishte ose në vitin 1203 ose 1204, duke hedhur poshtë disa teoria të mëparshme që e vendosnin atë në vitet 1209 ose 1210. Vendi i betejës zakonisht identifikohet si kështjella e Micingerd (Mazankert) nga historianët modernë turq.Kjo betejë nxori në pah fuqinë ushtarake të të dyja palëve, por në fund Gjeorgjia pësoi një humbje të rëndë, duke i lejuar Sulltanatit Seljukid të Rumit të konsolidojë sundimin e tij mbi këto zona për disa vjet të tjera.

Battle of Basiani
Pjesë e the Georgian–Seljuk wars
The plan of the battle
Data c. 1202 Vendodhja Near Basiani (present-day Pasinler, Turkey) 39°58′47″N 41°40′32″E Pasoja Georgian victory
Palët pjesëmarrëse
Stampa:Country data Kingdom of Georgia	Sultanate of Rum Mengujekids
Komandantët dhe udhëheqësit
David Soslan Zakaria Mkhargrdzeli Shalva Akhaltsikheli Ivane Akhaltsikheli Ivane Mkhargrdzeli	Süleymanshah II Tughril ShahStampa:Surrendered Fahrettin Behramşah
Fuqia ushtarake
65,000–90,000	150,000–400,000
Viktimat dhe humbjet
Heavy	Heavy

Data

Kronisti mysliman bashkëkohor Ibn Bibi e datonte betejën në vitin 598 të kalendarit hixhri, që përkon me periudhën 1 tetor 1201 - 19 shtator 1202.Kjo është një burim i rëndësishëm dhe i besueshëm, duke qenë se ai ishte një dëshmitar i ngjarjeve të asaj kohe.Megjithatë, siç vuri në dukje, shumica e studiuesve modernë priren të datojnë betejën disi më vonë, midis viteve 1202 dhe 1206, me një tendencë të fundit për të favorizuar vitet 1203 ose 1203/1204. Arsyet për këtë divergjencë mund të kenë të bëjnë me interpretime të ndryshme të burimeve historike dhe kronologjive të ndryshme.Në fund të fundit, edhe pse data e saktë mbetet e diskutueshme, beteja e Basianit ishte me siguri një moment kritik në historinë e marrëdhënieve midis Mbretërisë së Gjeorgjisë dhe Sulltanatit Seljukid të Rumit në fillim të shekullit të 13-të. Ky debat ndër studiues thekson kompleksitetin e studimit të historisë së kësaj periudhe.

Sfondi

Në fund të shekullit të 12-të, Sulltanati i Rumit u zhyt në një gjendje kaotike për shkak të sulmeve turkmene, luftërave kryqtare dhe luftimeve të ashpra për pushtet midis pasardhësve të Kilij Arslan II. Kjo e dobësoi pozitën e Sulltanatit në rajon.Më tej, në vitin 1197, Rukn ad-Din Suleiman Shah, njëri prej bijve të Kilij Arslan II, mundi të pushtojë Konian, kryeqytetin e Sulltanatit, duke detyruar vëllain e tij Kajkhusraw I të ikte në mërgim në Kostandinopojë. Rukn ad-Din pastaj ndoqi një politikë ekspansioniste, duke sfiduar Bizantin, Mbretërinë Armene të Kilikisë dhe Mbretërinë e Gjeorgjisë, duke arritur të kontrollojë një pjesë të madhe të Anadollit.Ky kontekst i pasqyron shumë mirë tensionet dhe rivalitetet e fuqive rajonale në atë periudhë, të cilat do të çonin në përplasjen direkte midis Mbretërisë së Gjeorgjisë dhe Sulltanatit të Rumit në betejën e Basianit pak vite më vonë. Kjo përshkruan mjaft mirë skenën e ngjarjeve historike që çuan në këtë betejë të rëndësishme.

Ngritja e mbretërisë gjeorgjiane nën Mbretin David IV Ndërtues vazhdoi nën mbretërimin e Mbretëreshës Tamar,e cila arriti të mposhtte një koalicion të madh mysliman në Betejën e Shamkorit në 1195.

I alarmuar nga suksesi i Gjeorgjisë,Sulltan Rukn ad-Din Suleiman Shah,mblodhi bejlikët myslimanë të Anadollit kundër Gjeorgjisë. Interesat e Gjeorgjisë dhe Sulltanatit të Rumit u përplasën në bregun jugor të Detit të Zi,ku të dy kërkuan të përfitonin nga dobësia bizantine dhe të vendosnin bazat e tyre.

Rukn ad-Din, pas konsolidimit të pushtetit të tij në Sulltanatin e Rumit, filloi të ndërmerrte veprime agresive për të zgjeruar fuqinë e tij në dëm të fqinjëve, duke synuar veçanërisht Mbretërinë e Gjeorgjisë, si një sulm i qartë kundër një fuqie të krishterë në rajon.Midis viteve 1201 dhe 1203, Rukn ad-Din mobilizoi një forcë të konsiderueshme ushtarake nën udhëheqjen e vëllait të tij Mughis ad-din Tughril Shah të Elbistanit, Mengujekid Bahram Shah të Erzincanit dhe ndoshta me ndihmën e Artukidëve të Harputit, si dhe luftëtarëve lokalë turkmenë. Kjo forcë arriti të pushtojë qytetin strategjik të Erzurumit, duke zëvendësuar vasalin e Gjeorgjisë, Saltuk, me vëllain e Rukn ad-Din, Mughisuddin Togrul Shah.Ky lëvizje agresive demonstron qartë synimin e Sulltan Rukn ad-Din për të dobësuar pozitën e Gjeorgjisë në rajon dhe për të zgjeruar ndikimin e Sulltanatit të Rumit në këtë pjesë të Anadollit. Ky aksion do të çonte më pas drejt përplasjes së drejtpërdrejtë midis dy fuqive në betejën e Basianit.

Share

Lajmëtari i Rukn ad-Din i dërgoi letra Tamarës,duke kërkuar dorëzim dhe kërcënim për shfarosjen e të krishterëve të pabindur.Duke thënë se "çdo grua është mendjelehtë...ti... mbretëreshë mendjelehtë...vrasëse dhe taksambledhëse e muslimanëve ."Përgjigja e parë e Tamarës ishte e sjellshme: "Ti mbështetesh te ari dhe te luftëtarët e shumtë,unë... te fuqia e Zotit".

Ambasadori i Gjeorgjisë, Rukn ad-Din kishte bërë një propozim krejt të papranueshëm për Mbretëreshën Tamarën - t'a bënte atë gruan e tij nëse pranonte Islamin, përndryshe do ta mbante si konkubinë. Kjo ishte një sulmim i hapur ndaj besimit të krishterë të Mbretëreshës dhe një përpjekje për ta nënshtruar atë.Përgjigjja e Zakaria II Mkhargrdzeli, gjeneral i Mbretërisë së Gjeorgjisë, ishte e mprehtë dhe e vendosur. Duke thënë se nëse nuk do të ishte ambasador, atij do t'i pritej fillimisht gjuha dhe më pas koka, ai bëri të qartë se ky lloj arrogance dhe mosdije ndaj Mbretërisë së Gjeorgjisë nuk do të tolerohet. Kjo deklaratë krijoi një mesazh të fuqishëm rreth gatishmërisë së Gjeorgjisë për të mbrojtur veten dhe besimin e saj të krishterë.Përtej kësaj, Zakaria II gjithashtu zbuloi besimin e fortë të Gjeorgjisë në drejtësinë hyjnore, duke i kërcënuar Rukn ad-Din-it me gjykimin hyjnor nëse vazhdonte me këto veprime përçarëse. Ky ishte një moment kritik që demonstroi thellësinë e mosmarrëveshjeve midis dy fuqive dhe kthimin e tyre në një përballje të hapur.

Lufta

Beteja e Basianit (Earth)

Ushtria Gjeorgjiane në epokën e Tamarës numëronte 65,000 - 90,000 trupa. Ajo ishte e përgatitur për betejë brenda dhjetë ditësh. Pasi u largua i dërguari i Rukn ad-Din, ushtria hyri në fushën e betejës nën komandën e David Soslan. Udhëheqësit e saj të famshëm ishin: Zakaria dhe Ivane Mhargrdzeli, Shalva dhe Ivane Akhaltskheli, si dhe komandantë të tjerë.Kronistët përshkruajnë sesi ushtria u mblodh më parë në Vardzia dhe si Mbretëresha Tamar iu drejtua personalisht trupave nga ballkoni i kishës, duke ecur në krye të tyre me fytyrë të lyer me lot. Kjo ilustron drejtpërdrejt rolin e saj udhëheqës në fushatën e ardhshme.

Rukn ad-Din mblodhi trupat e tij:ai u ndihmua nga kunati i tij,Emiri i Erzincanit,por ai u zhgënjye nga Erzurum,i cili kujtoi se ai ishte një vasal i Gjeorgjisë.Sipas burimeve myslimane (arabe dhe turke) ai kishte 400,000 trupa.Numri i tyre varion nga 150,000 deri në 400,000 trupa.

Ushtria masive e Rukn ad-Din u zhvendos drejt kufijve të Gjeorgjisë dhe fushoi pranë Basianit.Gjeorgjianët u dislokuan në mënyrë strategjike, me njësi perëndimore dhe lindore në anët dhe një forcë të fuqishme 40,000-fishësh në qendër, nën komandën e Shalva, Ivane dhe Zakaria.Gjatë natës, gjeorgjianët fillimisht kryen një sulm të befasishëm me pararojën e tyre, duke shkaktuar konfuzion në radhët armike.Kur Rukn ad-Din arriti të mbledhë forcat e tij, ushtria gjeorgjiane sulmoi koordinuar në krahët, duke i shkatërruar ato.Kjo taktikë e sofistikuar dhe suksesi i saj i menjëhershëm tregon aftësitë e komandantëve gjeorgjianë për t'u përballur me një forcë aq të madhe. Kjo ishte një strategji dhe kryengritje ushtarake e jashtëzakonshme në atë kohë.

Forcat e Rukn ad-Din luftuan me vendosmëri të madhe, deri në atë pikë sa kalorësit gjeorgjianë u detyruan të luftonin në këmbë. Kjo bëri që gjeorgjianët të përballen me disfatë për një kohë.Megjithatë, ndërhyrja e regjimenteve të tjera gjeorgjiane të udhëhequra nga David Soslan, të cilët sulmuan nga krahu dhe rrethuan turqit, shënoi kthesën e betejës.Historiani Ibn Bibi fajëson specifkisht përplasjen dhe rënien e kalit të flamurtarit të Rukn ad-Din si fillimin e thashethemeve për vdekjen e tij dhe demoralizimin e ushtrisë së tij.Kjo incident i vëmendjes së flamurtarit dhe humbja e moralit të forcave të Rukn ad-Din janë të rëndësishme, pasi shënuan momentin kthesë në favor të ushtrisë gjeorgjiane.

Aksaray ia atribuon humbjen selxhukëve që u zunë pritë,ndërsa kronika gjeorgjiane thekson guximin e ushtarëve gjeorgjian dhe ndihmën e Zotit,megjithëse pranon se gjeorgjianët pothuajse u mundën në një moment.

Pasojat

Sulejmani II i Rumit (1198-1199 e.s.)

Beteja shkaktoi viktima të rënda nga të dy palët, duke treguar se ishte një konflikt i ashpër dhe i gjakshëm.Në fund, Rukn ad-Din u detyrua të tërhiqej përsëri në Erzurum, duke dëshmuar se gjeorgjianët pati fitore në këtë betejë.Gjeorgjianët gjithashtu arritën të kapnin banderolat e betejës, një trofe të rëndësishëm ushtarak.Ata gjithashtu kapën shumë nga aleatët e Sulltanit, duke përfshirë edhe Emirir e Erzincanit, një aleat i rëndësishëm i Rukn ad-Din.Kjo tregon se gjeorgjianët jo vetëm që fituan në fushat e betejës, por gjithashtu arritën të godasin edhe aleancën e Rukn ad-Din, duke kapur disa nga mbështetësit kryesorë të tij. Kjo duket të ketë qenë një fitore e madhe strategjike për Gjeorgjinë.

Historiani armen Vardan Areveltsi përshkruan se Mbreti David "e mbushi Gjeorgjinë me robëri dhe turq plaçkitës", tregues i shkallës së madhe të suksesit gjeorgjian në këtë betejë.Veçanërisht, mbretëresha Tamar, e zemëruar për sulmin ndaj një ish-vasali të saj, urdhëroi që Emiri i Erzincanit, Bahramshah, të shitej si skllav për një çmim të ulët si një patkua hekuri.Kjo paraqet një akt ekstrem hezmetin dhe frustrimin e Mbretëreshës Tamar ndaj aleatëve të Rukn ad-Din, duke dënuar ata ashpër për bashkëpunimin me armiqtë e Gjeorgjisë.Kjo shpjegon më tej rëndësinë strategjike të kësaj beteje për Gjeorgjinë, që jo vetëm fituan në fushën e betejës, por gjithashtu arritën të dobësonin fuqishëm aleancën e kundërshtarëve të tyre.

Fitorja në Basian siguroi avantazhin gjeorgjian në rajon.Duke përdorur suksesin e saj në këtë betejë, mbretëresha Tamar aneksoi Arranin dhe Dvinin,gjithashtu nënshtroi Emiratin e Karsit,Shah-Armenidët dhe emirët e Erzurumit dhe Erzincanit.

Pavarësisht humbjes,Tughril Shah,vëllai i Sulltan Rukn ad-Din,mbajti kontrollin e Erzurumit.Megjithatë,më vonë në 1206,gjeorgjianët pushtuan qytetet rebele të Erzurumit dhe Karsit.

Pas fitores në betejën e Basianit, Kryepeshkopi Anton Gnolistavisdze fitoi një traktat mjekësor arab të cilin e përktheu në gjeorgjisht.Kjo rezultoi në krijimin e "Librit për mjekët" (Tsigni saakimoi), një nga veprat më të hershme të mjekësisë galenike në Gjeorgji.Kjo tregon se fitorja e Gjeorgjisë në këtë betejë nuk solli vetëm përfitime ushtarake dhe politike, por edhe kulturore dhe intelektuale. Kryepeshkopi Gnolistavisdze arriti të përfitojë një traktat mjekësor të rëndësishëm, i cili më pas u përkthye dhe u bë një punë themelore për mjekësinë gjeorgjiane.Kjo e bën fitoren e Gjeorgjisë edhe më të rëndësishme, duke treguar se ata jo vetëm fituan luftën, por gjithashtu mblodhën burime të vlefshme kulturore që kontribuan në zhvillimin e vendit të tyre pas konfliktit.Një përfundim i mirë për të ilustruar gjerësinë e ndikimit të kësaj beteje për Gjeorgjinë.

Referime

• (në Georgian) D. Ivane Javakhishvili, (1983), ქართველი ერის ისტორია (History of Georgian Nation), [1] Arkivuar 27 shtator 2019 tek Wayback Machine Archived 2019-09-27 at the Wayback Machine Tbilisi: Georgia, USSR.
• Rayfield, Donald (2012). Edge of Empires, a History of Georgia. London: Reaktion Books. ISBN 978-1-78023-070-2. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• (në Georgian) Melikishvili, Giorgi et al. (1970), საქართველოს ისტორიის ნარკვევები (Studies in the History of Georgia), Vol. 2. Arkivuar 4 korrik 2023 tek Wayback Machine Tbilisi: Sabch’ota Sakartvelo.
• (në Turkish) Osman Turan, Selçuklular Zamaninda Türkiye, Istanbul, 1971
• (në Russian) V. Dondua et al. (transl., 1985), Жизнь царицы цариц Тамар (The Life of the Queen of Queens Tamar), Commentaries by N. Berdzenishvili. Tbilisi: Metsniereba
• Baumer, Christoph (2023). History of the Caucasus (në anglisht). Bloomsbury Publishing. ISBN 9780755636303.
• Eastmond, Antony (2017). Tamta's world: the life and encounters of a medieval noblewoman from the Middle East to Mongolia. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-1-107-16756-8. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Eastmond, Antony (1998). Royal imagery in medieval Georgia. University Park: Pennsylvania State University Press. ISBN 978-0-271-01628-3. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Lordkipanidze, Mariam (1994). "Georgia in the 11th-12th centuries". Essays on Georgian history. Tbilisi: Metsniereba. ISBN 978-5-520-01547-5. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Mikaberidze, Alexander (2007). Historical dictionary of Georgia. Historical dictionaries of Europe. Vëll. 50. Lanham, Maryland: Scarecrow press. ISBN 978-0-8108-5580-9. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Mikaberidze, Alexander (2011). "Basian, Battle of (1203)". Conflict and conquest in the Islamic world: a historical encyclopedia. Santa Barbara, California: ABC-CLIO. ISBN 978-1-59884-336-1. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Peacock, Andrew (2006). "Georgia and the Anatolian Turks in the 12th and 13th centuries". Anatolian Studies. 56: 127–146. doi:10.1017/S0066154600000806. ISSN 0066-1546. JSTOR 20065551. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Salia, Kalistrat (Салия, Калистрат Зосимович) (1983). "Battle of Basiani (1205)". History of the Georgian nation. Paris: N. Salia. fq. 180–181. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Emra të shumëfishtë: lista e autorëve (lidhja)
• Peacock, A.C.S.; Yildiz, Sara Nur, red. (2015). The Seljuks of Anatolia: Court and Society in the Medieval Middle East. I.B. Tauris. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)