Kultura në Prizren

Kultura e Prizrenit përbëhet nga një përzierje e rrallë e identiteteve të ndryshme të cilat e përbëjnë Kosovën. Prizreni është një komunitet ku kulturat dhe civilizimet u bashkuan duke kontribuar në zhvillimin kulturor të qytetit gjatë shekujve. Prizreni ka qenë i njohur që nga antikiteti si një vend unik në Ballkan me përbërësit e tij të ndryshëm kulturorë që rrjedhin nga qytetërimet dhe fetë e saj. Në sajë të vendosjes gjeografike të favorshme, përzgjedhjes së gjerë të monumenteve dhe trashëgimisë së saj arkeologjike, qyteti i Prizrenit me të drejtë u quajt "qyteti muze", "muze nën qiellin e hapur" ose madje edhe "Dubrovniku i Ballkanit", dhe është përshkruar si një nga qytetet më të bukura të Kosovës.

Prizreni

Prizreni

Pamje nga Kalaja

Pamje nga Kalaja

Kalaja e Prizrenit

Ekziston një proverb i vjetër i cili thotë: "Kushdo që pi ujë nga burimi do ta ketë të vështirë të largohet nga Prizreni". Historianët thonë "Çdo gur i Prizrenit është një histori në vete", ndërsa një nga këngët lokale shton: "Prizreni është qyteti i këngës dhe dashurisë". 

Arti

Ndërtesat e Prizrenit shfaqin një larmi artistike karakteristike, duke përfshirë një numër të ndërtesave me kupola të larta. Arti është një burim i vazhdueshëm i traditave të qytetit, plotësuar me letërsi dhe këngë. Kjo dëshmohet nga vargjet e qiftelisë dhe mandolinës. 

Teatri

Prizreni është nderuar gjithmonë si një qytet ku janë krijuar shumëllojshmëri ngjarjesh kulturore. Artet e teatrale janë një shembull i këtyre zhvillimeve kulturore që kishin fillimin e tyre në Prizren, duke e hapur rrugën për sukses edhe në qytetet e tjera të Kosovës. Artet teatrale në Prizren kanë filluar të zhvillohen rreth viteve 1880, menjëherë pas hapjes së shkollës së parë shqipe në vitin 1878, kur shfaqjet e para teatrale u luajtën më së shumti nga nxënësit në shkollat e hapura. Një nga kontribuesit e parë që tregoi suksesin e këtyre shfaqjeve ishte Mati Logoreci dhe Lazër Lumezi, qëtë dy ishin mësuesit e parë në shkollat e Prizrenit, të cilët kanë punuar me zell me nxënësit. Teatri ishte institucioni më i lartë i kulturës për Prizrenin, në të kaluarën.

Teatri profesionist i Prizrenit

Teatër profesionist të Prizrenit, u themelua në vitin 2006 dhe që atëherë teatri ka kryer shumë luajtje. Shfaqja e parë e këtij teatri u krye në vitin 2007 dhe u quajt "Im atë donte Adolfin" (Babai im e donte Adolfin). Skenari për këtë shfaqje ishte shkruar nga Mehmet Kraja dhe drejtori ishte Agim Sopi.

Përveç Prizrenit, kjo shfaqje u krye jashtë qytetit, në "Flaka e Janarit" - Gjilan, ku teatri u vlerësua si shfaqja më e mirë. Një tjetër shfaqje ishte "Dosja K" (Dosja K) dhe "Darka Publike" (Darka Publike). "Moncerati" ishte një tjetër shfaqje e famshme, ku rreth 35-40 aktorë u shfaqën në festivalin e shekullit të 

Shqipërisë në vitin 2012. Tematika e "Monceratit" ishte në lidhje me një kryengritje të disa njerëzve që ishin robëruar. Kjo ishte arsyeja më e fortë pse njerëzit e donin këtë shfaqje. Tjetra ishte një shfaqje e quajtur "Trenat" që u zhvillua në "Festivali i Apollonise" në teatrin antik. Kjo shfaqje u krye edhe në fshatin Kukaj, ku teatri u vlerësua si shfaqja më e mirë.

Përfitimet e këtij teatri vijnë nga spektatorët të cilët e shohin atë.

Shoqëria Kulturore Artistike "Agimi"

Shoqëria Kulturore Artistike Agimi është organizimi i parë i këtij karakteri në Kosovë. SHKA Agimi u themelua në nëntor 1944. Ky moment tregon fillimet e lulëzimit të aktiviteteve kulturore-artistike, në nivel amator për qytetarët e Prizrenit. Aktivitetet e para u organizuan nga një ekip kulturor, i cili fillimisht u emërua "Ekipi kulturor i Komitetit Shqiptar". Shfaqjet e para të këtij ekipi kishin një karakter mozaik, këngë korale, recitale dhe këngë popullore. Që nga themelimi i SHKA Agimit, një numër prej 5000 anëtarësh më shumë se 2000 herë kanë kryer aktivitete të ndryshme karakteresh para audiencës shqiptare, turke, italiane, gjermane dhe madje edhe algjeriane që paraqesin pjesë të çmueshme të Kulturës së Prizrenit. Shfaqjet e SHKA Agimit kanë jo vetëm vlera kombëtare, por gjithashtu përfshijnë një sasi të madhe vlerash të kombeve të ndryshme. Padyshim që shfaqjet e tyre jepen me dekorata dhe mirënjohje. Duke rritur numrin e anëtarëve dhe seksioneve, "Ekipi Kultulor i Komitetit Shqiptar" bëhet Shoqëria Kulturore-Artistike "Agimi". Treguesi ishte prof. Zekerija Rexha. SHKA Agimi përbëhet nga 200 anëtarë të rregullt, të cilët praktikojnë aktivitetet në disa seksione.

• Kori i përzier
• Orkestra popullore me këngëtare
• Ansambli Folklorik
• Grupi Letrar dhe Recitativ
• Grupi i Pikturës dhe fotove artistike
• Grupi i Muzikës
• Drama

Udhëheqësi i parë u zgjodh Anton Çeta. Në këtë mënyrë u vendosën themelet e shoqërisë më të vjetër në mesin e shqiptarëve të Kosovës. Kori i SHKA Agimi është seksioni i parë me të cilin shoqëria filloi aktivitetet. Ky është i vetmi kor i amatorëve në Kosovë që punon për 7 dekada. Kori është një ansambël koralesh me nivel artistik të lakmueshëm.

Teatri Merula

Teatri Merula është një grup teatror i përbërë nga disa njerëz që qëndrojnë në këmbë dhe bëjnë shfaqje si (ecje, vallëzim, këndim apo veprime të tjera duke ecur). Kjo shfaqje bëhet në hapësira të hapura, që do të thotë se nuk ka nevojë për fazë, sistem, ndriçim ose gjëra të ndryshme që kushtojnë ose marrin shumë kohë për të bërë një spektakël të mahnitshëm, kështu thjesht dhe vetëm me kostume grupi bënë një shfaqje me performancë të pabesueshme që ngjall kënaqësi për të gjithë ata që marrin pjesë në shfaqjet e këtij grupi. Teatri Merula qëllimisht heq dorë nga teknikat shteruese dhe efektin e dritës për mundësinë për të kryer kudo dhe që të jenë arritshme për të gjithë. Kostumet dhe objektet e prodhimit që bëhen nga artizanët lokalë mbeten në posedim të kompanisë teatrore në Prizren dhe formojnë bazën për punë të mëtejshme. Stilt, si faza më e vogël e mundshme, e kombinuar nga drama me virtuoze, e kryer nga përdorimi i trupës teatrore është gjithçka që një teatër në këmbë i jep audiencës së saj. Përmes lojës kolektive, të rinjtë mësojnë të tregojnë ndjeshmëri me partnerin e tyre duke luajtur, solidaritetin përjetues dhe forcën e grupit në të gjithë kufijtë etnikë, shoqërorë ose fetarë. Aftësitë vepruese të individëve dhe grupit shkaktojnë një reagim të menjëhershëm të audiencës dhe mund të përjetohen si reagime pozitive por që mbeten në rrezikun e vet performuesit. Teatri Merula është teatri i parë i pavarur i formuar në Ballkan që funksionon si i tillë në hapësirën publike. Shfaqja e veprimeve dhe procesioneve në të gjitha llojet e ngjarjeve dhe festivaleve ose teatri i plotë i drejtpërdrejt në hapësirat publike, duke i dhënë një repertor të gjerë. Kjo formë unike e teatrit u zhvillua dukshëm nga kompania e pavarur teatrore "Die Stelzer" që nga viti 1980. Grupi u themelua dhe u zhvillua gjatë një punëtorie teatri, që u zbatua nga Xchange Perspektives e.V. dhe Awo Kosova gjatë DokuFestit Ndërkombëtar të Prizrenit 2013. Performanca e parë filloi me një seminar me shkrim në të cilin të rinjtë shkruan tekste të tyre në gjuhë të ndryshme. Në një hap të dytë, aktorët e rinj mësojnë të lëvizin profesionalisht në këmbë (stilt). Në të njëjtën kohë, versioni mostër i teksteve është shkruar në bashkëpunim me autorët kosovarë. Së fundi, një teatër i tillë 40 minutësh është zhvilluar dhe premieruar në DokuFest 2013 nga 12 interpretues. Ai ndjek një turne të vogël në Kosovë dhe mbikëqyr krijimin e kompanisë së parë të teatrit në Kosovë.

Teatri amator – Kısa Devre Tiyatro Topluluĝu

Amateur Theater Kısa Devre Tiyatro Topluluĝu (en: Shoqata e Teatrit kohë shkurtër) është teatri i parë amator në Prizren në gjuhën turke. Ai u themelua në vitin 2012 nga idetë e disa miqve si, Zani Arapi, Husein Minci, Abdullah Papiç i kryesuar nga Deniz Dadale i cili në të vërtetë është drejtor i shfaqjeve të teatrit. Puna e palodhur e akterëve, të cilët tashmë janë vullnetarë të teatrit, kanë treguar se Kisa Devre Tiyatro Toplulugu ka rëndësinë e vet në Kulturën e Prizrenit. Teatri ka 35 anëtarë të rregullt. Të gjitha shfaqjet janë bërë nga aktorët e teatrit. Shumica e shfaqjeve të njohura të këtij teatri janë: Hababam Sınıfı (en: Vagabon`s Class), Așk olsun (en: Well done), Şirinler (en: Smurfs). Shfaqjet u kryen në Prizren dhe në qytete të tjera të Kosovës.

Kinema

DokuFest

Festivali Ndërkombëtare i Filmit Dokumentar dhe të Shkurtër, Dokufest, është ngjarja më e madhe e filmit në Kosovë. Festivali filloi në vitin 2002 dhe organizohet çdo vit gjatë verës në qytetin piktoresk dhe historik të Prizrenit. Filmat janë shfaqur gjatë gjithë ditës dhe natës në disa kinema të vendosura rreth Prizrenit.

Ngjarje të ndryshme ndodhin në kuader te festivalit: Punëtoritë e xhirimeve për fëmijët dhe të rriturit, ekspozita fotografike, koncerte dhe me shikimin e DokuTech, teknologjia e panaireve dhe punëtori të ndryshme.

Përveç saj filmave dhe punëtorive, festivali është gjithashtu e njohur për tij të gjallë, pas shqyrtimit të Përveç filmave dhe punëtorive të saj, festivali është gjithashtu i njohur për shfaqjen e saj të natës së muzikës së gjallë — DokuNights .

Në vitin 2015, Dokufest tërhoqi mbi 60.000 vizitorë. Në total u pranuan 3050 regjistrime nga 92 vende dhe 228 filma u shfaqën në 8 kinema të ndryshme. Rreth 200 gazetarë të akredituar raportuan nga festivali, nga të cilat më shumë se njëqind ishin nga mediat kombëtare dhe lokale dhe gati 40 gazetarë të huaj nga 21 vende.

Që nga themelimi i saj, Dokufesti ka dëshmuar se përmes punës dhe përkushtimit të vazhdueshëm, një organizatë vullnetare me pothuajse asnjë fond mund të bëhet një nga organizatat kryesore kulturore në Kosovë dhe në Ballkan.

DokuKino

Hapur në vitin 2013, DokuKino Arkivuar 29 shtator 2017 tek Wayback Machine shënon kthimin e kinemasë në Prizren. DokuKino ndodhet në Qendrën Kulturore "Kompleksi Europian" dhe përbëhet nga dy teatro filmike, një teatër shtëpie me 120 vende dhe një kinema të hapur me 400 vende. Ajo menaxhohet nga Dokufest dhe programi i saj kryesisht përbëhet nga filma komercialë për të rritur dhe fëmijë, dhe dokumentarë.

E gjithë kjo nuk mund të realizohet pa ndihmën e Komunës së Prizrenit Arkivuar 30 qershor 2023 tek Wayback Machine, të Bashkimit Europian, Ambasadës norvegjeze dhe Ambasada e SHBA këtu në Kosovë.

Muzika

Zambaku i Prizrenit 

Zambaku i Prizrenit (Zambaku i Prizrenit), u themelua në vitin 1986 nga institucionet kulturore të Kosovës të asaj kohe, si ngjarja e vetme kulturore që kultivon zhanrin e muzikës urbane, të tilla si baladat dhe serenatet. Ideologu prapa këtij festivali ishte redaktori muzikor, Reshat Randobrava, i ndihmuar nga redaktori i programit të asaj kohe, Akil Koci. Ky festival përqendrohet më shumë në këngët tradicionale shqiptare, por disa edicione kanë pasur gjithashtu shfaqje nga grupe të tjera etnike nga Kosova.

Hasi Jehonë 

Kjo ngjarje zhvillohet çdo vit që nga viti 1976, Hasi Jehon (Eho i Hasit) mbajtur në fillim të majit në fshatin Gjonaj, 15 km larg Prizrenit. Rreth 20 ansamble nga i gjithë vendi mblidhen këtu në trevën e Hasit për të bërë muzikë dhe valle. Gjithashtu ekzistojnë ekspozita tradicionale të veshjeve dhe veprave artistike të Hasit. "Festivali Hasi Jehonë" shikohet çdo vit deri nga dhjetë mijë vizitorë nga Kosova dhe jashtë saj. Në këtë eveniment shumë grupe artistike nga Kosova, Shqipëria, Maqedonia dhe Mali i Zi paraqesin vlerat e tyre popullore dhe burimin e muzikës tradicionale.

NgomFest

Ngomfest Arkivuar 2 korrik 2017 tek Wayback Machine është një festival muzikor që zhvillohet çdo qershor në Prizren. Ai filloi në vitin 2011 dhe ka qenë nikoqire e shumë këngëtarve alternativë dhe grupe nga e gjithë bota.

NgomFest u shpërblye me "Ngjarja më e shikuar në vitin 2011", në Prizren.

Festivalet

40 Bunar Fest

.Një nga garat më të çmendura të Kosovës është Festivali i 40 Tubave të Ujit në Bunar të Prizrenit. Në këtë konkurs pjesëmarrësit duhet të zbresin përmes lumit Lumbardhi nga Muzeu i Industrisë Elektrike deri te Ura e Gurit në qendër të qytetit.

Për të marrë poshtë pjesëmarrësit e lumit përdorin një gomë të brendshme traktor. Kjo garë është quajtur gara më e çmendur e Kosovës për shkak të asaj se sa sfiduese është gjurma: nivele të ulëta të ujit, shkëmbinj të jashtëm dhe ujë të ngrirë. 40 Bunar Fest është një festival tradicional që zhvillohet çdo vit në lumin Lumbardhi të Prizrenit. Kjo ngjarje njihet si një sport ekstrem.

Ngjarja është organizuar nga "Shoqnia e Sportisteve t'Kfillt".

Festivali i Stripave Komik dhe Vizatimorë

Ky festival mbahet çdo vit në tetor në Prizren dhe organizohet nga shoqata e artistëve të stripit "Xhennet Comics". Comic Strip-dhe cartoon Festival mbledh profesionistë dhe amatorë artist në mbarë botën. Këta artistë shfaqin karikaturën e tyre dhe Stripin në galerinë e Hamamit të Gazi Mehmed Pashës. Gjithashtu janë ftuar shumë mjeshtra të gjerë të këtij "mësimi". Shumë artistë të filmave komik dhe vizatimorë nga 36 vende të ndryshme marrin pjesë në filmin komik-strip dhe karikaturë. Midis tyre janë artistë nga Bosnja dhe Hercegovina, Serbia, Maqedonia, Gjermania, Malajzia, Turqia dhe Rumania. Ky festival përfshin një numër seminaresh ku përfshihen personalitete të ndryshme .

Feja

Prizreni është i banuar nga shqiptarët, turqit, goranë, rome, boshnjake dhe serbe.

 Në mozaikun etnik e fetar të qytetarëve të Prizrenit dominonin besimi islam. Eshte gjithashtu i pranishëm edhe katolicizmi, ortodoksia dhe besimet e tjera të vogla. Prizreni ka një numër të konsiderueshëm të Xhamive, Kishës Ortodokse, Kishës Katolike, Varre dhe Mauzole, të cilat së bashku krijojnë madhështinë dhe harmoninë e arkitekturës fetare në Prizren.

Në qendër të Prizrenit, Shadervan, janë të vendosura Xhamia e Sinan Pashës, Kisha Ortodokse, Kisha e Shën Gjergjit dhe Katedrala e Zojës së Përjetshme.

Dhe kur shikon nga lagja e quajtur Topokli, minarja dhe kupola e këtyre tre tempujve te ndryshëm fetarë mund të shihet, duke qëndruar pran njëri-tjetrit dhe duke vazhduar traditën e gjatë dhe duke përcjellë mesazhin e tolerancës fetare prej shekujve. Në këtë qytet nuk ka ndarje kombëtare, pasi komunikimi midis njerëzve bëhet në gjuhët e komuniteteve.

Veprat artizanale të Prizrenit

Prizreni është i njohur edhe për zhvillimin e tregtisë për shkak të lidhjes së saj me Silk Road. Prizreni ishte urë lidhëse per: Prishtinë, Shkup, Tiranë dhe Malin e Zi. Në të kaluarën, zhvillimin i qytetit ishte e lidhur ngushtë me zhvillimet në aspektin e zejtarisë, tregtisë, dhe rrjetit rrugor.

Gjatë gjithë historisë, Prizreni u zhvillua madje në një shkallë më të lartë dhe ishte një nga qendrat më të rëndësishme artizanale të Ballkanit. Në shumë punëtori, janë zhvilluar lloje të ndryshme të artizanatit. Numri i tyre rritet gradualisht, nga shekulli në shekull, në mënyrë që në pjesën e dytë të shek. XIX, numri i saj arriti maksimumin e mundshëm, me 124 lloje punimesh, në më shumë se 1384 punëtori. Në shekullin XIX, Prizreni ishte qendra e dytë më e rëndësishme ekonomike dhe tregtare brenda territoreve shqiptare me përafërsisht 1.500 punëtori, në zonën e Prizrenit kah fundi i kësaj periudhe. Përkundër kësaj, qyteti i Prizrenit ende ka mjeshtra që japin shembull të llojeve të ndryshme që përdoren në jetën e përditshme ose shiten si suvenire...

Filigrani

Është një zeje artike e lashtë që përdor kryesisht argjend dhe ari për të prodhuar vepra arti shumë të bukura. Origjina e tij besohet të vijë që nga egjiptianët, megjithatë, supozohet se në Kosovë është paraqitur që nga shekulli XV. Sot ka rreth 10 biznese familjare të filigranit në Prizren që janë aktive në prodhimin e veprave interesante.

Veshjet

Në Prizren mund të shohim shumë dasma gjatë verës. Në ato dasma gratë janë veshur me rroba tradicionale. Femrat janë të veshura me të bardha "dimi", i butë "gjymlek" të bardhë, rrip argjendi bel, jelek (xhamadan) ose në "kaftan" ata gjithashtu vënë Dukatin e tyre. Prizreni ka shumë veshje të ndryshme etnike. Këtu jetojnë në harmoni: shqiptarët, serbët, turqit, goranët, boshnjakët, romët dhe shumë grupe të tjera. Ata jetojnë në paqe dhe tolerancë me veshjet e bukura dhe modelet që tregojnë ngjashmëri tradicionale, por ato ndryshojnë në linjat e veshjeve dhe në ndërveprimin e mirë të simboleve. Disa komponente karakteristike të veshjeve tradicionale në rajonin e Prizrenit janë: këmisha, "kracas", "dimiet", këmisha mëndafshi, xhamadan, kalata, çorape, "opingas", shall, bizhuteri (kryesisht në Opojë); këmisha, dy këmishë, këmishë, hark të gjatë, xhaketë, mbulesë me shumë modele, nauze dhe çorape të leshta me ngjyra të ndryshme (në zonën e Gorës).

Kuzhina

Kuzhina e Prizrenit konsiderohet si njëra ndër më të njohurat në Kosovë. Në çdo cep dhe rrugë të Prizrenit, turistët mund të shërbejnë me ushqime shumë të shijshme orientale. Nga kuzhina e Prizrenit mund të dallohen "Tavë me qengj", "Rajs dhe tavë", "Tavë Elbasan", "As sakrifica" dhe "Dyner". Nga ëmbëlsirat mund të specifikojmë: "Sarajlia", "Bakllava", "Tespishte me arra", "Tullumba" dhe "Sutliashi". Gjithashtu "Boza" është një pije shumë e njohur në Kosovë që erdhi nga qyteti i Prizrenit

Shih edhe

• Prizreni
• Arsimi në Prizren
• Komuna e Prizrenit
• Universiteti i Prizrenit
• Lidhja Shqiptare e Prizrenit