Lufta Iran-Irak

Lufta Iran-Irak apo Lufta e Parë e Gjirit ishte një konflikt i armatosur midis Iranit dhe Irakut që zgjati nga shtatori 1980 deri në gusht 1988.

Ajo filloi me pushtimin irakian të Iranit dhe zgjati për gati 8 vjet, deri në pranimin e Rezolutës 598 të Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara nga të dyja palët. Arsyeja kryesore e Irakut për sulmin kundër Iranit përmendi nevojën për të parandaluar Ruhollah Homeinin – i cili kishte udhëhequr Revolucionin Islamik të Iranit në vitin 1979 – nga eksportimi i ideologjisë së re iraniane në Irak; kishte gjithashtu frikë në mesin e udhëheqjes irakiane të Sadam Huseinit se Irani, një shtet teokratik me një popullsi të përbërë kryesisht nga myslimanë shiitë, do të shfrytëzonte tensionet sektare në Irak duke mbledhur shumicën shiite të Irakut kundër qeverisë baʽathiste, e cila ishte zyrtarisht laike dhe e dominuar nga myslimanët sunitë.^[1]^[2]^[3] Iraku gjithashtu dëshironte të zëvendësonte Iranin si një lojtar të fuqishëm në Gjirin Persik, i cili nuk shihej si një objektiv i arritshëm përpara Revolucionit Islamik për shkak të epërsisë ekonomike dhe ushtarake të Iranit Pehlevi, si dhe marrëdhënieve të tij të ngushta me Shtetet e Bashkuara dhe Izraelin.

Lufta Iran-Irak pasoi një histori të gjatë mosmarrëveshjesh kufitare territoriale midis dy shteteve, si rezultat i së cilës Iraku planifikoi të rimarrë bregun lindor të Shatt el-Arab që i kishte dhënë Iranit në Marrëveshjen e Algjerit të vitit 1975. Mbështetja e Irakut për separatistët arabë në Iran u rrit pas shpërthimit të armiqësive; ndërsa u ngritën pretendime që dyshonin se Iraku po kërkonte të aneksonte provincën Huzestan të Iranit,^[4] Sadam Huseini deklaroi publikisht në nëntor 1980 se Iraku nuk po kërkonte një aneksim të ndonjë territori iranian.^[5] Besohet se Iraku kishte kërkuar të vendoste sundim mbi Huzestanin.^[6] Ndërsa udhëheqja irakiane kishte shpresuar të përfitonte nga kaosi post-revolucionar i Iranit dhe priste një fitore vendimtare përballë një Irani të dobësuar rëndë, ushtria irakiane bëri përparim vetëm për tre muaj, dhe deri në dhjetor 1980, pushtimi i Irakut kishte ngecur. Ushtria iraniane filloi të fitonte vrull kundër irakianëve dhe rifitoi pothuajse të gjithë territorin e humbur deri në qershor 1982. Pasi i shtyu forcat irakiane në vijat kufitare të paraluftës, Irani hodhi poshtë Rezolutën 514 të Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara dhe nisi një pushtim të Irakut. Ofensiva e mëvonshme iraniane brenda territorit irakian zgjati për 5 vjet,^[7] me Irakun që mori përsëri iniciativën në mesin e vitit 1988 dhe më pas nisi një seri kundërofensivash të mëdha që përfundimisht çuan në përfundimin e luftës në një ngërç.^[8]

Tetë vitet e rraskapitjes nga lufta, shkatërrimi ekonomik, ulja e moralit, ngërçi ushtarak, mosveprimi i komunitetit ndërkombëtar ndaj përdorimit të armëve të shkatërrimit në masë nga forcat irakiane ndaj ushtarëve dhe civilëve iranianë, si dhe rritja e tensioneve ushtarake Iran-Shtetet e Bashkuara. arriti kulmin me pranimin nga Irani të një armëpushimi të ndërmjetësuar nga Këshilli i Sigurimit i Kombeve të Bashkuara. Në total, rreth 500.000 njerëz u vranë gjatë Luftës Iran-Irak (me Iranin që mban pjesën më të madhe të viktimave), duke përjashtuar dhjetëra mijëra civilë të vrarë në fushatën e njëkohshme të Anfalit që synoi Kurdistanin irakian.^[9]^[10] Përfundimi i konfliktit nuk rezultoi në reparacione dhe as në ndryshime kufijsh,^[11] dhe humbjet financiare të kombinuara të pësuar nga të dy luftëtarët besohet të kenë kaluar 1 trilion dollarë.^[12] Kishte një numër forcash përfaqësuese që vepronin për të dy vendet: Iraku dhe milicitë separatiste arabe pro-irakenë në Iran u mbështetën më së shumti nga Këshilli Kombëtar i Rezistencës së Iranit; ndërsa Irani rivendosi një aleancë me kurdët e Irakut, duke u mbështetur kryesisht nga Partia Demokratike e Kurdistanit dhe Unioni Patriotik i Kurdistanit. Gjatë konfliktit, Iraku mori një bollëk ndihme financiare, politike dhe logjistike nga Shtetet e Bashkuara, Mbretëria e Bashkuar, Bashkimi Sovjetik, Franca, Italia, Jugosllavia dhe shumica dërrmuese e vendeve arabe. Ndërsa Irani ishte relativisht i izoluar në një shkallë të madhe, ai mori një sasi të konsiderueshme ndihme nga Siria, Libia, Kina, Koreja e Veriut, Izraeli, Pakistani dhe Jemeni i Jugut.

Konflikti është krahasuar me Luftën e Parë Botërore për sa i përket taktikave të përdorura nga të dyja palët, duke përfshirë luftën në shkallë të gjerë llogore me tela me gjemba të shtrira nëpër linjat e fortifikuara mbrojtëse, postat e mitralozave të drejtuar, sulmet me bajonetë, sulmet me valë njerëzore iraniane, sulmet e gjera të Irakut. përdorimin e armëve kimike dhe sulmet e qëllimshme ndaj objektivave civile. Një tipar i dukshëm i luftës ishte lavdërimi i sanksionuar nga shteti i martirizimit midis fëmijëve iranianë; diskurset mbi martirizimin e formuluara në kontekstin islamik shiit iranian çuan në përdorimin e gjerë të sulmeve me valë njerëzore dhe kështu patën një ndikim të qëndrueshëm në dinamikën e konfliktit.^[13]

Shiko edhe

Marrëdhëniet Iran-Irak

Referime

^ Review, Catholic (2012-01-19). "Iraqi Christians were safer under Saddam". Archdiocese of Baltimore (në anglishte amerikane). Marrë më 2022-08-15.
^ "Iraqi Christians want a stronger state and weaker militias - opinion". The Jerusalem Post | JPost.com (në anglishte amerikane). Marrë më 2022-08-15.
^ "Iraqi Christians' long history". BBC News (në anglishte britanike). 2010-11-01. Marrë më 2022-08-15.
^ Murray, Williamson; Woods, Kevin M. (2014). "A context of 'bitterness and anger'". The Iran–Iraq War, A Military and Strategic History. Cambridge University Press. fq. 61–62 (e-book, page numbers approximate). ISBN 9781107062290. Certainly Saddam believed that the oil-rich areas of Arabistan (Khuzestan) were within his reach, a goal his intelligence services seemed delighted to further. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ Ariane M. Tabatabai, No Conquest, No Defeat: Iran's National Security Strategy, Oxford University Press, 2020, p198.
^ "Iran-Iraq War". Encyclopædia Britannica. Marrë më 2021-09-02. {{cite encyclopedia}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ Molavi, Afshin (2005). The Soul of Iran: A Nation's Journey to Freedom (bot. Revised). England: W. W. Norton & Company. fq. 152. ISBN 978-0-393-32597-3. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ Segal, David (28 janar 2009). "The Iran-Iraq War: A Military Analysis". Foreign Affairs – nëpërmjet www.foreignaffairs.com. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ "Iran-Iraq War". Encyclopædia Britannica. Marrë më 2021-09-02. {{cite encyclopedia}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ Riedel, Bruce (2012). "Foreword". Becoming Enemies: U.S.-Iran Relations and the Iran-Iraq War, 1979-1988. Rowman & Littlefield Publishers. fq. ix. ISBN 978-1-4422-0830-8. The Iran–Iraq War was devastating—one of the largest and longest conventional interstate wars since the Korean conflict ended in 1953. A half million lives were lost, perhaps another million were injured, and the economic cost was over a trillion dollars. ... the battle lines at the end of the war were almost exactly where they were at the beginning of hostilities. It was also the only war in modern times in which chemical weapons were used on a massive scale. ... The Iranians call the war the 'imposed war' because they believe the United States imposed it on them and orchestrated the global 'tilt' toward Iraq in the war. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ Riedel, Bruce (2012). "Foreword". Becoming Enemies: U.S.-Iran Relations and the Iran-Iraq War, 1979-1988. Rowman & Littlefield Publishers. fq. ix. ISBN 978-1-4422-0830-8. The Iran–Iraq War was devastating—one of the largest and longest conventional interstate wars since the Korean conflict ended in 1953. A half million lives were lost, perhaps another million were injured, and the economic cost was over a trillion dollars. ... the battle lines at the end of the war were almost exactly where they were at the beginning of hostilities. It was also the only war in modern times in which chemical weapons were used on a massive scale. ... The Iranians call the war the 'imposed war' because they believe the United States imposed it on them and orchestrated the global 'tilt' toward Iraq in the war. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ Riedel, Bruce (2012). "Foreword". Becoming Enemies: U.S.-Iran Relations and the Iran-Iraq War, 1979-1988. Rowman & Littlefield Publishers. fq. ix. ISBN 978-1-4422-0830-8. The Iran–Iraq War was devastating—one of the largest and longest conventional interstate wars since the Korean conflict ended in 1953. A half million lives were lost, perhaps another million were injured, and the economic cost was over a trillion dollars. ... the battle lines at the end of the war were almost exactly where they were at the beginning of hostilities. It was also the only war in modern times in which chemical weapons were used on a massive scale. ... The Iranians call the war the 'imposed war' because they believe the United States imposed it on them and orchestrated the global 'tilt' toward Iraq in the war. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ Gölz, "Martyrdom and Masculinity in Warring Iran. The Karbala Paradigm, the Heroic, and the Personal Dimensions of War." Arkivuar 17 maj 2019 tek Wayback Machine, Behemoth 12, no. 1 (2019): 35–51, 35.

[1] Review, Catholic (2012-01-19). "Iraqi Christians were safer under Saddam". Archdiocese of Baltimore (në anglishte amerikane). Marrë më 2022-08-15.

[2] "Iraqi Christians want a stronger state and weaker militias - opinion". The Jerusalem Post | JPost.com (në anglishte amerikane). Marrë më 2022-08-15.

[3] "Iraqi Christians' long history". BBC News (në anglishte britanike). 2010-11-01. Marrë më 2022-08-15.

[4] Murray, Williamson; Woods, Kevin M. (2014). "A context of 'bitterness and anger'". The Iran–Iraq War, A Military and Strategic History. Cambridge University Press. fq. 61–62 (e-book, page numbers approximate). ISBN 9781107062290. Certainly Saddam believed that the oil-rich areas of Arabistan (Khuzestan) were within his reach, a goal his intelligence services seemed delighted to further. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[5] Ariane M. Tabatabai, No Conquest, No Defeat: Iran's National Security Strategy, Oxford University Press, 2020, p198.

[Britannica_Iran–Iraq_War-6] "Iran-Iraq War". Encyclopædia Britannica. Marrë më 2021-09-02. {{cite encyclopedia}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[molavi05-7] Molavi, Afshin (2005). The Soul of Iran: A Nation's Journey to Freedom (bot. Revised). England: W. W. Norton & Company. fq. 152. ISBN 978-0-393-32597-3. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[8] Segal, David (28 janar 2009). "The Iran-Iraq War: A Military Analysis". Foreign Affairs – nëpërmjet www.foreignaffairs.com. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[Britannica_Iran–Iraq_War2-9] "Iran-Iraq War". Encyclopædia Britannica. Marrë më 2021-09-02. {{cite encyclopedia}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[Riedel-10] Riedel, Bruce (2012). "Foreword". Becoming Enemies: U.S.-Iran Relations and the Iran-Iraq War, 1979-1988. Rowman & Littlefield Publishers. fq. ix. ISBN 978-1-4422-0830-8. The Iran–Iraq War was devastating—one of the largest and longest conventional interstate wars since the Korean conflict ended in 1953. A half million lives were lost, perhaps another million were injured, and the economic cost was over a trillion dollars. ... the battle lines at the end of the war were almost exactly where they were at the beginning of hostilities. It was also the only war in modern times in which chemical weapons were used on a massive scale. ... The Iranians call the war the 'imposed war' because they believe the United States imposed it on them and orchestrated the global 'tilt' toward Iraq in the war. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[Riedel2-11] Riedel, Bruce (2012). "Foreword". Becoming Enemies: U.S.-Iran Relations and the Iran-Iraq War, 1979-1988. Rowman & Littlefield Publishers. fq. ix. ISBN 978-1-4422-0830-8. The Iran–Iraq War was devastating—one of the largest and longest conventional interstate wars since the Korean conflict ended in 1953. A half million lives were lost, perhaps another million were injured, and the economic cost was over a trillion dollars. ... the battle lines at the end of the war were almost exactly where they were at the beginning of hostilities. It was also the only war in modern times in which chemical weapons were used on a massive scale. ... The Iranians call the war the 'imposed war' because they believe the United States imposed it on them and orchestrated the global 'tilt' toward Iraq in the war. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[Riedel3-12] Riedel, Bruce (2012). "Foreword". Becoming Enemies: U.S.-Iran Relations and the Iran-Iraq War, 1979-1988. Rowman & Littlefield Publishers. fq. ix. ISBN 978-1-4422-0830-8. The Iran–Iraq War was devastating—one of the largest and longest conventional interstate wars since the Korean conflict ended in 1953. A half million lives were lost, perhaps another million were injured, and the economic cost was over a trillion dollars. ... the battle lines at the end of the war were almost exactly where they were at the beginning of hostilities. It was also the only war in modern times in which chemical weapons were used on a massive scale. ... The Iranians call the war the 'imposed war' because they believe the United States imposed it on them and orchestrated the global 'tilt' toward Iraq in the war. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[13] Gölz, "Martyrdom and Masculinity in Warring Iran. The Karbala Paradigm, the Heroic, and the Personal Dimensions of War." Arkivuar 17 maj 2019 tek Wayback Machine, Behemoth 12, no. 1 (2019): 35–51, 35.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]