Gjuha zulu

Zulu
Zulu
Shqiptimi	/isízṳːlu/
Rajoni	KwaZulu-Natal dhe Mpumalanga e Jugut; komunitete të shpërndara tjetërkund;
Folës amtare	; Folës L2: 160 milionë (2002)
Familje gjuhësore	Niger–Congo? Atlantike–Kongo Volta-Kongo Benue–Kongo Bantoide Bantoide Jugore Bantu Bantu jugore Nguni-Tsonga Nguni Zunda Zulu; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ;
Dialektet	KwaZulu Natal Zulu; Transvaal Zulu; Qwabe; Cele;
Shkrimi	Latin;
Format me shenja	Signed Zulu
Statusi zyrtar
Gjuhë zyrtare në	Afrika jugore
Rregulluar nga	Bordi Panafrikan i Gjuhës
Kodet gjuhësore
ISO 639-1	zu
ISO 639-2	zul
ISO 639-3	zul
Glottolog	zulu1248
Guthrie code	S.42
Linguasphere	99-AUT-fg incl.; varieties 99-AUT-fga to 99-AUT-fge
	Përqindja e popullsisë afrikano-jugore që flet Zulu në shtëpi 0–20% 20–40% 40–60% 60–80% 80–100%
	This article contains IPA phonetic symbols. Without proper rendering support, you may see question marks, boxes, or other symbols instead of Unicode characters. For an introductory guide on IPA symbols, see Help:IPA.

Zulu ose isiZulu si vetëthirrje, është një gjuhë Bantu jugore e degës Nguni e folur në Afrikën Jugore . Është gjuha e popullit zulu, me rreth 12 milionë folës amtare, të cilët kryesisht banojnë në provincën KwaZulu-Natal të Afrikës së Jugut . Zulu është gjuha amtare më e folur në Afrikën e Jugut (24% e popullsisë) dhe kuptohet nga mbi 50% e popullsisë së saj. ^[4] Ajo u bë një nga 11 gjuhët zyrtare të Afrikës së Jugut në 1994. ^[5]

Sipas Ethnologue, është gjuha e dytë më e folur nga gjuhët bantu, pas suahilit . ^[a] Ashtu si shumë gjuhë të tjera bantu, ajo shkruhet me alfabetin latin .

Historia

Zulutë, si Xhosat dhe njerëzit e tjerë Nguni, kanë jetuar në Afrikën e Jugut për qindra vjet. Gjuha Zulu ka disa tinguj klikesh tipike për gjuhët e Afrikës Jugore, që nuk gjenden në pjesën tjetër të Afrikës. Populli Nguni ka bashkëjetuar me fise të tjera jugore si San dhe Khoi.

Gjuha zulu, si shumica e gjuhëve indigjene të Afrikës Jugore, nuk ishte një gjuhë e shkruar deri me ardhjen e misionarëve nga Evropa, të cilët e dokumentuan gjuhën duke përdorur shkrimin latin . Libri i parë gramatikor i gjuhës zulu u botua në Norvegji në 1850 nga misionari norvegjez Hans Schreuder . ^[9] Dokumenti i parë i shkruar në zulu ishte një përkthim i Biblës që u shfaq në 1883. Në vitin 1901, John Dube (1871–1946), një Zulu nga Natali, krijoi Institutin Ohlange, institucioni i parë arsimor vendas në Afrikën e Jugut. Ai ishte gjithashtu autor i Insila kaShaka, romani i parë i shkruar në isiZulu (1930). Një tjetër shkrimtar pionier zulu ishte Reginald Dhlomo, autor i disa romaneve historike të udhëheqësve të kombit zulu të shekullit të 19-të: U-Dingane (1936), U-Shaka (1937), U-Mpande (1938), U-Cetshwayo (1952). ) dhe U-Dinizulu (1968).

Fonologjia

Zanoret

Tabela e zanoreve zulu, nga Wade (1996)

Sistemi i zanoreve të gjuhës zulu përbëhet nga pesë zanore.

	E parme	Qëndrore	E mbrapme
E mbyllur	i		u
E mesme	ɛ		ɔ
E hapur		a

Bashkëtingëlloret

Përdorimi i bashkëtingëlloreve klike është një nga tiparet më dalluese të gjuhës zulu. Kjo veçori është e përbashkët me disa gjuhë të tjera të Afrikës Jugore, por është shumë e rrallë në rajone të tjera.

	Labiale	Dhëmbore / Hojëzore		Tejhojëzore	Velare	Glotale
	Labiale	qëndrore	anësore	Tejhojëzore	Velare	Glotale
Klike		ᵏǀʼ	ᵏǁʼ	ᵏǃʼ
		ᵏǀʰ	ᵏǁʰ	ᵏǃʰ
		ᵑǀ	ᵑǁ	ᵑǃ
		ᶢǀʱ	ᶢǁʱ	ᶢǃʱ
		ᵑǀʱ	ᵑǁʱ	ᵑǃʱ
Hundore	m	n		ɲ
Hundore	m̤	n̤			( ŋ̈ )
Shpërthyese	pʼ	tʼ			kʼ
	pʰ	tʰ			kʰ
	b̤	d̤			ɡ̈
	ɓ				ɠ
Jofërkuese		tsʼ		tʃʼ	kxʼ ~ kʟ̝̊ʼ
Jofërkuese				dʒ̈
Fërkuese	f	s	ɬ	ʃ		h
Fërkuese	v̤	z̤	ɮ̈			ɦ̥
Të lëngshme		r	l
Gjysëmzanore				j	w
Gjysëmzanore				j̈	w̤

Ky artikull është i cunguar. Ju mund të ndihmoni Wikipedian duke e zgjeruar atë.

^ Stampa:Ethnologue18
^ Webb, Vic. 2002. "Language in South Africa: the role of language in national transformation, reconstruction and development", Impact: Studies in language and society, 14:78
^ Jouni Filip Maho, 2009. New Updated Guthrie List Online
^ Ethnologue 2005
^ Carter, Phillip M. (2016). Languages In The World: How History, Culture, and Politics Shape Language. Wiley. fq. 139. ISBN 9781118531280. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ Swahili, Ethnologue (18th ed., 2015): "47,000,000 in Tanzania, all users. L1 users: 15,000,000 (2012), increasing. L2 users: 32,000,000 (2015 D. Nurse). Total users in all countries: 98,310,110 (as L1: 16,010,110; as L2: 82,300,000)."
^ "Ethnologue: Zulu". Ethnologue. Marrë më 2017-03-05. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ "Ethnologue: Shona". Marrë më 2017-03-06. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ Rakkenes, Øystein (2003) Himmelfolket: En Norsk Høvding i Zululand, Oslo: Cappelen Forlag, pp. 63–65

Gabim referencash: Etiketat <ref> ekzistojnë për një grup të quajtur "lower-alpha", por nuk u gjet etiketa korresponduese <references group="lower-alpha"/>

[e18-1] Stampa:Ethnologue18

[2] Webb, Vic. 2002. "Language in South Africa: the role of language in national transformation, reconstruction and development", Impact: Studies in language and society, 14:78

[Guthrie-3] Jouni Filip Maho, 2009. New Updated Guthrie List Online

[4] Ethnologue 2005

[5] Carter, Phillip M. (2016). Languages In The World: How History, Culture, and Politics Shape Language. Wiley. fq. 139. ISBN 9781118531280. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[6] Swahili, Ethnologue (18th ed., 2015): "47,000,000 in Tanzania, all users. L1 users: 15,000,000 (2012), increasing. L2 users: 32,000,000 (2015 D. Nurse). Total users in all countries: 98,310,110 (as L1: 16,010,110; as L2: 82,300,000)."

[7] "Ethnologue: Zulu". Ethnologue. Marrë më 2017-03-05. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[8] "Ethnologue: Shona". Marrë më 2017-03-06. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[10] Rakkenes, Øystein (2003) Himmelfolket: En Norsk Høvding i Zululand, Oslo: Cappelen Forlag, pp. 63–65

[4]

[5]

[1]

[2]

[3]

[a]

[9]