Wikipedia

Ndikimi i njeriut në mjedis

(Përcjellë nga Ndikimi i njeriut mbi floren dhe faunen)

Ndikimi i njeriut në mjedis (ose ndikimi antropogjen mjedisor ) i referohet ndryshimeve në mjediset biofizike [1] dhe në ekosistemet, biodiversitetin dhe burimet natyrore [2] të shkaktuara drejtpërdrejt ose tërthorazi nga njerëzit . Modifikimi i mjedisit për t'iu përshtatur nevojave të shoqërisë (si në mjedisin e ndërtuar ) po shkakton efekte të rënda [3] [4] duke përfshirë ngrohjen globale, [1] [5] [6] degradimin e mjedisit [1] (si acidifikimi i oqeanit [1] [7] ), zhdukja masive dhe humbja e biodiversitetit [8] [9] kriza ekologjike dhe kolapsi ekologjik . Disa aktivitete njerëzore që shkaktojnë dëme (drejtpërsëdrejti ose indirekte) në mjedis në shkallë globale përfshijnë rritjen e popullsisë, [10] [11] [12] politikat ekonomike neoliberale [13] [14] [15] dhe rritjen e shpejtë ekonomike, [16] mbikonsumimin, mbishfrytëzimin, mbishfrytëzimin . Disa nga problemet, duke përfshirë ngrohjen globale dhe humbjen e biodiversitetit, janë propozuar që përfaqësojnë rreziqe katastrofike për mbijetesën e specieve njerëzore. [17] [18]

Human impact on the environment. From top left, clockwise: satellite image of Southeast Asian haze; IAEA experts investigate the Fukushima disaster;. a seabird during an oil spill; depiction of deforestation of Brazil's Atlantic forest by Portuguese settlers, rr. 1820–25; acid mine drainage in the Rio Tinto; industrial fishing in 1997, a practice that has led to overfishing.

Vështrim

Redakto

Termi antropogjen përcakton një efekt ose objekt që rezulton nga aktiviteti njerëzor . Termi u përdor për herë të parë në kuptimin teknik nga gjeologu rus Alexey Pavlov dhe u përdor për herë të parë në anglisht nga ekologu britanik Arthur Tansley në lidhje me ndikimet njerëzore në komunitetet e bimëve kulmore . Shkencëtari atmosferik Paul Crutzen prezantoi termin " Antropocene " në mesin e viteve 1970. Termi nganjëherë përdoret në kontekstin e ndotjes së prodhuar nga aktiviteti njerëzor që nga fillimi i Revolucionit Bujqësor, por gjithashtu zbatohet gjerësisht për të gjitha ndikimet kryesore njerëzore në mjedis. [19] [20] [21] Shumë nga veprimet e ndërmarra nga njerëzit që kontribuojnë në një mjedis të nxehtë rrjedhin nga djegia e lëndëve djegëse fosile nga burime të ndryshme, si: energjia elektrike, makinat, aeroplanët, ngrohja e hapësirës, prodhimi ose shkatërrimi i pyjeve. [22]

Mbikonsumimi është një situatë ku përdorimi i burimeve ka tejkaluar kapacitetin e qëndrueshëm të ekosistemit. Mund të matet me gjurmën ekologjike, një qasje e kontabilitetit të burimeve që krahason kërkesën njerëzore për ekosistemet me sasinë e ekosistemeve të materies planetare që mund të rinovojnë. Vlerësimet nga Global Footprint Network tregojnë se kërkesa aktuale e njerëzimit është 70% [23] më e lartë se shkalla e rigjenerimit të të gjitha ekosistemeve të planetit të kombinuara. Një model i zgjatur i mbikonsumit çon në degradimin e mjedisit dhe humbjen eventuale të bazave të burimeve.

Ndikimi i përgjithshëm i njerëzimit në planet ndikohet nga shumë faktorë, jo vetëm nga numri i parë i njerëzve. Stili i tyre i jetesës (duke përfshirë pasurinë e përgjithshme dhe përdorimin e burimeve) dhe ndotja që ata gjenerojnë (përfshirë gjurmën e karbonit ) janë po aq të rëndësishme. Në vitin 2008, The New York Times deklaroi se banorët e vendeve të zhvilluara të botës konsumojnë burime si nafta dhe metalet në një normë pothuajse 32 herë më të madhe se ata të botës në zhvillim, të cilët përbëjnë shumicën e popullsisë njerëzore. [24]  

Shih edhe

Redakto

Literatura

Redakto
  • Chapin, F. Stuart; Matson, Pamela A.; Vitousek, Peter (2 shtator 2011). Principles of Terrestrial Ecosystem Ecology (në anglisht). Springer Science+Business Media. ISBN 978-1-4419-9504-9. Arkivuar nga origjinali më 16 tetor 2022. Marrë më 4 tetor 2022 – nëpërmjet Google Books.
  • Hawksworth, David L.; Bull, Alan T. (2008). Biodiversity and Conservation in Europe. Springer. fq. 3390. ISBN 978-1402068645. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Oppenlander, Richard (2013). Food Choice and Sustainability. Minneapolis, MN: Langdon Street Press. ISBN 978-1-62652-435-4. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Sahney, S.; Benton, M.J.; Ferry, P.A. (2010). "Links between global taxonomic diversity, ecological diversity and the expansion of vertebrates on land". Biology Letters. 6 (4): 544–547. doi:10.1098/rsbl.2009.1024. PMC 2936204. PMID 20106856. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Steffen, Will; Sanderson, Regina Angelina; Tyson, Peter D.; Jäger, Jill; Matson, Pamela A.; Moore III, Berrien; Oldfield, Frank; Richardson, Katherine; Schellnhuber, Hans-Joachim (27 janar 2006). Global Change and the Earth System: A Planet Under Pressure (në anglisht). Springer Science+Business Media. ISBN 978-3-540-26607-5. Arkivuar nga origjinali më 9 maj 2021. Marrë më 4 tetor 2022 – nëpërmjet Google Books.
  • Veríssimo, D.; Blake, K.; Flint, H. B.; Doughty, H.; Espelosin, D.; Gregg, E. A.; Kubo, T.; Mann-Lang, J.; Perry, L. R.; Selinske, M. J.; Shreedhar, G.; Thomas-Walters, L. (2024). "Changing human behavior to conserve biodiversity". Annual Review of Environment and Resources. 49: 419–448. doi:10.1146/annurev-environ-111522-103028. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

Referime

Redakto
  1. ^ a b c d Wuebbles DJ, Fahey DW, Hibbard KA, DeAngelo B, Doherty S, Hayhoe K, Horton R, Kossin JP, Taylor PC, Waple AM, Weaver CP (2017). "Executive Summary". përmbledhur nga Wuebbles DJ, Fahey DW, Hibbard KA, Dokken DJ, Stewart BC, Maycock TK (red.). Climate Science Special Report – Fourth National Climate Assessment (NCA4). Vëll. I. Washington, DC: U.S. Global Change Research Program. fq. 12–34. doi:10.7930/J0DJ5CTG. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  2. ^ Sahney, Benton & Ferry (2010); Hawksworth & Bull (2008); Steffen etj. (2006) Chapin, Matson & Vitousek (2011)
  3. ^ Stockton, Nick (22 prill 2015). "The Biggest Threat to the Earth? We Have Too Many Kids". Wired.com. Arkivuar nga origjinali më 18 dhjetor 2019. Marrë më 24 nëntor 2017. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  4. ^ Ripple, William J.; Wolf, Christopher; Newsome, Thomas M.; Barnard, Phoebe; Moomaw, William R. (5 nëntor 2019). "World Scientists' Warning of a Climate Emergency". BioScience. doi:10.1093/biosci/biz088. Arkivuar nga origjinali më 3 janar 2020. Marrë më 8 nëntor 2019. Still increasing by roughly 80 million people per year, or more than 200,000 per day (figure 1a–b), the world population must be stabilized—and, ideally, gradually reduced—within a framework that ensures social integrity. There are proven and effective policies that strengthen human rights while lowering fertility rates and lessening the impacts of population growth on GHG emissions and biodiversity loss. These policies make family-planning services available to all people, remove barriers to their access and achieve full gender equity, including primary and secondary education as a global norm for all, especially girls and young women (Bongaarts and O'Neill 2018). {{cite journal}}: |hdl-access= ka nevojë për |hdl= (Ndihmë!); Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  5. ^ Cook, John (13 prill 2016). "Consensus on consensus: a synthesis of consensus estimates on human-caused global warming". Environmental Research Letters. 11 (4): 048002. Bibcode:2016ERL....11d8002C. doi:10.1088/1748-9326/11/4/048002. The consensus that humans are causing recent global warming is shared by 90%–100% of publishing climate scientists according to six independent studies {{cite journal}}: |hdl-access= ka nevojë për |hdl= (Ndihmë!); Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  6. ^ Lenton, Timothy M.; Xu, Chi; Abrams, Jesse F.; Ghadiali, Ashish; Loriani, Sina; Sakschewski, Boris; Zimm, Caroline; Ebi, Kristie L.; Dunn, Robert R.; Svenning, Jens-Christian; Scheffer, Marten (2023). "Quantifying the human cost of global warming". Nature Sustainability. 6 (10): 1237–1247. Bibcode:2023NatSu...6.1237L. doi:10.1038/s41893-023-01132-6. {{cite journal}}: |hdl-access= ka nevojë për |hdl= (Ndihmë!); Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  7. ^ "Increased Ocean Acidity". Epa.gov. United States Environmental Protection Agency. 30 gusht 2016. Arkivuar nga origjinali më 23 qershor 2011. Marrë më 23 nëntor 2017. Carbon dioxide is added to the atmosphere whenever people burn fossil fuels. Oceans play an important role in keeping the Earth's carbon cycle in balance. As the amount of carbon dioxide in the atmosphere rises, the oceans absorb a lot of it. In the ocean, carbon dioxide reacts with seawater to form carbonic acid. This causes the acidity of seawater to increase. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  8. ^ Ceballos, Gerardo; Ehrlich, Paul R.; Barnosky, Anthony D.; Garcia, Andrés; Pringle, Robert M.; Palmer, Todd M. (2015). "Accelerated modern human–induced species losses: Entering the sixth mass extinction". Science Advances. 1 (5): e1400253. Bibcode:2015SciA....1E0253C. doi:10.1126/sciadv.1400253. PMC 4640606. PMID 26601195. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  9. ^ Pimm, S. L.; Jenkins, C. N.; Abell, R.; Brooks, T. M.; Gittleman, J. L.; Joppa, L. N.; Raven, P. H.; Roberts, C. M.; Sexton, J. O. (30 maj 2014). "The biodiversity of species and their rates of extinction, distribution, and protection". Science. 344 (6187). doi:10.1126/science.1246752. PMID 24876501. The overarching driver of species extinction is human population growth and increasing per capita consumption. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  10. ^ Crist, Eileen; Ripple, William J.; Ehrlich, Paul R.; Rees, William E.; Wolf, Christopher (2022). "Scientists' warning on population" (PDF). Science of the Total Environment. 845: 157166. Bibcode:2022ScTEn.84557166C. doi:10.1016/j.scitotenv.2022.157166. PMID 35803428. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  11. ^ Perkins, Sid (11 korrik 2017). "The best way to reduce your carbon footprint is one the government isn't telling you about". Science. doi:10.1126/science.aan7083. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  12. ^ Nordström, Jonas; Shogren, Jason F.; Thunström, Linda (15 prill 2020). "Do parents counter-balance the carbon emissions of their children?". PLOS One. 15 (4): e0231105. Bibcode:2020PLoSO..1531105N. doi:10.1371/journal.pone.0231105. PMC 7159189. PMID 32294098. It is well understood that adding to the population increases CO2 emissions. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  13. ^ Harvey, David (2005). A Brief History of Neoliberalism. Oxford University Press. fq. 173. ISBN 978-0199283279. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  14. ^ Rees, William E. (2020). "Ecological economics for humanity's plague phase" (PDF). Ecological Economics. 169: 106519. Bibcode:2020EcoEc.16906519R. doi:10.1016/j.ecolecon.2019.106519. the neoliberal paradigm contributes significantly to planetary unraveling. Neoliberal thinking treats the economy and the ecosphere as separate independent systems and essentially ignores the latter. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  15. ^ Jones, Ellie-Anne; Stafford, Rick (2021). "Neoliberalism and the Environment: Are We Aware of Appropriate Action to Save the Planet and Do We Think We Are Doing Enough?". Earth. 2 (2): 331–339. Bibcode:2021Earth...2..331J. doi:10.3390/earth2020019. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  16. ^ Cafaro, Philip (2022). "Reducing Human Numbers and the Size of our Economies is Necessary to Avoid a Mass Extinction and Share Earth Justly with Other Species". Philosophia. 50 (5): 2263–2282. doi:10.1007/s11406-022-00497-w. Conservation biologists agree that humanity is on the verge of causing a mass extinction and that its primary driver is our immense and rapidly expanding global economy. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  17. ^ "New Climate Risk Classification Created to Account for Potential "Existential" Threats". Scripps Institution of Oceanography. 14 shtator 2017. Arkivuar nga origjinali më 15 shtator 2017. Marrë më 24 nëntor 2017. A new study evaluating models of future climate scenarios has led to the creation of the new risk categories "catastrophic" and "unknown" to characterize the range of threats posed by rapid global warming. Researchers propose that unknown risks imply existential threats to the survival of humanity. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  18. ^ Torres, Phil (11 prill 2016). "Biodiversity loss: An existential risk comparable to climate change". Thebulletin.org. Taylor & Francis. Arkivuar nga origjinali më 13 prill 2016. Marrë më 24 nëntor 2017. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  19. ^ Scott, Michon (2014). "Glossary". NASA Earth Observatory. Arkivuar nga origjinali më 17 shtator 2008. Marrë më 3 nëntor 2008. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  20. ^ Syvitski, Jaia; Waters, Colin N.; Day, John; etj. (2020). "Extraordinary human energy consumption and resultant geological impacts beginning around 1950 CE initiated the proposed Anthropocene Epoch". Communications Earth & Environment. 1 (32): 32. Bibcode:2020ComEE...1...32S. doi:10.1038/s43247-020-00029-y. {{cite journal}}: |hdl-access= ka nevojë për |hdl= (Ndihmë!); Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  21. ^ Elhacham, Emily; Ben-Uri, Liad; etj. (2020). "Global human-made mass exceeds all living biomass". Nature. 588 (7838): 442–444. Bibcode:2020Natur.588..442E. doi:10.1038/s41586-020-3010-5. PMID 33299177. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  22. ^ Trenberth, Kevin E. (2 tetor 2018). "Climate change caused by human activities is happening and it already has major consequences". Journal of Energy & Natural Resources Law (në anglisht). 36 (4): 463–481. Bibcode:2018JENRL..36..463T. doi:10.1080/02646811.2018.1450895.
  23. ^ "Open Data Platform". Data.footprintnetwork.org. Arkivuar nga origjinali më 8 gusht 2017. Marrë më 16 nëntor 2018. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  24. ^ Diamond, Jared (2 janar 2008). "What's Your Consumption Factor?". The New York Times. Arkivuar nga origjinali më 26 dhjetor 2016. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Ndikimi_i_njeriut_në_mjedis&oldid=2787675"