Mataruga

Matarugët (ndryshe, Mataruge ose Motoruga) ishin një fis mesjetar arbëror i cili fillimisht jetonte në Hercegovinën e Vjetër dhe Dalmacinë jugore. Emri i tyre dëshmohet në të dhënat historike për herë të parë në vitin 1222 në gadishullin Peljeshac të Dalmacisë. Gjatë gjithë shekullit të 20-të, ata konsideroheshin se kishin pushuar së ekzistuari si një komunitet i veçantë gjatë pushtimit osman të Ballkanit në shekullin e 15-të. Kërkimet moderne në arkivat osmane treguan se ata ishin shpërndarë në të gjithë Ballkanin Perëndimor pas pushtimit osman dhe kishin krijuar vendbanime në zona të tjera. Në vitin 1477, një pjesë e tyre jetonin në kazanë e Prijepoljes, ku formuan nahijet e tyre të veçanta me 10 katunde. Një nga drejtuesit e tyre del në defter se ka qenë një Vojko Arbanashi.^[1] Komunitete të tjera Mataruga ishin zhvendosur në Kroacinë qendrore dhe Bosnje.^[2] Me kalimin e kohës ata u integruan kulturalisht në komunitetet përreth vendbanimit të tyre të ri. Familjet që e kanë origjinën nga fisi gjenden sot në të gjitha vendet e Ballkanit Perëndimor.

Etimologjia

Janë propozuar derivate të ndryshme etimologjike për emrin e fisit, të cilat përfshijnë shqip, latinisht, keltisht ose një kombinim të këtyre gjuhëve.^[1] Njëra nga këto e lidh emrin me një term që i referohej një lloj shtize që u prezantua nga Keltët në Ballkan. ^[3] Ashtu si komunitetet e tjera në Ballkanin Perëndimor, ato ndonjëherë grupoheshin shoqërisht me vllehët, një term që i referohej statusit shoqëror të komuniteteve baritore gjysmë nomade.^[4]^[5]^[6]^[7]

Të tjera

Në tregimet popullore, gojore ata janë lidhur edhe me fise të tjera si Shpanje dhe Kriçi.^[8] ^[9] Këto komunitete duket se kanë migruar gjithashtu së bashku me Matarugët nga Hercegovina e Vjetër në Kroaci pas pushtimit osman. ^[2] Matarugët përmendeshin shpesh në dokumentet historike të shekujve 14 dhe 15 ^[10]

Nga emri i këtij fisi rrjedhin emrat e shumë toponimeve në Mal të Zi, Hercegovinë dhe Serbi, si Matarushka Banja, Mataruge në Pljevlja dhe Mataruge në Kraljevë.

Në rajonin e Grahovës (Hercegovina e Vjetër), Matarugët u përmendën midis viteve 1318 dhe 1398. ^[11] Fisi Rigjani dhe vëllazëri të tjera u përpoqën gjerësisht të emigronin drejt tokave pjellore të fushës së Grahovës, megjithatë ata u përballën me rezistencë nga vendasit Matarugët të cilët banonin në atë zonë. ^[12] Matarugët sulmonin shpesh udhëtarët dhe kolonët përgjatë rrugës Grahovo-Risan. ^[13]

Shih edhe

Literatura

Vukanović, Tatomir P. (1974). Etnogeneza Južnih Slovena. Narodni muzej. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
SGZ (1962). Bulletin du Musée de la République Socialiste de Bosnie-Herzégovine à Sarajevo: Ethnologie. Sarajevski grafički zavod. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
Kaser, Karl (2012). Household and Family in the Balkans: Two Decades of Historical Family Research at University of Graz. LIT Verlag Münster. ISBN 978-3-643-50406-7. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
Rexha, Iljaz. "SHTRIRJA DHE SLLAVIZIMI I VLLAZËRIVE ALBANE MESJETARE, BURMAZI DHE MATARUGA NË AREALIN E TREKËNDËSHIT TË KUFIJVE TË BOSNJËS E HERCEGOVINËS, MALIT TË ZI DHE SERBISË (SIPAS DY DEFTERËVE TË SANXHAKUT TË HERCEGOVINËS TË SHEK. XV) [Geography and Slavicization of the Albanian brotherhoods of Burmazi and Mataruga in the border area between Montenegro, Bosnia & Herzegovina and Serbia according to two defters of the 15th century]". {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
Зечевић, др Слободан. Гласник Етнографског музеја у Београду књ. 33: Bulletin du Musée Ethnographique de Belgrade. Etnografski muzej u Beogradu. GGKEY:PXCNL8YTPDP. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
OZO (1974). Simpozijum seoski dani Sretena Vukosavljevića. Opštinska zajednica obrazovanja. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
ND (1993). Гласник Етнографског института. Научно дело. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
GZM (1977). Glasnik Zemaljskog muzeja Bosne i Hercegovine u Sarajevu..: Bulletin du Musée de la République Socialiste de Bosnie- Herzégovine à Sarajevo. Etnologija. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
Cvijić, Jovan (1918). La péninsule balkanique: géographie humaine (në frëngjisht). Lyon: Colin.
Bulajić, Čedomir (1987). Rodoslov Bratstva Bulajića (në serbo-kroatisht).

Referime

^ ^a ^b Rexha, Iljaz. "SHTRIRJA DHE SLLAVIZIMI I VLLAZËRIVE ALBANE MESJETARE, BURMAZI DHE MATARUGA NË AREALIN E TREKËNDËSHIT TË KUFIJVE TË BOSNJËS E HERCEGOVINËS, MALIT TË ZI DHE SERBISË (SIPAS DY DEFTERËVE TË SANXHAKUT TË HERCEGOVINËS TË SHEK. XV) [Geography and Slavicization of the Albanian brotherhoods of Burmazi and Mataruga in the border area between Montenegro, Bosnia & Herzegovina and Serbia according to two defters of the 15th century]". {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ ^a ^b SGZ 1962.
^ Vukanović 1974.
^ Naučno društvo Bosne i Hercegovine (1965). Centar za balkanološka ispitivanja. p. 145. "su »nesumnjivo nasleđena od starih plemena ilirsko-romanskih starose- delaca Vlaha ili Arbanasa, kao npr. današnja plemena Kuci, možda Bratonožići, Sotondći, Paštrovići i dr., i negdašnja imena Mataguži, Ma-taruge, Bukumiri i dr.«224. [are »"no doubt inherited from ancient Illyrian tribes-the Roman old dwellers- part Vlach or Albanians, for example. Today's tribe Kuci, perhaps Bratonožići, Sotondći, Paštrovići etc., and former names Mataguži, Ma- taruge, Bukumiri and others. «224.]"
^ Radovi odjeljenje društvenih nauka (1983). Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine. p. 95. "Pojedine istaknute družine su, po etničkom poreklu svog jezgra i, nesumnjivo, pretežnog dela svog sastava, bile arbanaske (Tuzi, Hoti, Mataguži, Pamalioti, Tronsi (Trompsi), Krampsi, Mogulsi, Bitidosi i drugi), a Arbanasi su, bar u staroj srpskoj državi, imali isti, ili približno isti, društveni položaj kakv su imali i Vlasi. [Some prominent families were, by ethnicity of its core and, undoubtedly, the substantial part of their composition, were Albanian (Tuzi, Hoti, Mataguži, Pamalioti, Tronsi (Trompsi), Krampsi, Mogulsi, Bitidosi i drugi) and Albanian, at least in the old Serbian state would have the same, or nearly the same, the social position they were at and with Vlachs too.]"
^ Mulić, Jusuf (2005). "O nekim posebnostima vezanim za postupak prihataanja Islama u Bosni i netačnostima koje mu se pripisuju." Anali Gazi Husrev-begove biblioteke. 23-24: 184. "U popisima, Arbanasi su iskazivani zajedno s Vlasima. To otežava uvid u moguće razlike kod prihvatanja islama od strane Vlaha i Arbanasa. Jedino se kod plemena za koja se izrijekom zna da su arbanaška, mogla utvrditi pojavnost u prihvatanju islama (Bjelopavlići, Burmazi, Grude, Hoti, Klimente/Koeljmend, Kuči, Macure, Maine, Malonšići/Malonze, Mataruge/Mataronge i Škrijelji). [In the lists, Albanians are reported together with Vlachs. This makes studying the possible differences in the acceptance of Islam by Vlachs and Albanians. Only with the tribes that are specifically known to be Albanian, could establish the occurrence of the acceptance of Islam (Bjelopavlići, Burmazi, Grude, Hoti, Klimenta / Koeljmend, Maine, Macura, Maine, Malonšići/Malonzo, Mataruge/Mataronge and Škrijelj).]"
^ Kaser, Karl (2012).
^ Зечевић.
^ GZM 1977.
^ ND 1993.
^ Cvijić 1918.
^ Posebna izdanja (në serbo-kroatisht). naučna Knjiga. 1980.
^ Bulajić 1987.

[Rexha-1] Rexha, Iljaz. "SHTRIRJA DHE SLLAVIZIMI I VLLAZËRIVE ALBANE MESJETARE, BURMAZI DHE MATARUGA NË AREALIN E TREKËNDËSHIT TË KUFIJVE TË BOSNJËS E HERCEGOVINËS, MALIT TË ZI DHE SERBISË (SIPAS DY DEFTERËVE TË SANXHAKUT TË HERCEGOVINËS TË SHEK. XV) [Geography and Slavicization of the Albanian brotherhoods of Burmazi and Mataruga in the border area between Montenegro, Bosnia & Herzegovina and Serbia according to two defters of the 15th century]". {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[FOOTNOTESGZ1962-2] SGZ 1962.

[FOOTNOTEVukanović1974-3] Vukanović 1974.

[4] Naučno društvo Bosne i Hercegovine (1965). Centar za balkanološka ispitivanja. p. 145. "su »nesumnjivo nasleđena od starih plemena ilirsko-romanskih starose- delaca Vlaha ili Arbanasa, kao npr. današnja plemena Kuci, možda Bratonožići, Sotondći, Paštrovići i dr., i negdašnja imena Mataguži, Ma-taruge, Bukumiri i dr.«224. [are »"no doubt inherited from ancient Illyrian tribes-the Roman old dwellers- part Vlach or Albanians, for example. Today's tribe Kuci, perhaps Bratonožići, Sotondći, Paštrovići etc., and former names Mataguži, Ma- taruge, Bukumiri and others. «224.]"

[5] Radovi odjeljenje društvenih nauka (1983). Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine. p. 95. "Pojedine istaknute družine su, po etničkom poreklu svog jezgra i, nesumnjivo, pretežnog dela svog sastava, bile arbanaske (Tuzi, Hoti, Mataguži, Pamalioti, Tronsi (Trompsi), Krampsi, Mogulsi, Bitidosi i drugi), a Arbanasi su, bar u staroj srpskoj državi, imali isti, ili približno isti, društveni položaj kakv su imali i Vlasi. [Some prominent families were, by ethnicity of its core and, undoubtedly, the substantial part of their composition, were Albanian (Tuzi, Hoti, Mataguži, Pamalioti, Tronsi (Trompsi), Krampsi, Mogulsi, Bitidosi i drugi) and Albanian, at least in the old Serbian state would have the same, or nearly the same, the social position they were at and with Vlachs too.]"

[6] Mulić, Jusuf (2005). "O nekim posebnostima vezanim za postupak prihataanja Islama u Bosni i netačnostima koje mu se pripisuju." Anali Gazi Husrev-begove biblioteke. 23-24: 184. "U popisima, Arbanasi su iskazivani zajedno s Vlasima. To otežava uvid u moguće razlike kod prihvatanja islama od strane Vlaha i Arbanasa. Jedino se kod plemena za koja se izrijekom zna da su arbanaška, mogla utvrditi pojavnost u prihvatanju islama (Bjelopavlići, Burmazi, Grude, Hoti, Klimente/Koeljmend, Kuči, Macure, Maine, Malonšići/Malonze, Mataruge/Mataronge i Škrijelji). [In the lists, Albanians are reported together with Vlachs. This makes studying the possible differences in the acceptance of Islam by Vlachs and Albanians. Only with the tribes that are specifically known to be Albanian, could establish the occurrence of the acceptance of Islam (Bjelopavlići, Burmazi, Grude, Hoti, Klimenta / Koeljmend, Maine, Macura, Maine, Malonšići/Malonzo, Mataruge/Mataronge and Škrijelj).]"

[7] Kaser, Karl (2012).

[FOOTNOTEЗечевић-8] Зечевић.

[FOOTNOTEGZM1977-9] GZM 1977.

[FOOTNOTEND1993-10] ND 1993.

[FOOTNOTECvijić1918-11] Cvijić 1918.

[12] Posebna izdanja (në serbo-kroatisht). naučna Knjiga. 1980.

[FOOTNOTEBulajić1987-13] Bulajić 1987.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]