Kryethi
Kryethi (ndryshe, Krytha, Krythi dhe më vonë Kruta ; në latinisht:Crutta ) ishte një fis shqiptar ( bashkësi ) i mesjetës në zonat bregdetare të Shqipërisë veriore dhe jugut të Malit të Zi.
Etimologjia
RedaktoEmri është një përbërje e shqipes krye- (kokë) dhe -thi (derr). [1] Metaforikisht, do të thotë kokë e fortë ose vendimtare. Toponimi Sfinodol që shfaqet afër Svinjares moderne në Komunën e Mitrovicës, Kosovë në vitin 1455 mund të jetë një përkthim sllav i këtij emri nëpërmjet formës së ndërmjetme Svinoglav (fjalë për fjalë kokë derri). [2] Në arkivat veneciane është shkruar si Cruetti dhe Crutta
Historia
RedaktoKryethi ishte një komunitet i bazuar në lidhjet farefisnore të së njëjtës prejardhje atërore. Ata kishin lidhje farefisnore ( lidhje fisnore ), por në aspektin e organizimit territorial, ishin bashkësi në kuptimin që në atë kohë nuk kishin të drejta ekskluzive komunale mbi një territor të caktuar si një fis .
Gjenden në kadastrën e Shkodrës në vitet 1416-1417 në të gjithë zonat bregdetare të Shqipërisë Veneta . Dy fshatra me atë emër figurojnë në kadastër. Fshati Crueti (Kryethi) me dhjetë shtëpi banohej tërësisht nga banorë të këtij komuniteti farefisnor. Vendndodhja e saj nuk dihet. Injac Zamputi që ka përkthyer në shqip kadastrën e ka vendosur mes Sheldit dhe Gajtanit . Ky fshat rishfaqet në të njëjtën zonë në defterin osman të vitit 1485. Asokohe ishte ende një komunitet i organizuar me bazë marrëdhëniet farefisnore. [3]
Fshati Cruetim (shqiptar ndryshe si Kryethim ose Krythim) i quajtur edhe Frankeshi shfaqet në kadastrën pranë bregut. Dy bashkësitë që banonin në fshat ishin ata të Kryethisë: Pal Krytha i madhi, Pal Krytha i vogli, Tomë Krytha dhe nga Frankesit: Pal dhe Tanush Frankeshi. Së bashku me fshatin Renes, atyre iu dhanë e drejta falas për të peshkuar në vijën bregdetare. [4]
Mbi 25 familje të lidhura me Kryethinë figurojnë në kadastër. Shumica nuk jetonin në fshatrat me të njëjtin emër, por ishin të përhapur në të gjithë rajonin. Ata ishin katolikë. Igumeni Pjetër Kryethi ( Petrus Cruettio ) shfaqet si kreu i manastirit të Shën Sergjit në brigjet e lumit Buna, afër kufirit modern Shqipëri-Mali i Zi në vitin 1410 dhe më pas në kadastrën e vitit 1416. [4]</ref> Emri i tyre ruhet edhe në mikrotoponimi si Kodra e Kryethiut (kodra e Kryethiut) në Iballë dhe Gropa e Kryethiut në Rrapshë . [5]
Në kohët e mëvonshme dëshmohen tre fshatra që u formuan nga ky fis. Fshati Krytha afër Dajçit shfaqet në vitin 1640 me 20 shtëpi. Ishte një fshat katolik që kishte si mbrojtës Shën Dhimitrin. [6] Dy fshatrat e tjerë janë më afër zonës historike në të cilën kanë jetuar Kryethi në mesjetë. Krytha e Katërkollës (Krute në Mal të Zi) dhe Krytha e Ulqinit (Krutë) shfaqen të dyja në Komunën e Ulqinit pranë kufirit Shqipëri-Mali i Zi.
Diplomati venecian, Mariano Bolizza, i cili udhëtoi në atë zonë në vitin 1614, regjistroi se Krytha e Katërkollës kishte 30 shtëpi dhe 75 armatarë të komanduar nga Gjur Çeka. Seoca, një fshat në veri të Krythës, drejtohej gjithashtu nga një Gioan Cruta (Gjon Krytha). Në jug më afër Krythës së Ulqinit, Gjerana sot një lagje e qytetit të Ulqinit, atëherë një fshat i vogël drejtohej nga Marco Crutta me 180 burra të armatosur. [7]
Familja Krutta
RedaktoRënia e Shkodrës më 1479 dhe rënia e Dulcignos më 1571 nga osmanët bënë që shumë anëtarë të këtij fisi të emigronin në territorin e Zarës, të mbajtur nga Venediku. Vuco Krutta shfaqet si guvernator ushtarak i Zarës në fund të shekullit të 16-të. Në 1608-1611, Jacobo Crutta Albanese ishte një komandant ushtarak në kufirin veneciano-osman. Kjo degë duket se i ka mbajtur ende marrëdhëniet me Shqipërinë e Veriut me këtë emër. Djali i Jacobo Cruttas, Simon ishte një kapiten në ushtrinë veneciane. Në testamentin e tij përmenden lidhjet stërgjyshore të familjes me fshatin Kakarriq (afër Lezhës ) në Shqipëri. Në territoret veneciane, ata fillimisht u shfaqën si komandantë ushtarakë dhe më vonë me ngritjen e statusit të tyre shoqëror ata morën gjithnjë e më shumë poste diplomatike dhe u vendosën në territore të tjera veneciane si Qipro . Në Shqipëri, Franciscus Crutta u bë peshkop katolik i Shkodrës në vitin 1640. [8]
Ndërsa Qipro dhe Dulcigno kaluan nën kontrollin osman pas vitit 1571, ata filluan të shfaqen si diplomatë në ambasadat e shteteve evropiane në Kostandinopojë. Në vitin 1693, një degë e tyre u vendos në Pera . Diplomatët e kësaj familjeje ishin dragomanë në ambasadat franceze, polake, ruse, angleze dhe veneciane. [9] Antonio Crutta i përkiste kësaj dege. [9]
Shih edhe
RedaktoReferime
Redakto- ^ Elezi, Mehmet (2006). Fjalor i gjuhës shqipe. Gjergj Fishta. fq. 756. ISBN 9994387464.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Gjurmime albanologjike, Seria e shkencave filologjike, vëll. 15–16, Prishtina: Instituti Albanologjik i Prishtines, 1986, fq. 107–11, OCLC 475280214
{{citation}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Pulaha, Selami (1975). "Kontribut për studimin e ngulitjes së katuneve dhe krijimin e fiseve në Shqipe ̈rine ̈ e veriut shekujt XV-XVI' [Contribution to the Study of Village Settlements and the Formation of the Tribes of Northern Albania in the 15th century]". Studime Historike. 12: 124. Marrë më 30 janar 2020.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ a b Zamputi, Injac (1977). Regjistri i kadastrēs dhe i koncesioneve pēr rrethin e Shkodrës 1416-1417. Academy of Sciences of Albania. fq. 270. Marrë më 29 janar 2020.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Luli, Fran (1992). "Disa emërtime nga lëmi i blegtorisë dhe pasqyrimi i tyre në onomastikë [Some pastoral toponyms and their reflection in anthroponymy]". Gjuha Jonë. 12: 33. Marrë më 18 mars 2020.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Elsie, Robert (2003). Early Albania: A reader of Historical texts, 11th–17th centuries. Wiesbaden: Otto Harrassowitz Verlag. fq. 186. ISBN 9783447047838.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Bolizza, Mariano. "Report and Description of the Sanjak of Shkodra". Marrë më 28 janar 2020.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Čoralić, Lovorka (2009). "The Albanian Kruta family and some of its eminent individuals – a contribution to the research of communications on the eastern adriatic coastline in the early Modern age". Historijski Zbornik God. LXII. 2: 389. Marrë më 1 prill 2020.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ a b de Groot, Alexander H. (1994). "Dragomans in Istanbul, 1785-1834". përmbledhur nga van Gelder, G. J. H.; de Moor, Ed (red.). Eastward Bound: Dutch Ventures and Adventures in the Middle East. Rodopi. fq. 138. ISBN 9051837178. Marrë më 1 prill 2020.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)