Kundrinori
Në gjuhësi, një kundrinor është njëri nga disa lloje të argumenteve.[1] Në gjuhët e spikatura nga kryefjala, emërore-kallëzore të tilla si shqipja dhe anglishtja, një folje kalimtare zakonisht bën dallimin midis kryefjalës së saj dhe cilitdo prej kundrinorëve të saj, e cila mund të përfshijë, por nuk kufizohet në kundrinorë të drejtë,[2] kundrinorë të zhdrejtë,[3] dhe argumente me parafjalë (parafjalë ose pasfjalë); këto të fundit quhen argumente të zhdrejta më saktë, duke përfshirë kështu argumente të tjerë që nuk mbulohen nga role thelbësore gramatikore, të tilla si ato që drejtohen nga morfologjia e rasës (si në gjuhë të tilla si latinishtja) ose emrat relacionalë (siç është tipike për anëtarët e Zonës Gjuhësore Mesoamerican). Në gjuhët ergative-absolute, për shembull, shumica e gjuhëve Australiane Aborigjene, termi "kryefjalë" është i paqartë, dhe kështu termi "agjent" shpesh përdoret në vend që të kontrastojë me "kundrinor", i tillë që renditja themelore e fjalëve shpesh flitet me terma të tilla si Agjenti-Objekti-Folja (AOV) në vend të Subjektit-Objektit-Folje (SOV).[4] Gjuhët e spikatura nga tema, të tilla si mandarin, i përqendrojnë gramatikat e tyre më pak te dikotomitë subjekt-objekt ose agjent-objekt, por më tepër te dikotomia pragmatike e temës dhe komentit.[5]
Llojet
RedaktoShqipja
RedaktoNë llojet e gramatikës tradicionale shqipe, pranohen tri lloje kundrinorësh: kundrinorët e drejtë, kundrinorët e zhdrejtë dhe kundrinorët e zhdrejtë me parafjalë. Këta lloje kundrinorësh ilustrohen në tabelën vijuese:
| Lloji | Shembull |
|---|---|
| Kundrinori i drejtë | Ajo e sheh qenin. |
| Kundrinori i zhdrejtë | Ia dhashë kripën djalit. |
| Kundrinori i zhdrejtë me parafjalë | Ju dilni për gjah. |
Vini re se kundrinorët e zhdrejtë shprehen shpesh si kundrinorë me parafjalë, duke komplikuar tipologjinë tradicionale; p.sh. "Unë ia dhashë kripën djalit".
Gjuhët e tjera
RedaktoDisa folje kineze mund të kenë dy kundrinorë të drejtë, njëri lidhet më ngushtë me foljen se tjetri; këto mund të quhen kundrinorë "të brendshëm" dhe "të jashtëm".
Gjuhët sekundative nuk kanë një dallim midis kundrinorëve të drejtë dhe të zhdrejtë, por më tepër dallojnë kundrinorët parësorë dhe dytësorë.[6] Shumë gjuhë afrikane hyjnë në këtë kategori tipologjike.[7]
Kategoria sintaksore
RedaktoPërderisa kundrinori tipik është një përemër, emër ose sintagmë emërore, kundrinorët mund të shfaqen edhe si kategori të tjera sintaksore, siç ilustrohet në tabelën vijuese për gjuhën shqipe:
Referime
Redakto- ^ For descriptions of the traditional distinction between subject and object, see for instance Freeborn (1995:31) and Kesner Bland (1996:415).
- ^ "What is a Direct Object?". Summer Institute of Linguistics. Marrë më 14 mars 2020.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "What is an Indirect Object?". Summer Institute of Linguistics. Marrë më 14 mars 2020.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Deal, Amy Rose (2016). "Syntactic Ergativity: Analysis and Identification". Annual Review of Linguistics. 2: 165–185. doi:10.1146/annurev-linguistics-011415-040642.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Dikken, Marcel den (2003-12-29). "A comment on the topic of topic–comment". Lingua. 115 (5): 691–710. doi:10.1016/j.lingua.2003.11.005.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Barlow, Russel. "'Give' constructions in Papuan languages: How useful is the notion of ditransitivity?". University of Hawaiʻi at Mānoa.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh|url=(Ndihmë!); Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Dryer, Matthew S. "Primary objects, secondary objects, and antidative".
{{cite web}}: Mungon ose është bosh|url=(Ndihmë!); Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)
Literatura
Redakto- Ágel, V., L. Eichinger, H.-W. Eroms, P. Hellwig, H. Heringer, and H. Lobin (eds.) 2003/6. Dependency and valency: An international handbook of contemporary research. Berlin: Walter de Gruyter.
- Biber, D. et al. 1999. Longman Grammar of spoken and written English. Essex, England: Pearson Education limited.
- Carnie, A. 2013. Syntax: A generative introduction, 3rd edition. Malden, MA: Wiley-Blackwell.
- Collins Cobuild English Grammar 1995. London: HarperCollins Publishers.
- Conner, J. 1968. A grammar of standard English. Boston: Houghton Mifflin Company.
- Freeborn, D. 1995. A course book in English grammar: Standard English and the dialects, 2nd edition. London: MacMillan Press LTD.
- Keenan, E. and B. Comrie 1977. Noun phrase accessibility and universal grammar. Linguistic Inquiry 8. 63–99.
- Kesner Bland, S. Intermediate grammar: From form to meaning and use. New York: Oxford University Press.