Kryengritja e Dibër-Ohrit

Kryengritja e Dibër–Ohrit ishte një kryengritje nga bullgarët dhe shqiptarët në Maqedoninë Perëndimore, atëherë Mbretëria e Serbisë, në shtator 1913. Ajo u organizua nga Organizata e Brendshme Revolucionare Maqedonase (VMRO) dhe Shqipëria, kundër pushtimit serb të rajoneve të Ohrit, Dibrës dhe Strugës pas Luftërave Ballkanike (1912–1913).

Kryengritja e Dibër–Ohrit
Pjesë e pasojave të Luftës së Dytë Ballkanike
Ohri para kryengritjes
Data 23 Shtator 1913 – 7 Tetor 1913 Vendodhja Maqedonia e Vardarit, Mbretëria e Serbisë, (sot Maqedonia e Veriut) Pasoja Fitorja Serbo–Greke Shtypja e Kryengritjes
Palët pjesëmarrëse
VMRO Kryengritësit Shqiptarë	Mbretëria e Serbisë Greqia
Komandantët dhe udhëheqësit
Todor Aleksandrov Isa Boletini Ismail Strazimiri Elez Isufi Petar Shulev Milan Matov Pavel Hristov Anton Shibakov	Radomir Putnik Vasilije Tërbiç i panjohur
Fuqia ushtarake
6,000 Shqiptarë numër i panjohur i Bullgarëve	100,000 Serbë numër i panjohur i Grekëve
Viktimat dhe humbjet
Mijëra të vrarë 30,000 bullgarë ikën në Bullgari 25,000 shqiptarë ikën në Shqipëri

Flamuri i kryengritësve të Ohrit me flamurin e Bullgarisë dhe mbishkrimi "Liri ose Vdekje"

Çeta e Petar Shulevit me flamurin e rebelëve të Ohrit

VMRO-ja pati diskutime me komitetin revolucionar shqiptar të Sefedin Pustinës në qytetin e Elbasanit, Shqipëri, midis 12 dhe 17 gushtit të vitit 1913. U ra dakord që një kryengritje të fillonte kundër Serbisë. Një direktivë e datës 21 gusht e planifikuar për një luftë të re kundër Serbisë dhe Greqisë në Maqedoninë e Vardarit dhe Maqedoninë Greke. Udhëheqja e VMRO-së vendosi për një rebelim në Manastir, Ohër dhe Dibër dhe mblodhi Petar Shulevin, Pavel Hristovin, Milan Matovin, Hristo Atanasovin, Nestor Georgievin, Anton Shibakovin dhe të tjerë në ato rajone.

Kryengritja filloi vetëm dy muaj pas përfundimit të Luftës së Dytë Ballkanike. Kryengritja kërkoi të sfidonte kontrollin serb të rajonit. Qeveria shqiptare organizoi rezistencë të armatosur dhe 6,000 shqiptarë nën komandën e Isa Boletinit (Ministrit të Luftës), e kaluan kufirin. Pas një përleshje me forcat serbe, forcat shqiptare e pushtuan Dibrën dhe më pas marshuan, së bashku me një grup bullgar të udhëhequr nga Petar Shulevi, Milan Matovi dhe Pavel Hristovi dëbuan Ushtrinë Serbe dhe zyrtarët, duke krijuar një vijë fronti 15 km në lindje të Ohrit. Sidoqoftë, një grup tjetër u kontrollua me humbje në Mavrovë. Brenda pak ditësh ata pushtuan qytetet Gostivar, Strugë dhe Ohër, duke dëbuar përkohësisht trupat serbe. Në Ohër ata krijuan një qeveri lokale dhe mbajtën kodrat drejt Resnjës për katër ditë. Gjatë konfliktit, Ushtria Greke ndihmoi Ushtrinë Serbe për të shuar kryengritjen. Shtypja e kryengritjes rezultoi në përdorim të rëndë të dhunës nga forcat serbe. Studiuesi Edvin Pezo deklaron se përshkrimet e shqiptarëve si "të pakulturuar" dhe "primitivë" nga nacionalistët serbë të asaj kohe ishin një arsye e mundshme për dhunën e madhe të ushtruar ndaj shqiptarëve gjatë Luftës së Parë Ballkanike dhe kryengritjes së mëvonshme Ohër–Dibër. Humbja e kryengritjes nga forcat serbe rezultoi me dhjetëra mijëra refugjatë shqiptarë që mbërritën në Shqipëri nga Maqedonia Perëndimore.

Mbas dy javësh të gjata luftimesh 100,000 ushtarë të Ushtrisë Serbe e shtypën kryengritjen. Me mijëra kryengritës u vranë dhe me dhjetëra mijëra banorë u shpërngulën në Bullgari dhe Shqipëri që të shpëtonin jetët e tyre. Sipas një raporti të Komisionit Ndërkombëtar të Carnegie Endowment for International Peace, numri i shqiptarëve që ikën nga Maqedonia ishte 25,000 ndërsa numri i bullgarëve ishte 30,000 dhe shumë prej bullgarëve të kapur u futën në burgje apo u vranë, dhe shumë fshatra u dogjën.

Literatura

• Гоцев, Димитър. Национално-освободителната борба в Македония 1912-1915, София 1981
• Bobi Bobev Konferencë shkencore kushtuar kryengritjes së Ohrit dhe Dibrës gjatë vitit 1913